Trong đời sống phụng vụ của Giáo hội Công giáo, Thánh Lễ là trung tâm của đức tin, nơi cộng đoàn hiệp thông với Thiên Chúa qua Lời Chúa và Bí tích Thánh Thể. Vai trò của giáo dân trong Thánh Lễ đã được Công đồng Vatican II nhấn mạnh, khuyến khích sự tham gia tích cực và ý thức hơn từ phía các tín hữu. Một trong những câu hỏi thường được đặt ra là liệu giáo dân có được phép hoặc được khuyến khích chia sẻ Lời Chúa, chẳng hạn như giảng giải hoặc suy niệm, trong Thánh Lễ hay không. Để trả lời câu hỏi này, chúng ta cần xem xét các quy định của Giáo luật, các tài liệu phụng vụ liên quan, và bối cảnh thần học của Giáo hội.

Bài viết này sẽ phân tích vấn đề giáo dân chia sẻ Lời Chúa trong Thánh Lễ dựa trên Bộ Giáo luật 1983, các văn kiện của Giáo hội, và các hướng dẫn phụng vụ, đồng thời làm sáng tỏ vai trò của giáo dân trong bối cảnh phụng vụ.

1. Vai trò của giáo dân trong phụng vụ theo Công đồng Vatican II

Trước khi đi vào các quy định cụ thể của Giáo luật, cần hiểu bối cảnh thần học và phụng vụ liên quan đến vai trò của giáo dân. Công đồng Vatican II, thông qua Hiến chế về Phụng vụ Thánh (Sacrosanctum Concilium), đã nhấn mạnh rằng giáo dân được mời gọi tham gia tích cực vào phụng vụ:

“Mẹ Giáo hội tha thiết mong ước mọi tín hữu được hướng dẫn đến chỗ tham dự cách trọn vẹn, ý thức và tích cực vào các cử hành phụng vụ” (Sacrosanctum Concilium, số 14).

Sự tham gia tích cực này không chỉ giới hạn ở việc hiện diện thể lý mà còn bao gồm việc đóng góp vào các khía cạnh khác nhau của Thánh Lễ, chẳng hạn như đọc Lời Chúa, hát thánh ca, hoặc đảm nhận các thừa tác vụ phụng vụ. Tuy nhiên, vai trò của giáo dân trong việc chia sẻ hoặc giảng giải Lời Chúa cần được xem xét cẩn thận để đảm bảo phù hợp với trật tự phụng vụ và giáo luật.

2. Giáo luật về việc đọc và chia sẻ Lời Chúa trong Thánh Lễ

Bộ Giáo luật 1983, văn kiện pháp lý chính thức của Giáo hội Công giáo, đưa ra các quy định rõ ràng về vai trò của giáo dân trong phụng vụ. Liên quan đến việc chia sẻ Lời Chúa, chúng ta cần xem xét một số điều khoản cụ thể.

2.1. Giáo dân và việc đọc Lời Chúa

Theo Điều 767 §1 của Bộ Giáo luật:

“Trong các cử hành phụng vụ, bài giảng, vốn là một phần của chính hành động phụng vụ, được dành riêng cho linh mục hoặc phó tế, trừ khi luật địa phương hoặc luật riêng quy định cách khác.”

Điều này cho thấy rằng bài giảng (homily), tức là phần giải thích và áp dụng Lời Chúa vào đời sống đức tin, là nhiệm vụ chính thức của các thừa tác viên có chức thánh (linh mục hoặc phó tế). Giáo luật nhấn mạnh rằng bài giảng không chỉ là một bài nói chuyện thông thường mà là một phần tích hợp của phụng vụ, mang tính cách thần học và mục vụ, đòi hỏi sự đào tạo và thẩm quyền từ chức thánh.

Tuy nhiên, Điều 766 của Bộ Giáo luật mở ra một khả năng cho giáo dân:

“Trong một số trường hợp, theo quy định của luật, giáo dân có thể được phép giảng thuyết trong nhà thờ hoặc nhà nguyện, nếu điều đó cần thiết vì lợi ích của việc loan báo Tin Mừng hoặc vì những lý do đặc biệt.”

Điều khoản này cho phép giáo dân chia sẻ suy niệm hoặc giảng thuyết trong một số bối cảnh nhất định, nhưng phải có sự chấp thuận của thẩm quyền Giáo hội (thường là giám mục giáo phận) và tuân thủ các quy định cụ thể. Ví dụ, trong những cộng đoàn thiếu linh mục hoặc phó tế, giáo dân có thể được ủy quyền để hướng dẫn suy niệm Lời Chúa, nhưng điều này không đồng nghĩa với việc thay thế bài giảng chính thức.

2.2. Vai trò của giáo dân trong việc công bố Lời Chúa

Ngoài bài giảng, việc công bố Lời Chúa (đọc các bài đọc trong Thánh Lễ) là một thừa tác vụ mà giáo dân có thể đảm nhận. Theo Quy chế Tổng quát Sách Lễ Rôma (GIRM, số 101), giáo dân được khuyến khích đảm nhận vai trò đọc bài đọc, miễn là họ được chuẩn bị tốt về mặt thiêng liêng và kỹ thuật:

“Trong trường hợp không có người đọc được chỉ định, các tín hữu khác có thể được mời gọi để công bố các bài đọc từ Thánh Kinh, miễn là họ được chuẩn bị đầy đủ và có khả năng thực hiện nhiệm vụ này một cách rõ ràng và trang trọng.”

Như vậy, giáo dân không chỉ được phép mà còn được khuyến khích tham gia vào việc đọc Lời Chúa trong Thánh Lễ, nhưng điều này khác với việc giảng giải hoặc chia sẻ suy niệm.

3. Các văn kiện phụng vụ và hướng dẫn liên quan

Ngoài Giáo luật, các văn kiện phụng vụ khác cũng làm rõ vai trò của giáo dân trong việc chia sẻ Lời Chúa. Tài liệu Redemptionis Sacramentum (2004) của Bộ Phụng tự Thánh và Kỷ luật các Bí tích nhấn mạnh rằng bài giảng trong Thánh Lễ là nhiệm vụ dành riêng cho các thừa tác viên có chức thánh (số 161). Tuy nhiên, tài liệu này cũng công nhận rằng giáo dân có thể được mời gọi để chia sẻ những suy tư ngắn gọn trong một số trường hợp đặc biệt, chẳng hạn như trong các buổi cử hành Lời Chúa không có Thánh Lễ (ví dụ, Chúa Nhật không có linh mục).

Hơn nữa, Hướng dẫn về một số vấn đề liên quan đến sự cộng tác của giáo dân vào thừa tác vụ của linh mục (1997) do nhiều bộ của Tòa Thánh ban hành, khẳng định rằng giáo dân không được phép đảm nhận vai trò bài giảng trong Thánh Lễ, trừ khi có sự cho phép đặc biệt từ giám mục giáo phận và trong những hoàn cảnh ngoại lệ.

4. Thực hành và những trường hợp ngoại lệ

Trong thực tế, việc giáo dân chia sẻ Lời Chúa thường được áp dụng trong các bối cảnh cụ thể:

• Các cộng đoàn thiếu linh mục: Ở những nơi không có linh mục hoặc phó tế, giáo dân có thể được ủy quyền để hướng dẫn các buổi cử hành Lời Chúa, bao gồm việc chia sẻ suy niệm ngắn gọn dựa trên các bài đọc. Điều này được quy định trong tài liệu Chúa Nhật không có linh mục (Directory for Sunday Celebrations in the Absence of a Priest, 1988).

• Các buổi cử hành đặc biệt: Trong một số dịp, chẳng hạn như Ngày Giới trẻ Thế giới hoặc các sự kiện giáo xứ, giáo dân có thể được mời gọi chia sẻ chứng từ đức tin liên quan đến Lời Chúa, nhưng điều này không thay thế bài giảng chính thức.

• Các nhóm cầu nguyện hoặc học hỏi Kinh Thánh: Ngoài Thánh Lễ, giáo dân thường được khuyến khích chia sẻ Lời Chúa trong các buổi học hỏi hoặc cầu nguyện cộng đoàn, nhưng đây không phải là bối cảnh phụng vụ chính thức.

Tuy nhiên, Giáo hội luôn nhấn mạnh rằng bất kỳ sự tham gia nào của giáo dân cũng phải được thực hiện dưới sự hướng dẫn của thẩm quyền Giáo hội và không được làm lu mờ vai trò đặc thù của các thừa tác viên có chức thánh.

5. Ý nghĩa thần học của việc chia sẻ Lời Chúa

Việc chia sẻ Lời Chúa, dù do linh mục, phó tế hay giáo dân thực hiện, mang một ý nghĩa thần học sâu sắc. Lời Chúa không chỉ là lời văn mà còn là chính Chúa Kitô hiện diện giữa cộng đoàn (x. Dei Verbum, số 21). Do đó, bất kỳ ai chia sẻ Lời Chúa đều phải làm điều đó với lòng kính trọng, sự chuẩn bị kỹ lưỡng, và tinh thần phục vụ.

Đối với giáo dân, việc tham gia vào thừa tác vụ Lời Chúa (qua đọc bài đọc hoặc suy niệm được ủy quyền) là một cách thể hiện chức tư tế chung mà họ nhận được qua Bí tích Rửa tội. Tuy nhiên, chức tư tế chung này khác biệt về bản chất so với chức tư tế thừa tác của các linh mục và phó tế, như Công đồng Vatican II đã khẳng định trong Lumen Gentium (số 10).

6. Kết luận

Tóm lại, Giáo luật Công giáo, đặc biệt qua các Điều 766 và 767 của Bộ Giáo luật 1983, cho phép giáo dân chia sẻ Lời Chúa trong Thánh Lễ trong một số trường hợp đặc biệt, với sự chấp thuận của thẩm quyền Giáo hội và trong những hoàn cảnh cụ thể, chẳng hạn như khi thiếu linh mục hoặc phó tế. Tuy nhiên, bài giảng chính thức trong Thánh Lễ vẫn được dành riêng cho các thừa tác viên có chức thánh. Giáo dân được khuyến khích tham gia tích cực vào phụng vụ qua việc công bố Lời Chúa và các thừa tác vụ khác, nhưng mọi sự tham gia đều phải tuân theo các quy định của Giáo hội để đảm bảo sự thống nhất và thánh thiện của phụng vụ.

Việc giáo dân chia sẻ Lời Chúa, khi được thực hiện đúng cách, không chỉ làm phong phú đời sống đức tin của cộng đoàn mà còn thể hiện tinh thần hiệp thông và sứ mạng chung của toàn thể Giáo hội. Tuy nhiên, điều quan trọng là phải duy trì sự phân biệt rõ ràng giữa vai trò của giáo dân và các thừa tác viên có chức thánh, như Giáo luật và các văn kiện phụng vụ đã quy định.

Tài liệu tham khảo

1. Bộ Giáo luật 1983, Điều 766, 767.

2. Công đồng Vatican II, Sacrosanctum Concilium (1963).

3. Công đồng Vatican II, Lumen Gentium (1964).

4. Bộ Phụng tự Thánh và Kỷ luật các Bí tích, Redemptionis Sacramentum (2004).

5. Quy chế Tổng quát Sách Lễ Rôma (GIRM), số 101.

6. Hướng dẫn về một số vấn đề liên quan đến sự cộng tác của giáo dân vào thừa tác vụ của linh mục (1997).

7. Chúa Nhật không có linh mục (1988).

8. Lm. Anmai, CSsR