THÁNH DISMAS – TÊN TRỘM LÀNH: NGỌN LỬA HY VỌNG BÙNG CHÁY TỪ THẬP GIÁ
Ngày 25 tháng Ba, bên cạnh lễ Truyền Tin – một trong những ngày lễ trọng đại của Giáo hội Công giáo, khi chúng ta kỷ niệm việc Đức Maria thưa “xin vâng” để trở thành Mẹ Thiên Chúa – Giáo hội còn dành một góc nhỏ để kính nhớ một vị thánh đặc biệt: Thánh Dismas, tên trộm lành. Đây là người đã trải qua một hành trình hoán cải kỳ diệu ngay trong những giờ phút cuối đời, khi bị treo trên thập giá bên cạnh Chúa Giêsu. Với lời tuyên xưng đức tin vào vương quyền của Đấng Cứu Thế và lòng ăn năn chân thành, Thánh Dismas đã nhận được lời hứa trực tiếp từ Chúa Giêsu: “Hôm nay, ngươi sẽ ở với Ta trên thiên đàng” (Lc 23, 43). Trong bối cảnh Năm Thánh 2025, với chủ đề “Hy vọng không làm thất vọng” (Spes non confundit), Thánh Dismas trở thành một biểu tượng sống động, một ngọn lửa hy vọng rực rỡ, nhắc nhở chúng ta rằng lòng thương xót của Thiên Chúa luôn rộng mở, ngay cả trong những khoảnh khắc tưởng chừng như tuyệt vọng nhất.
Thánh Dismas: Một Con Người Trong Bóng Tối
Chúng ta biết rất ít về Thánh Dismas qua các sách Tin Mừng, nhưng chính sự thiếu vắng chi tiết này lại làm nổi bật tính phổ quát của câu chuyện của ngài. Các sách Tin Mừng không ghi lại tên gọi cụ thể của vị thánh này, nhưng truyền thống Công giáo đã đặt tên ngài là Dismas (hoặc Dimas trong tiếng Tây Ban Nha và Bồ Đào Nha), một cái tên xuất hiện trong các văn bản apocrypha như Tin Mừng Nicôđêmô. Theo truyền thống, Dismas là một trong hai tên trộm bị đóng đinh cùng với Chúa Giêsu trên đồi Golgotha. Câu chuyện của ngài, dù ngắn gọn trong các bản văn Kinh Thánh, lại chứa đựng một sức mạnh thần học và tâm linh sâu sắc, đủ để làm lay động trái tim của hàng triệu tín hữu qua các thế kỷ.
Dismas, trước khi trở thành một vị thánh, là một con người sống trong bóng tối của tội lỗi. Chúng ta có thể hình dung ngài như một người đã từng lạc lối, có lẽ đã sống một cuộc đời đầy lầm lạc, phạm tội, và bị xã hội ruồng bỏ. Các sách Tin Mừng không nói rõ tội lỗi cụ thể của Dismas, nhưng việc ngài bị kết án tử hình bằng hình phạt đóng đinh – một hình phạt mà người Rôma thường dành cho những tội phạm nghiêm trọng như cướp bóc, nổi loạn, hoặc giết người – cho thấy ngài không phải là một tội nhân bình thường. Có lẽ ngài đã từng là một tên cướp khét tiếng, một kẻ sống ngoài vòng pháp luật, bị xã hội khinh miệt và bị chính lương tâm mình dằn vặt.
Tuy nhiên, chính trong sự tăm tối ấy, Dismas đã gặp được ánh sáng. Câu chuyện của ngài không phải là câu chuyện về một người thánh thiện từ nhỏ, cũng không phải về một người đã sống một cuộc đời mẫu mực trước khi gặp Chúa. Thay vào đó, nó là câu chuyện về một người tội lỗi, một người đã chạm đến đáy của sự thất bại, nhưng vẫn được Thiên Chúa chạm đến và biến đổi. Điều này làm cho Thánh Dismas trở thành một vị thánh gần gũi với tất cả chúng ta, đặc biệt là những ai cảm thấy mình không xứng đáng với tình yêu và lòng thương xót của Thiên Chúa.
Bối Cảnh Thập Giá: Giờ Phút Của Lòng Thương Xót
Để hiểu rõ hơn về sự hoán cải của Thánh Dismas, chúng ta cần đặt câu chuyện của ngài trong bối cảnh của cuộc khổ nạn của Chúa Giêsu. Theo các sách Tin Mừng, Chúa Giêsu bị đóng đinh vào khoảng chín giờ sáng (giờ thứ ba theo cách tính thời gian của người Do Thái) và chịu chết vào khoảng ba giờ chiều (giờ thứ chín) (Mc 15, 25; Lc 23, 44-46). Trong khoảng sáu giờ đó, Chúa Giêsu đã chịu đựng những đau đớn khủng khiếp về thể xác và tinh thần: bị đánh đòn, bị đội mão gai, bị chế giễu, bị sỉ nhục, và cuối cùng bị treo trên thập giá – hình phạt tàn bạo nhất của đế quốc Rôma.
Bên cạnh Chúa Giêsu là hai tên trộm, một người ở bên phải và một người ở bên trái. Theo Thánh Mátthêu (27, 44) và Thánh Mác-cô (15, 32), cả hai tên trộm này ban đầu đều tham gia vào việc sỉ nhục Chúa Giêsu, cùng với đám đông, các lãnh đạo tôn giáo, và những người qua đường. Điều này cho thấy rằng, ít nhất vào lúc đầu, Dismas không phải là một người tốt lành hay có đức tin mạnh mẽ. Ngài cũng bị cuốn vào dòng chảy của sự thù hận và chế giễu, có lẽ vì sự cay đắng trong lòng hoặc sự tuyệt vọng trước cái chết đang đến gần.
Nhưng điều gì đã thay đổi trong lòng Dismas? Điều gì đã khiến một kẻ từng sỉ nhục Chúa Giêsu bỗng nhiên quay đầu, ăn năn, và tuyên xưng đức tin? Để trả lời câu hỏi này, chúng ta cần nhìn vào những yếu tố tâm linh và thần học trong câu chuyện.
Sự Hoán Cải Của Dismas: Một Hành Trình Ngắn Ngủi Nhưng Sâu Sắc
Sự hoán cải của Dismas, như được Thánh Luca ghi lại trong chương 23, câu 39-43, là một trong những khoảnh khắc cảm động nhất trong Tân Ước. Trong khi một tên trộm tiếp tục chế giễu Chúa Giêsu, nói: “Nếu ông là Đấng Kitô, hãy tự cứu mình và cứu chúng tôi đi!” (Lc 23, 39), thì Dismas đã có một phản ứng hoàn toàn khác. Ngài quay sang sửa dạy người kia: “Mày không sợ Thiên Chúa sao, khi mày cũng chịu cùng một hình phạt? Phần chúng ta, chúng ta chịu như thế này là đúng, vì chúng ta chịu xứng với việc chúng ta đã làm; còn ông này, ông chẳng làm gì sai” (Lc 23, 40-41). Sau đó, ngài hướng về Chúa Giêsu và thưa: “Lạy Ngài, khi Ngài vào Nước của Ngài, xin nhớ đến con” (Lc 23, 42).
Những lời này, dù ngắn gọn, lại chứa đựng một chiều sâu thần học và tâm linh đáng kinh ngạc. Chúng ta có thể phân tích hành trình hoán cải của Dismas qua các khía cạnh sau:
Sự Ăn Năn: Dismas thừa nhận tội lỗi của mình một cách công khai và khiêm nhường. Ngài không tìm cách biện minh hay đổ lỗi cho hoàn cảnh. Lời nói “chúng ta chịu xứng với việc chúng ta đã làm” cho thấy ngài đã nhìn thẳng vào sự thật về bản thân và chấp nhận hậu quả của những hành động sai trái của mình. Đây là bước đầu tiên và quan trọng nhất trong bất kỳ hành trình hoán cải nào.
Sửa Lỗi Anh Em: Dismas không chỉ ăn năn cho bản thân mà còn cố gắng sửa lỗi cho người bạn đồng hành trên thập giá. Việc ngài can đảm lên tiếng để bảo vệ Chúa Giêsu, ngay cả khi bản thân đang trong tình trạng đau đớn và sắp chết, cho thấy một sự thay đổi sâu sắc trong tâm hồn. Hành động này phản ánh tinh thần của tình yêu thương và trách nhiệm đối với người khác, một dấu hiệu của đức tin chân thật.
Xưng Thú Đức Tin: Khi Dismas gọi Chúa Giêsu là “Ngài” và cầu xin “khi Ngài vào Nước của Ngài, xin nhớ đến con”, ngài đã thể hiện một đức tin mạnh mẽ vào vương quyền của Chúa Giêsu. Điều này đặc biệt đáng chú ý vì vào thời điểm đó, Chúa Giêsu đang ở trong tình trạng yếu đuối và nhục nhã nhất: bị đóng đinh, bị chế giễu, và sắp chết. Việc Dismas nhận ra vương quyền thần linh của Chúa Giêsu trong hoàn cảnh ấy là một hành động đức tin phi thường, vượt xa những gì mà nhiều môn đệ của Chúa Giêsu có thể làm vào thời điểm đó.
Niềm Hy Vọng: Lời cầu xin của Dismas không chỉ là một lời xin tha thứ, mà còn là một lời bày tỏ niềm hy vọng vào lòng thương xót của Thiên Chúa. Ngài không đòi hỏi được cứu thoát khỏi thập giá hay được ban cho một cuộc sống mới trên trần gian. Thay vào đó, ngài đặt hy vọng vào sự sống đời đời, vào “Nước của Ngài”. Đây chính là nhân đức hy vọng mà Giáo hội nhấn mạnh trong Năm Thánh 2025: một niềm hy vọng không dựa trên sức mạnh con người, mà dựa trên lời hứa của Chúa Kitô và ân sủng của Chúa Thánh Thần.
Vai Trò Của Lòng Thương Xót Và Sự Chuyển Cầu
Điều gì đã dẫn dắt Dismas đến với sự hoán cải kỳ diệu này? Chúng ta có thể tìm thấy câu trả lời trong chính hành động và lời nói của Chúa Giêsu trên thập giá, cũng như trong sự hiện diện thầm lặng nhưng đầy sức mạnh của Đức Maria, Mẹ Thiên Chúa.
Lòng Thương Xót Của Chúa Giêsu: Trong suốt cuộc khổ nạn, Chúa Giêsu đã thể hiện một tình yêu vô điều kiện và một lòng thương xót vô biên. Một trong những lời đầu tiên của Người trên thập giá là lời cầu xin tha thứ cho những kẻ hành hình mình: “Lạy Cha, xin tha thứ cho họ, vì họ không biết việc họ làm” (Lc 23, 34). Lời cầu nguyện này không chỉ dành cho những người lính Rôma hay các lãnh đạo Do Thái, mà còn dành cho tất cả những ai đang xúc phạm đến Người, bao gồm cả Dismas. Có lẽ chính lời cầu nguyện này, cùng với sự hiền lành và kiên nhẫn của Chúa Giêsu, đã chạm đến trái tim của Dismas, làm tan chảy lớp băng của tội lỗi và tuyệt vọng trong lòng ngài.
Sự Chuyển Cầu Của Đức Maria: Theo Tin Mừng Gioan (19, 25-27), Đức Maria đã đứng dưới chân thập giá, cùng với thánh Gioan Tông đồ và một số phụ nữ khác. Sự hiện diện của Đức Maria, Mẹ của lòng thương xót, chắc chắn đã có một tác động tâm linh sâu sắc đến những người xung quanh, bao gồm cả Dismas. Nhiều nhà thần học và các tác giả linh đạo, như bậc đáng kính Maria di Ágreda trong tác phẩm Thành đô huyền nhiệm của Thiên Chúa, đã nhấn mạnh rằng Đức Maria đã cầu nguyện cho sự hoán cải của tên trộm lành. Chính qua lời cầu bầu của Mẹ, Dismas đã nhận được ân sủng để mở lòng đón nhận tình yêu của Chúa Giêsu.
Mầu Nhiệm Thập Giá: Dismas không chỉ chứng kiến cái chết của một con người, mà còn được tham dự vào mầu nhiệm Cứu chuộc. Như Maria di Ágreda đã viết, Dismas đã “cảm nhận được một tia sáng của mầu nhiệm này” – mầu nhiệm của tình yêu Thiên Chúa, được thể hiện qua sự hy sinh của Chúa Giêsu trên thập giá. Chính mầu nhiệm này đã khơi dậy trong lòng ngài niềm hy vọng, giúp ngài vượt qua nỗi sợ hãi cái chết và đặt trọn niềm tin vào Chúa.
Thánh Dismas Và Giu-đa: Hai Con Đường, Một Lựa Chọn
Một cách để hiểu sâu hơn về ý nghĩa của Thánh Dismas là đặt ngài trong sự so sánh với Giu-đa Ítcariốt, một trong mười hai Tông đồ, người đã phản bội Chúa Giêsu. Cả Dismas và Giu-đa đều là những tội nhân, đều phạm những tội nghiêm trọng: Giu-đa phản bội Thầy mình vì ba mươi đồng bạc, còn Dismas có lẽ đã sống một cuộc đời đầy tội lỗi trước khi bị bắt. Tuy nhiên, số phận của hai người lại hoàn toàn khác nhau, và sự khác biệt nằm ở cách họ đối diện với tội lỗi của mình.
Giu-đa, sau khi phản bội Chúa Giêsu, đã rơi vào tuyệt vọng. Theo Tin Mừng Mátthêu (27, 3-5), khi nhận ra tội lỗi của mình, Giu-đa đã trả lại số tiền cho các thượng tế và đi treo cổ tự tử. Tội lớn nhất của Giu-đa không phải là sự phản bội, mà là sự từ chối lòng thương xót của Thiên Chúa. Giu-đa không tin rằng mình có thể được tha thứ, và chính sự tuyệt vọng này đã dẫn ngài đến cái chết.
Ngược lại, Dismas đã chọn con đường của hy vọng. Dù tội lỗi của ngài có thể rất nặng nề, dù ngài đang ở trong tình trạng tuyệt vọng nhất – bị đóng đinh, đau đớn, và sắp chết – Dismas vẫn mở lòng với ân sủng của Thiên Chúa. Ngài đã tin rằng Chúa Giêsu, dù đang chịu nhục nhã trên thập giá, vẫn có quyền năng để cứu rỗi ngài. Chính niềm tin và hy vọng này đã khiến Dismas trở thành một vị thánh, trong khi Giu-đa mãi mãi là biểu tượng của sự thất bại trước cám dỗ của tuyệt vọng.
Sự đối lập giữa Dismas và Giu-đa là một lời nhắc nhở mạnh mẽ cho chúng ta ngày nay. Trong một thế giới đầy những thử thách, đau khổ, và tội lỗi, chúng ta thường đối diện với cám dỗ của sự tuyệt vọng. Nhưng câu chuyện của Thánh Dismas cho chúng ta thấy rằng không có tội lỗi nào lớn hơn lòng thương xót của Thiên Chúa, và không có khoảnh khắc nào là quá muộn để quay về với Người.
Thánh Dismas Và Năm Thánh 2025: Hy Vọng Không Làm Thất Vọng
Năm Thánh 2025, với chủ đề “Hy vọng không làm thất vọng” (Spes non confundit), là một lời mời gọi tất cả các tín hữu tái khám phá nhân đức hy vọng trong đời sống đức tin. Theo Sách Giáo lý của Giáo hội Công giáo, hy vọng là “nhân đức đối thần mà nhờ đó chúng ta mong muốn vương quốc thiên đàng và sự sống vĩnh cửu là hạnh phúc của mình, đặt niềm tin vào lời hứa của Chúa Kitô và không dựa vào sức mạnh của riêng mình, nhưng vào sự giúp đỡ của ân sủng Chúa Thánh Thần” (GLHTCG, số 1817). Đây là niềm hy vọng mà Thánh Dismas đã sống một cách trọn vẹn trong những giờ phút cuối đời, và đây cũng là niềm hy vọng mà Giáo hội kêu gọi chúng ta nuôi dưỡng trong Năm Thánh này.
Trong tông sắc Spes non confundit, Đức Giáo hoàng Phanxicô nhấn mạnh rằng hy vọng Kitô giáo không phải là một sự lạc quan mơ hồ hay một niềm tin chung chung vào tương lai tốt đẹp hơn. Thay vào đó, hy vọng Kitô giáo là một ân sủng, một món quà từ Thiên Chúa, giúp chúng ta đặt trọn niềm tin vào tình yêu và lòng thương xót của Người, ngay cả trong những lúc khó khăn nhất. Thánh Dismas là hiện thân của niềm hy vọng này. Ngài đã không dựa vào sức mạnh của riêng mình – bởi ngài chẳng còn gì để dựa vào – mà đã hoàn toàn phó thác vào lòng thương xót của Chúa Giêsu. Và Chúa Giêsu đã đáp lại niềm hy vọng ấy bằng một lời hứa chắc chắn: “Hôm nay, ngươi sẽ ở với Ta trên thiên đàng” (Lc 23, 43).
Câu chuyện của Thánh Dismas cũng có một mối liên hệ đặc biệt với ơn toàn xá, một trong những điểm nhấn của Năm Thánh. Theo truyền thống Công giáo, ơn toàn xá là sự tha thứ hoàn toàn các hình phạt tạm thời do tội lỗi gây ra, được ban qua quyền bính của Giáo hội và nhờ vào công nghiệp của Chúa Giêsu và các thánh. Lời hứa của Chúa Giêsu dành cho Dismas – “hôm nay, ngươi sẽ ở với Ta trên thiên đàng” – có thể được xem như một hình ảnh tiên trưng của ơn toàn xá. Cũng như Dismas đã nhận được ân sủng để vào thiên đàng ngay sau khi ăn năn, ơn toàn xá trong Năm Thánh là một lời mời gọi chúng ta mở lòng với lòng thương xót của Thiên Chúa, để được thanh tẩy và chuẩn bị cho sự sống đời đời.
Bài Học Từ Thánh Dismas: Hy Vọng Trong Đời Sống Hằng Ngày
Câu chuyện của Thánh Dismas không chỉ là một câu chuyện lịch sử hay một bài học thần học trừu tượng. Nó mang lại những bài học thực tiễn, có thể áp dụng vào đời sống đức tin của chúng ta hôm nay. Dưới đây là một số suy tư về cách chúng ta có thể noi gương Thánh Dismas trong cuộc sống hằng ngày:
Ăn Năn Và Khiêm Nhường: Dismas đã dạy chúng ta rằng không bao giờ là quá muộn để ăn năn. Dù chúng ta đã phạm phải những sai lầm lớn đến đâu, lòng thương xót của Thiên Chúa luôn sẵn sàng đón nhận chúng ta, miễn là chúng ta khiêm nhường thừa nhận tội lỗi của mình và cầu xin sự tha thứ. Trong Năm Thánh 2025, chúng ta có thể thực hành điều này bằng cách thường xuyên lãnh nhận Bí tích Hòa giải, nơi chúng ta gặp gỡ lòng thương xót của Chúa một cách cụ thể.
Đức Tin Trong Thử Thách: Dismas đã tin vào Chúa Giêsu ngay cả khi mọi thứ dường như vô vọng. Trong cuộc sống, chúng ta cũng đối diện với những thử thách, đau khổ, và những khoảnh khắc khiến chúng ta nghi ngờ về tình yêu của Thiên Chúa. Noi gương Dismas, chúng ta được mời gọi giữ vững đức tin, ngay cả trong những lúc đen tối nhất, và tin rằng Thiên Chúa luôn có một kế hoạch tốt đẹp cho chúng ta.
Hy Vọng Vào Sự Sống Đời Đời: Trong một thế giới bị chi phối bởi chủ nghĩa vật chất và những mối bận tâm tạm thời, Dismas nhắc nhở chúng ta hướng mắt về sự sống đời đời. Niềm hy vọng của ngài không nằm ở việc được cứu thoát khỏi thập giá, mà ở lời hứa về thiên đàng. Chúng ta cũng được mời gọi sống với một viễn tượng vĩnh cửu, đặt niềm tin vào lời hứa của Chúa Kitô rằng Người đang chuẩn bị một chỗ cho chúng ta trong nhà Cha (Ga 14, 2).
Sửa Lỗi Và Làm Chứng: Dù đang ở trong tình trạng đau đớn và sắp chết, Dismas vẫn can đảm sửa lỗi người bạn đồng hành và làm chứng cho sự vô tội của Chúa Giêsu. Điều này thách thức chúng ta sống như những chứng nhân của đức tin trong thế giới hôm nay, ngay cả khi điều đó đòi hỏi sự hy sinh hay lòng can đảm.
Thánh Dismas Trong Truyền Thống Và Văn Hóa Công Giáo
Qua nhiều thế kỷ, Thánh Dismas đã trở thành một biểu tượng quan trọng trong truyền thống Công giáo. Ngài được xem là vị thánh bảo trợ của những người tội lỗi ăn năn, những tù nhân, và những người đang đối diện với cái chết. Nhiều nhà thờ và cộng đoàn trên khắp thế giới đã đặt tên ngài cho các chương trình mục vụ dành cho tù nhân, như một lời nhắc nhở rằng không ai nằm ngoài tầm với của lòng thương xót Chúa.
Trong nghệ thuật Công giáo, Thánh Dismas thường được mô tả là người đàn ông bị đóng đinh bên phải Chúa Giêsu, đôi khi mang một ánh sáng trên khuôn mặt để biểu thị sự hoán cải của ngài. Một số tác phẩm nghệ thuật nổi tiếng, như các bức tranh trong các nhà thờ cổ ở Ý và Tây Ban Nha, đã khắc họa khoảnh khắc Dismas cầu xin Chúa Giêsu, với ánh mắt đầy hy vọng hướng về Đấng Cứu Thế.
Ngoài ra, câu chuyện của Thánh Dismas cũng đã truyền cảm hứng cho nhiều tác phẩm văn học và âm nhạc. Ví dụ, trong bài thánh ca “Jesus, Remember Me” (Lạy Chúa, xin nhớ đến con), được sử dụng rộng rãi trong các nghi thức phụng vụ, đặc biệt là trong Tuần Thánh, chúng ta nghe thấy lời cầu xin của Dismas vang vọng qua thời gian, trở thành lời cầu nguyện của mọi tín hữu.
Kết Luận: Thánh Dismas – Người Bạn Đồng Hành Trong Năm Thánh
Khi chúng ta bước vào Năm Thánh 2025, Thánh Dismas mời gọi chúng ta nhìn lên thập giá – không phải như biểu tượng của đau khổ và thất bại, mà như ngọn nguồn của hy vọng và cứu rỗi. Câu chuyện của ngài là một lời nhắc nhở rằng Thiên Chúa không bao giờ bỏ rơi chúng ta, ngay cả khi chúng ta đã lạc lối hay cảm thấy mình không xứng đáng. Lòng thương xót của Người luôn lớn hơn tội lỗi của chúng ta, và ân sủng của Người luôn đủ để biến đổi chúng ta, ngay cả trong những khoảnh khắc cuối cùng.
Hãy để Thánh Dismas trở thành người bạn đồng hành của chúng ta trong Năm Thánh này. Hãy học từ ngài cách ăn năn, cách tin tưởng, và cách hy vọng. Và trên hết, hãy để ngài nhắc nhở chúng ta rằng, như lời Thánh Phaolô đã viết, “niềm hy vọng không làm chúng ta thất vọng, vì tình yêu của Thiên Chúa đã được đổ vào lòng chúng ta nhờ Chúa Thánh Thần” (Rm 5, 5). Với Thánh Dismas, chúng ta có thể tự tin bước đi trên con đường hy vọng, biết rằng Thiên Chúa luôn chờ đợi để nói với mỗi người chúng ta: “Hôm nay, ngươi sẽ ở với Ta trên thiên đàng.”
Lm. Anmai, CSsR
