SỰ ĐÁNH MẤT CÁC GIÁ TRỊ KITÔ GIÁO TRONG NỀN VĂN HÓA ĐƯƠNG ĐẠI: MỘT CUỘC KHỦNG HOẢNG THIÊNG LIÊNG VÀ NHÂN BẢN
Trong những thập niên gần đây, thế giới đã chứng kiến một sự chuyển mình mạnh mẽ trong cách con người nhìn nhận về giá trị, niềm tin và ý nghĩa cuộc sống. Những nguyên tắc Kitô giáo – vốn là nền tảng vững chắc định hình văn hóa phương Tây qua hàng thế kỷ – đang dần mất đi vị trí trung tâm, nhường chỗ cho một làn sóng thế tục hóa mạnh mẽ và sự trỗi dậy của chủ nghĩa tương đối đạo đức. Sự chuyển biến này không chỉ là một hiện tượng xã hội đơn thuần, mà còn là một cuộc khủng hoảng sâu sắc về căn tính thiêng liêng và mục đích sống của con người hiện đại. Vậy đâu là nguyên nhân dẫn đến sự đánh mất các giá trị Kitô giáo trong nền văn hóa đương đại? Tác động của nó đối với đời sống cá nhân và xã hội là gì? Và quan trọng hơn, chúng ta có thể làm gì để khơi dậy lại ánh sáng của đức tin trong một thế giới ngày càng xa rời Thiên Chúa? Hãy cùng nhau đi sâu vào vấn đề này với một cái nhìn toàn diện và đầy trăn trở.
Một trong những dấu hiệu rõ ràng nhất của sự suy giảm ảnh hưởng Kitô giáo chính là quá trình thế tục hóa – xu hướng đẩy tôn giáo ra khỏi trung tâm đời sống công cộng và thậm chí cả những góc khuất riêng tư của con người. Nếu như trước đây, đức tin Kitô giáo là kim chỉ nam cho mọi khía cạnh của cuộc sống – từ đạo đức cá nhân, luật pháp, nghệ thuật, đến các mối quan hệ xã hội – thì ngày nay, nó thường bị coi là một lựa chọn cá nhân, không còn sức mạnh định hướng cho toàn thể cộng đồng. Nhà thờ từng là nơi quy tụ con người trong những giây phút thiêng liêng, nhưng giờ đây, ở nhiều nơi, nó chỉ còn là một biểu tượng lịch sử, một điểm tham quan du lịch hơn là trung tâm của đời sống đức tin.
Quá trình thế tục hóa không chỉ làm mờ đi vai trò của tôn giáo, mà còn khiến cảm thức về sự thánh thiêng trong tâm hồn con người dần phai nhạt. Đức Giáo hoàng Phanxicô, trong nhiều bài giảng và thông điệp của ngài, đã không ngừng cảnh báo về mối nguy này. Ngài nhấn mạnh rằng khi con người đánh mất mối liên kết với Thiên Chúa – Đấng là nguồn mạch của mọi giá trị chân thực – thì những bổn phận bất khả xâm phạm như tình liên đới, tình huynh đệ, và lòng trắc ẩn cũng dần bị xói mòn. Một xã hội không còn nhìn nhận sự hiện diện của Thiên Chúa sẽ dễ dàng rơi vào tình trạng thờ ơ, nơi các giá trị siêu việt bị thay thế bằng những mối quan tâm trần tục và ngắn hạn.
Sự tách rời khỏi Thiên Chúa không chỉ là một hiện tượng bên ngoài, mà còn tạo ra một cuộc khủng hoảng nội tại sâu sắc trong tâm hồn con người hiện đại. Khi không còn một điểm tựa siêu nhiên để bám víu, con người rơi vào trạng thái lạc lõng, mất phương hướng và hoài nghi về ý nghĩa cuộc sống. Đức Giám mục José Gea Escolano, trong những phân tích của mình, đã chỉ ra rằng sự đánh mất cảm thức về Thiên Chúa đi đôi với việc quên lãng khái niệm tội lỗi – một khái niệm vốn nhắc nhở con người về trách nhiệm luân lý và sự cần thiết của ơn cứu độ. Khi tội lỗi bị xem nhẹ, đạo đức trở thành thứ gì đó mang tính chủ quan, phụ thuộc vào cảm xúc cá nhân hơn là một tiêu chuẩn khách quan được đặt nền trên Lời Chúa.
Hơn nữa, sự suy giảm này còn được thúc đẩy bởi một thực trạng đáng buồn trong giáo dục Kitô giáo. Nhiều thế hệ trẻ lớn lên mà không được tiếp cận đầy đủ với giáo lý, không hiểu rõ giá trị của đức tin, và không được trang bị để đối diện với những thách đố của một thế giới đang thay đổi nhanh chóng. Kết quả là, xã hội ngày càng chứng kiến sự suy thoái về đạo đức, nơi những giá trị từng được coi là bất biến – như sự tôn trọng sự sống, lòng trung thành trong hôn nhân, và tinh thần phục vụ – bị thay thế bởi những tư tưởng đề cao cá nhân và lợi ích tức thời.
Cùng với thế tục hóa, chủ nghĩa tương đối đạo đức đã trở thành một đặc trưng nổi bật của văn hóa đương đại. Trong một thế giới mà “sự thật” bị coi là điều gì đó mang tính cá nhân và thay đổi theo hoàn cảnh, khái niệm về thiện và ác không còn được xác định bởi các nguyên tắc vĩnh cửu của Kitô giáo, mà trở thành sản phẩm của sở thích, cảm xúc, hay lợi ích riêng tư. Điều này dẫn đến một hệ quả nghiêm trọng: sự ra đời của cái mà Đức Giáo hoàng Phanxicô gọi là “văn hóa vứt bỏ”.
“Văn hóa vứt bỏ” không chỉ thể hiện qua cách con người đối xử với môi trường hay tài nguyên thiên nhiên, mà còn trong cách họ nhìn nhận giá trị của chính con người. Khi phẩm giá sự sống bị đánh giá dựa trên các tiêu chí thực dụng – như sức khỏe, năng suất, hay khả năng đóng góp kinh tế – thì những người yếu thế, người già, người bệnh, hay thai nhi chưa chào đời dễ dàng bị gạt ra bên lề. Đức Giáo hoàng Phanxicô đã kêu gọi nhân loại phát triển “những kháng thể” chống lại văn hóa này, nhấn mạnh rằng một xã hội văn minh thực sự là xã hội biết bảo vệ sự sống ở mọi giai đoạn và nhìn nhận giá trị thiêng liêng vốn có của mỗi con người, bất kể hoàn cảnh.
Chủ nghĩa tương đối đạo đức còn để lại dấu ấn rõ rệt trong sự xói mòn của các thiết chế truyền thống – những thành trì từng bảo vệ các giá trị Kitô giáo qua nhiều thế kỷ. Gia đình, vốn được xây dựng trên nền tảng hôn nhân giữa một người nam và một người nữ theo kế hoạch của Thiên Chúa, đang bị tái định nghĩa dưới áp lực của các phong trào xã hội và luật pháp thế tục. Những lối sống xa rời luân lý Kitô giáo được cổ vũ như biểu tượng của sự tự do, trong khi các giá trị truyền thống như sự chung thủy, hy sinh, và trách nhiệm lại bị coi là lỗi thời. Sự thay đổi này không chỉ làm lung lay cấu trúc gia đình, mà còn đe dọa đến sự gắn kết xã hội, bởi gia đình từ lâu đã là “tế bào” cơ bản của cộng đồng nhân loại.
Hậu quả của chủ nghĩa tương đối không dừng lại ở lý thuyết, mà len lỏi vào mọi khía cạnh của đời sống. Trong nghệ thuật, truyền thông, và thậm chí cả chính trị, chúng ta thấy sự tôn vinh những giá trị đề cao cái tôi cá nhân hơn là công ích. Tự do cá nhân được đặt lên trên hết, nhưng lại thiếu đi sự cân bằng với trách nhiệm đối với tha nhân và cộng đồng – điều mà đức tin Kitô giáo luôn nhấn mạnh qua lời dạy của Chúa Giêsu: “Hãy yêu thương người lân cận như chính mình” (Mc 12,31).
Trong bối cảnh các giá trị Kitô giáo dần mai một, giới trẻ trở thành nhóm chịu ảnh hưởng nặng nề nhất. Họ lớn lên trong một thế giới mà các chuẩn mực đạo đức không còn rõ ràng, nơi truyền thông và mạng xã hội không ngừng quảng bá chủ nghĩa khoái lạc, chủ nghĩa tiêu dùng, và lối sống hưởng thụ vô độ. Đức Thượng phụ Kirill của Chính Thống giáo Nga đã từng bày tỏ nỗi lo lắng sâu sắc về tình trạng này, cảnh báo rằng sự lan truyền của những giá trị đáng nghi vấn trong giáo dục và truyền thông đang làm xói mòn nền tảng đạo đức của giới trẻ, đẩy họ vào một vòng xoáy của sự bối rối và mất phương hướng.
Khi không còn những “điểm tựa” vững chắc từ đức tin hay luân lý truyền thống, nhiều bạn trẻ rơi vào trạng thái trống rỗng tinh thần. Họ có thể sở hữu công nghệ tiên tiến, tiếp cận thông tin vô hạn, nhưng lại thiếu đi câu trả lời cho những câu hỏi lớn của cuộc đời: “Tôi sống để làm gì? Điều gì thực sự quan trọng? Làm sao để tìm được hạnh phúc đích thực?” Sự vắng bóng của một nền tảng đạo đức rõ ràng khiến họ dễ bị cuốn theo những trào lưu nhất thời, từ lối sống buông thả đến những tư tưởng phủ nhận giá trị của sự hy sinh và phục vụ.
Giáo dục – vốn được xem là phương tiện truyền tải các giá trị và đức hạnh – cũng đang đối mặt với những thách đố nghiêm trọng. Trong nhiều hệ thống giáo dục hiện đại, các nguyên tắc Kitô giáo không chỉ bị xem nhẹ, mà đôi khi còn bị chế giễu như những tư tưởng lạc hậu. Thay vì được dạy về lòng trắc ẩn, sự khiêm nhường, hay ý nghĩa của đời sống thiêng liêng, học sinh thường được khuyến khích tập trung vào thành công cá nhân, sự cạnh tranh, và những kỹ năng thực dụng. Điều này tạo ra một khoảng trống lớn trong việc hình thành nhân cách toàn diện, đặc biệt là khía cạnh tâm linh – khía cạnh vốn giúp con người vượt qua những khủng hoảng tinh thần và tìm thấy ý nghĩa sâu xa của cuộc sống.
Để khắc phục thực trạng này, cần có một sự đổi mới trong cách tiếp cận giáo dục. Gia đình, nhà trường, và cộng đồng tôn giáo phải hợp sức để mang lại cho thế hệ trẻ một nền giáo dục không chỉ chú trọng kiến thức, mà còn nuôi dưỡng tâm hồn. Việc giới thiệu lại các giá trị Kitô giáo – như lòng bác ái, sự tha thứ, và tinh thần trách nhiệm – vào chương trình học có thể là một bước đi quan trọng để giúp các bạn trẻ tìm lại hướng đi trong một thế giới đầy biến động.
Trước những thách đố của văn hóa đương đại, Giáo hội Công giáo được mời gọi đóng vai trò như ngọn hải đăng, soi sáng con đường cho nhân loại giữa cơn bão thế tục hóa và chủ nghĩa tương đối. Với kho tàng phong phú của truyền thống Kitô giáo, Giáo hội có khả năng đưa ra những câu trả lời cho các vấn đề cấp bách của thời đại, từ khủng hoảng đạo đức, bất bình đẳng xã hội, đến sự suy giảm phẩm giá con người. Tuy nhiên, để thực hiện sứ mạng này, Giáo hội cần một sự canh tân mạnh mẽ trong cách loan báo Tin Mừng.
Đức Giáo hoàng Gioan Phaolô II, trong Tông huấn Ecclesia in Europa (Giáo hội tại châu Âu), đã kêu gọi các Kitô hữu châu Âu khơi dậy lại đức tin của mình và mang sứ điệp giải thoát của Chúa Kitô đến với thế giới. Ngài nhấn mạnh rằng châu Âu – cái nôi của văn minh Kitô giáo – đang đánh mất căn tính thiêng liêng của mình, và chỉ có một cuộc phục hưng đức tin mới có thể giúp lục địa này tìm lại linh hồn đã mất. Lời kêu gọi ấy không chỉ dành riêng cho châu Âu, mà còn vang vọng đến mọi ngóc ngách của thế giới hiện đại, nơi các giá trị Kitô giáo đang bị đe dọa.
Sự canh tân này không có nghĩa là Giáo hội phải từ bỏ bản chất cốt lõi của mình để chạy theo các xu hướng thế tục. Thay vào đó, nó đòi hỏi một sự hội nhập văn hóa khéo léo, để Tin Mừng của Chúa Kitô được diễn đạt bằng ngôn ngữ mà con người ngày nay có thể hiểu, đồng thời vẫn giữ vững chân lý vĩnh cửu. Các cộng đồng giáo xứ cần trở thành những trung tâm sống động của đức tin, nơi các tín hữu không chỉ đến để tham dự Thánh lễ, mà còn tìm thấy sự nâng đỡ, hướng dẫn, và cảm hứng để sống đức tin giữa đời thường.
Hơn nữa, vai trò của mỗi Kitô hữu cũng vô cùng quan trọng. Trong một thế giới đang dần xa rời Thiên Chúa, mỗi người chúng ta được mời gọi trở thành “ánh sáng thế gian” (Mt 5,14) qua cách sống chân thực và dấn thân. Một gia đình sống yêu thương và cầu nguyện, một cá nhân biết hy sinh vì người khác, hay một cộng đồng biết chia sẻ với người nghèo – tất cả đều là những chứng tá sống động có sức mạnh làm thay đổi xã hội. Chính qua những hành động nhỏ bé nhưng đầy ý nghĩa này, các giá trị Kitô giáo có thể được khôi phục, từng bước một, trong lòng thế giới đương đại.
Dù bức tranh về sự đánh mất các giá trị Kitô giáo có vẻ ảm đạm, chúng ta không được phép mất hy vọng. Lịch sử đã chứng minh rằng đức tin Kitô giáo có sức mạnh vượt qua những thử thách lớn lao nhất – từ thời kỳ bách hại dưới Đế quốc Rôma, đến những cuộc khủng hoảng thời Trung cổ, và cả những làn sóng vô thần của thế kỷ 20. Ngày nay, dù đối mặt với thế tục hóa và chủ nghĩa tương đối, niềm hy vọng vẫn còn đó, ẩn chứa trong lòng những người Kitô hữu quyết tâm sống đức tin một cách kiên định và sáng tạo.
Niềm hy vọng ấy bắt nguồn từ chính lời hứa của Chúa Giêsu: “Thầy ở cùng anh em mọi ngày cho đến tận thế” (Mt 28,20). Với sự đồng hành của Ngài, cùng với sự cầu bầu của Đức Maria và các thánh, chúng ta có thể tin tưởng rằng ánh sáng của Tin Mừng sẽ không bao giờ bị dập tắt. Điều quan trọng là mỗi người chúng ta phải góp phần vào công cuộc phục hưng này, bằng cách sống các giá trị Kitô giáo một cách cụ thể: yêu thương kẻ thù, tha thứ cho người làm tổn thương mình, bảo vệ sự sống, và phục vụ người nghèo.
Hành trình phục hưng các giá trị Kitô giáo không phải là một nhiệm vụ dễ dàng. Nó đòi hỏi sự kiên nhẫn, lòng can đảm, và trên hết là đức tin sâu sắc vào quyền năng của Thiên Chúa. Nhưng nếu mỗi người chúng ta sẵn sàng bắt đầu từ chính mình – từ gia đình, cộng đồng, và môi trường xung quanh – thì một nền văn hóa mới, thấm đẫm tinh thần Phúc Âm, hoàn toàn có thể được tái thiết.
Sự đánh mất các giá trị Kitô giáo trong nền văn hóa đương đại là một thách đố lớn lao, nhưng cũng là một cơ hội để chúng ta nhìn lại chính mình. Đó là lời mời gọi mỗi người Kitô hữu suy tư về vai trò của mình trong thế giới hôm nay: Liệu tôi có đang sống đức tin một cách chân thực? Liệu tôi có dám làm chứng cho Tin Mừng giữa một xã hội đang dần xa rời Thiên Chúa? Và quan trọng hơn, tôi có sẵn sàng góp phần xây dựng một nền văn hóa biết tôn trọng phẩm giá con người, dựa trên các nguyên tắc bất biến của Phúc Âm?
Để vượt qua thách đố này, cần có một giải pháp toàn diện: phục hưng đức tin trong trái tim mỗi người, đổi mới giáo dục để nuôi dưỡng các giá trị đạo đức, và tăng cường sự hiện diện tích cực của Giáo hội trong đời sống xã hội. Chỉ khi ấy, chúng ta mới có thể hy vọng tái thiết một thế giới nơi tình yêu, công lý, và sự thánh thiêng được đặt làm nền tảng.
Hãy để mỗi người chúng ta, với ơn Chúa soi sáng, trở thành những ngọn lửa nhỏ nhưng bền bỉ, thắp lên ánh sáng của các giá trị Kitô giáo trong bóng tối của thời đại. Bởi lẽ, như Chúa Giêsu đã dạy: “Ánh sáng của anh em phải chiếu giãi trước mặt thiên hạ, để họ thấy những công việc tốt đẹp anh em làm, mà tôn vinh Cha của anh em, Đấng ngự trên trời” (Mt 5,16). Đó chính là con đường để chúng ta không chỉ bảo vệ, mà còn làm sống lại các giá trị Kitô giáo trong nền văn hóa đương đại.
Lm. Anmai, CSsR
