GIÁO HỘI VIỆT NAM: GIỮA MỘT ĐỨC TIN SỐNG ĐỘNG VÀ NGUY CƠ CỦA MỘT NỀN ĐẠO HÌNH THỨC
Lời Mở Đầu: Thư Gửi Anh Chị Em Cùng Một Mái Nhà Đức Tin
Kính thưa quý Cha, quý Tu sĩ, và toàn thể anh chị em giáo dân,
Lời đầu tiên, con/em xin được cùng với mọi người dâng lên Thiên Chúa lời tạ ơn chân thành. Nhìn vào Giáo Hội Công Giáo Việt Nam hôm nay, chúng ta có quá nhiều lý do để vui mừng và hy vọng. Những ngôi thánh đường luôn đông đúc tín hữu trong các Thánh lễ. Số lượng ơn gọi linh mục và tu sĩ vẫn là niềm mơ ước của nhiều Giáo hội bạn. Các hội đoàn, ca đoàn, ban ngành hoạt động sôi nổi, tạo nên một sức sống dồi dào cho các giáo xứ. Lòng sùng kính Đức Mẹ, các Thánh và lòng yêu mến các Bí tích, đặc biệt là Bí tích Thánh Thể và Hòa Giải, là một nét son không thể chối cãi. Đức tin của cha ông chúng ta đã được tôi luyện qua bao thử thách và được minh chứng bằng máu của các Thánh Tử Đạo, và ngọn lửa ấy vẫn đang cháy sáng nơi nhiều tâm hồn.
Đó là một bức tranh thật đẹp, một gia tài thật quý giá. Và chính vì yêu mến gia tài này, chính vì thao thức cho vẻ đẹp của Giáo Hội, Mẹ chúng ta, mà chúng ta cũng cần can đảm, khiêm tốn và chân thành để cùng nhau thực hiện một cuộc “kiểm tra sức khỏe” cho đời sống đức tin của mình. Một cơ thể dù cường tráng đến đâu cũng cần được thăm khám định kỳ để phát hiện những nguy cơ tiềm ẩn. Một cái cây dù sum suê cành lá cũng cần được cắt tỉa những cành khô, sâu bệnh để có thể trổ sinh nhiều hoa trái tốt tươi hơn.
Trong tâm tình yêu mến và xây dựng đó, chúng ta hãy cùng nhau nhìn vào ba “triệu chứng” đáng suy tư trong đời sống đạo của nhiều người chúng ta hôm nay, được tóm gọn trong ba hình ảnh: Béo phì ân sủng, Bội thực ơn toàn xá, và Suy dinh dưỡng Lời Chúa. Đây không phải là một lời chỉ trích hay phán xét, mà là một lời mời gọi tha thiết để mỗi người chúng ta, từ giáo sĩ đến giáo dân, cùng nhìn lại và tìm về với cốt lõi của Tin Mừng, hầu cho đức tin của chúng ta ngày càng trưởng thành và đích thực hơn.
PHẦN I: “BÉO PHÌ ÂN SỦNG” – KHI ÂN HUỆ DƯ THỪA NHƯNG ĐỜI SỐNG KHÔNG BIẾN ĐỔI
Hình ảnh “béo phì” mô tả một tình trạng nghịch lý: cơ thể nạp vào rất nhiều năng lượng, rất nhiều dưỡng chất, nhưng lại không chuyển hóa thành năng lượng hoạt động, mà chỉ tích tụ thành mỡ thừa, khiến cơ thể trở nên nặng nề, ì ạch và tiềm ẩn nhiều bệnh tật. Về mặt thiêng liêng, “béo phì ân sủng” là tình trạng chúng ta lãnh nhận rất nhiều ơn thánh qua các Bí tích, các giờ kinh lễ, nhưng những ơn đó dường như không được “chuyển hóa” thành hành động yêu thương, thành một đời sống công chính, thành một sự biến đổi nội tâm thực sự.
1. Bí Tích Luôn Đầy Đủ, Nhưng Đức Ái Lại Thiếu Hụt
Chúng ta hãy thành thật nhìn vào thực tế. Các nhà thờ không bao giờ vắng người đi lễ. Các hàng ghế tòa giải tội luôn có người chờ đợi, đặc biệt trong các Mùa Vọng và Mùa Chay. Chúng ta rước lễ, chúng ta lãnh nhận Bí tích Thêm Sức, Hôn Phối… Chúng ta có tất cả các phương tiện mà Giáo Hội ban cho để nên thánh. Đó là một phúc lành vô giá.
Nhưng câu hỏi đặt ra là: Đời sống của chúng ta có thực sự thay đổi sau khi ra khỏi nhà thờ không?
- Dẫn chứng cụ thể:
- Một người chủ doanh nghiệp đi lễ mỗi sáng, đọc kinh mỗi tối, dâng cúng tiền bạc cho nhà thờ rất hậu hĩnh, nhưng lại sẵn sàng gian lận trong kinh doanh, đối xử bất công với công nhân, trốn thuế, hoặc bán những sản phẩm kém chất lượng. Ơn Thánh Thể mà ông lãnh nhận hằng ngày đã không thể biến đổi cách ông hành xử trong công việc.
- Hai người hàng xóm Công giáo cùng đi lễ một nhà thờ, cùng rước Chúa, nhưng lại nói xấu, ghen ghét, và tìm cách hãm hại nhau chỉ vì những mâu thuẫn nhỏ nhặt. Mình Máu Thánh Chúa Kitô đã không thể phá vỡ bức tường thù hận giữa họ.
- Một gia đình đọc kinh chung mỗi tối, nhưng cha mẹ thì áp đặt, con cái thì giả dối. Lời nói yêu thương, sự lắng nghe và tha thứ lại là những thứ xa xỉ. Ơn Bí tích Hôn Phối dường như chỉ là một tờ giấy chứng nhận, chứ không phải là nguồn mạch cho tình yêu và sự hiệp thông.
Tình trạng này cho thấy chúng ta đang có nguy cơ biến các Bí tích thành những nghi lễ mang tính ma thuật: chỉ cần làm đúng các bước là tự động có ơn, mà quên mất rằng ân sủng của Chúa đòi hỏi sự cộng tác và một ý chí muốn biến đổi của con người. Ân sủng không phải là một viên thuốc uống vào là khỏe, mà là một nguồn năng lượng cần chúng ta “tập thể dục” bằng những hành động bác ái cụ thể để chuyển hóa nó.
2. Lòng Sùng Kính Hình Thức và Nền Đạo “Xin – Cho”
Lòng sùng kính bình dân (Đức Mẹ, các Thánh, lòng thương xót Chúa…) là một kho tàng quý báu. Nó giúp đức tin của những người đơn sơ được nuôi dưỡng. Tuy nhiên, khi lòng sùng kính này không được hướng dẫn đúng đắn bởi nền tảng Kinh Thánh và giáo lý, nó có nguy cơ biến thành một nền đạo mang tính vụ lợi, một mối quan hệ “xin – cho” với Thiên Chúa.
- Dẫn chứng cụ thể:
- Người ta đổ xô đến một nơi hành hương nổi tiếng không phải để tìm kiếm sự hoán cải nội tâm, mà chủ yếu là để “xin” cho được khỏe mạnh, “xin” cho con cái thi đỗ, “xin” cho buôn may bán đắt. Lời cầu nguyện trở thành một danh sách các yêu sách. Nếu được thì tạ ơn, nếu không được thì nghi ngờ, thậm chí oán trách.
- Việc đọc một chuỗi kinh, làm một tuần cửu nhật được coi như một “hợp đồng” với Chúa hoặc các Thánh: “Con sẽ làm việc đạo đức này, đổi lại xin Cha/Mẹ/Thánh ban cho con điều kia.” Chúng ta quên mất rằng các Thánh là những mẫu gương để chúng ta noi theo nhân đức của các ngài, chứ không phải những “thần tài” để ban phát ơn lộc. Chúng ta cầu nguyện với Thánh Giuse để học đòi nhân đức công chính và thinh lặng của ngài, chứ không chỉ để xin bán được nhà. Chúng ta lần hạt Mân Côi để suy niệm về cuộc đời Chúa Giêsu cùng với Mẹ Maria, chứ không chỉ để “trả nợ” một lời hứa.
Khi đó, ân sủng của Chúa không còn được nhìn nhận như một món quà nhưng không của tình yêu, mà như một thứ phần thưởng có thể “mua” được bằng các việc đạo đức. Đây chính là biểu hiện của một đức tin còn non nớt và mang nặng màu sắc duy lợi.
3. Xây Dựng Bề Ngoài, Lãng Quên Chiều Sâu
Một triệu chứng khác của “béo phì ân sủng” là sự chú trọng quá mức vào các cơ sở vật chất và các lễ nghi hoành tráng mà đôi khi lãng quên việc xây dựng con người và cộng đoàn.
- Dẫn chứng cụ thể:
- Nhiều giáo xứ sẵn sàng bỏ ra hàng chục, hàng trăm tỷ đồng để xây một ngôi thánh đường thật nguy nga, lộng lẫy, nhưng lại không có một chương trình giáo lý cụ thể và bền vững cho người trưởng thành.
- Người ta có thể tổ chức một buổi lễ quan thầy thật rầm rộ với chi phí tốn kém, cỗ bàn linh đình, nhưng lại thờ ơ trước những gia đình nghèo đói, những người già neo đơn ngay trong khu xóm của mình.
- Một ca đoàn có thể hát những bài thánh ca rất chuyên nghiệp, rất hoành tráng, nhưng đời sống hiệp thông và yêu thương giữa các thành viên lại lỏng lẻo, đầy những ghen tị và chia rẽ.
Chúng ta dường như đang cố gắng xây “Nhà của Chúa” bằng gạch đá, nhưng lại quên mất rằng mỗi tín hữu mới chính là “đền thờ sống động của Chúa Thánh Thần” (x. 1 Cr 6,19). Ân sủng được ban tặng là để xây dựng những đền thờ sống động này, chứ không chỉ để dát vàng cho những công trình vật chất.
PHẦN II: “BỘI THỰC ƠN TOÀN XÁ” – CUỘC SĂN TÌM ÂN HUỆ HAY HÀNH TRÌNH HOÁN CẢI?
Ơn Toàn Xá là một hồng ân cao quý mà Giáo Hội, trong quyền năng giải tội của mình, ban cho tín hữu. Nó thể hiện sự hiệp thông sâu sắc giữa các thánh trên trời, các linh hồn nơi luyện ngục và các tín hữu tại thế. Về mặt giáo lý, đây là một chân lý tuyệt vời.
Tuy nhiên, trong thực tế tại Việt Nam, cách thực hành để lãnh nhận ơn toàn xá đang bộc lộ những dấu hiệu đáng báo động của một đức tin hình thức, biến một hành trình hoán cải sâu sắc thành một cuộc “săn tìm” ân huệ. Đây là một dạng cấp tính của chứng “béo phì ân sủng”.
1. Hiểu Sai Về Bản Chất Ơn Toàn Xá
Điều kiện tiên quyết và quan trọng nhất để lãnh nhận ơn toàn xá là hoàn toàn dứt lòng quyến luyến tội lỗi, kể cả tội nhẹ. Đây là một đòi hỏi về sự hoán cải nội tâm tận căn. Các điều kiện bên ngoài như xưng tội, rước lễ, viếng nhà thờ và cầu nguyện theo ý Đức Giáo Hoàng chỉ là những biểu hiện và trợ lực cho sự hoán cải nội tâm này.
Thế nhưng, nhiều người chúng ta lại hiểu ngược lại. Chúng ta tập trung vào việc hoàn thành “checklist” các điều kiện bên ngoài mà xem nhẹ, thậm chí bỏ qua, điều kiện nội tâm.
- Dẫn chứng cụ thể:
- Vào những dịp đặc biệt (Năm Thánh, lễ kính thánh bổn mạng nhà thờ được chỉ định…), người ta tổ chức những “tour hành hương lãnh ơn toàn xá”. Từng đoàn xe bus chở giáo dân đi từ nhà thờ này đến nhà thờ khác.
- Cảnh tượng thường thấy là người ta vội vã vào nhà thờ, đọc vài kinh Lạy Cha, Kính Mừng một cách máy móc, rồi nhanh chóng đi ra để kịp đến điểm tiếp theo. Cuộc viếng Thánh Thể trở thành một cuộc “điểm danh”.
- Người ta coi việc xưng tội và rước lễ ngày hôm đó như một “vé” để vào cửa. Họ xưng tội chỉ để “đủ điều kiện”, chứ không phải xuất phát từ một lòng thống hối thực sự muốn thay đổi một thói quen xấu cụ thể nào đó trong đời sống.
2. Biến Hồng Ân Thành Phép Thuật
Cách thực hành như trên vô tình đã biến ơn toàn xá từ một hồng ân của lòng thương xót mời gọi hoán cải thành một thứ “phép thuật” hay một “giao dịch” thiêng liêng.
- Suy nghĩ tiềm ẩn của nhiều người là: “Chỉ cần làm đủ các bước A, B, C là tôi sẽ ‘tự động’ nhận được ơn X. Tôi có thể ‘xóa’ hết các hình phạt. Tôi có thể ‘cứu’ được một linh hồn.”
- Sự tập trung không còn đặt vào tình yêu và lòng thương xót của Thiên Chúa, mà đặt vào nỗ lực của con người trong việc “thu thập” công đức. Điều này gần với não trạng của người Pharisêu xưa, những người cho rằng mình có thể nên công chính bằng việc tuân giữ tỉ mỉ các lề luật bên ngoài.
- Nó tạo ra một sự an tâm giả tạo. Người ta nghĩ rằng chỉ cần đi lãnh thật nhiều ơn toàn xá là đủ, mà không cần nỗ lực chiến đấu với tội lỗi, sửa đổi tính hư nết xấu trong đời sống hằng ngày.
3. Lời Mời Gọi Trở Về Đúng Ý Nghĩa
Chúng ta cần được dạy lại và cần hiểu lại rằng:
- Ơn toàn xá không phải là một “lối tắt” vào Nước Trời.
- Hành động viếng nhà thờ không phải là một chuyến du lịch, mà là một cuộc hành hương của con tim, khao khát gặp gỡ Chúa.
- Việc đọc kinh cầu nguyện theo ý Đức Giáo Hoàng không phải là một công thức, mà là một hành động hiệp thông với toàn thể Giáo Hội.
- Và trên hết, điều kiện dứt lòng quyến luyến tội lỗi mời gọi chúng ta một sự xét mình triệt để: Tôi còn dính bén với điều gì? Sự gian dối trong lời nói? Sự ghen tị trong tâm hồn? Sự lười biếng trong trách nhiệm? Sự ham mê tiền bạc bất chính?
Nếu không có sự xét mình và quyết tâm này, thì dù chúng ta có đi viếng hàng trăm nhà thờ, việc làm của chúng ta cũng chỉ là “thùng rỗng kêu to”.
PHẦN III: “SUY DINH DƯỠNG LỜI CHÚA” – CĂN BỆNH NỀN CỦA MỌI TRIỆU CHỨNG
Nếu “béo phì ân sủng” và “bội thực ơn toàn xá” là những triệu chứng bên ngoài, thì “suy dinh dưỡng Lời Chúa” chính là căn bệnh nền, là nguyên nhân sâu xa gây ra những tình trạng trên. Một cơ thể dù được cung cấp đủ loại vitamin và khoáng chất (các Bí tích, lòng sùng kính), nhưng nếu thiếu đi nguồn lương thực chính là tinh bột và chất đạm (Lời Chúa), thì cơ thể đó không thể nào khỏe mạnh và phát triển cân đối được.
Công đồng Vatican II đã khẳng định một cách mạnh mẽ trong Hiến chế Dei Verbum: “Sự không biết đến Kinh Thánh cũng là sự không biết đến Chúa Kitô” (số 25). Đây là một lời cảnh tỉnh mạnh mẽ cho thực trạng của Giáo Hội Việt Nam.
1. Sự Thờ Ơ Với Kinh Thánh
Chúng ta hãy thành thật tự vấn:
- Trong gia đình của chúng ta, cuốn Kinh Thánh được đặt ở đâu? Ở một nơi trang trọng trên bàn thờ để… bám bụi, hay ở một nơi thuận tiện để có thể đọc hằng ngày?
- Có bao nhiêu người Công giáo đã từng đọc hết một sách Tin Mừng từ đầu đến cuối?
- Khi gặp một khó khăn, một quyết định quan trọng trong đời, phản ứng đầu tiên của chúng ta là chạy đi xin lễ, làm tuần cửu nhật, hay là mở Kinh Thánh ra để tìm kiếm sự soi sáng của Chúa?
Nhiều người Công giáo thuộc rất nhiều kinh, đọc rất nhiều chuỗi, nhưng lại hoàn toàn “mù chữ” Kinh Thánh. Chúng ta biết về Chúa qua lời kể của người khác, qua các bài giảng, qua sách vở, nhưng lại thiếu đi sự gặp gỡ cá nhân, trực tiếp với Ngài qua chính Lời của Ngài.
- Dẫn chứng cụ thể: Một giáo dân có thể kể vanh vách về các phép lạ ở nơi này nơi kia, nhưng lại không thể kể lại dụ ngôn Người Cha Nhân Hậu một cách chính xác. Một người có thể tranh cãi hăng say về các quy tắc giữ chay, nhưng lại không thể trích dẫn một câu nào của Chúa Giêsu trong Bài Giảng Trên Núi về tinh thần của lề luật.
2. Hậu Quả Của Việc “Suy Dinh Dưỡng” Lời Chúa
Khi đời sống đức tin không được xây dựng trên nền tảng vững chắc là Lời Chúa, nó sẽ dẫn đến những hệ quả tất yếu:
- Đức tin trở nên duy cảm (sentimentalism): Người ta dễ bị thu hút bởi những hiện tượng lạ, những thông điệp được cho là từ trời, những bài giảng hùng hồn đánh vào cảm xúc, nhưng lại thiếu khả năng phân định dựa trên nền tảng mặc khải vững chắc của Kinh Thánh và Truyền Thống.
- Đạo đức trở nên duy luật (legalism): Người ta giữ đạo vì sợ tội, sợ hình phạt, sợ vi phạm một điều luật nào đó, chứ không phải vì yêu mến Chúa và muốn đáp lại tình yêu của Ngài. Trọng tâm của đời sống đạo là “được làm gì” và “không được làm gì”, thay vì là “làm sao để nên giống Chúa Giêsu hơn”.
- Mất đi khả năng đối thoại với thế giới: Khi không nắm vững Lời Chúa, chúng ta không biết phải nói gì với một thế giới đang đặt ra những câu hỏi hóc búa về ý nghĩa cuộc sống, về công bằng xã hội, về đạo đức sinh học… Chúng ta chỉ có thể co cụm lại trong những hình thức đạo đức quen thuộc của mình.
- Các bài giảng trong Thánh lễ kém chất lượng: Đây là một thực trạng đáng buồn. Nhiều bài giảng chỉ là những bài giáo lý khô khan, những lời khuyên luân lý chung chung, hoặc tệ hơn là những câu chuyện phiếm, mà không thực sự “bẻ tấm bánh Lời Chúa” ra cho giáo dân. Các linh mục dường như cũng đang bị “suy dinh dưỡng Lời Chúa”, nên không thể nuôi dưỡng đoàn chiên của mình.
Lời Chúa chính là kim chỉ nam, là ánh sáng, là nguồn sức mạnh. Thiếu Lời Chúa, đức tin của chúng ta sẽ giống như một ngôi nhà xây trên cát, dù bên ngoài có vẻ lộng lẫy nhưng chỉ cần một cơn bão thử thách là có thể sụp đổ.
PHẦN IV: CON ĐƯỜNG CHỮA LÀNH – HƯỚNG ĐẾN MỘT ĐỨC TIN TRƯỞNG THÀNH
Nhận diện những “căn bệnh” không phải để chúng ta thất vọng, nhưng là để tìm ra phương thuốc chữa trị. Cuộc chữa lành này đòi hỏi sự nỗ lực của toàn thể Dân Chúa, từ các vị chủ chăn đến từng người giáo dân.
1. Đặt Lời Chúa Vào Vị Trí Trung Tâm
Đây là giải pháp nền tảng và cấp bách nhất.
- Đối với các linh mục: Xin các Cha hãy đầu tư thời gian và tâm huyết để suy niệm Lời Chúa và chuẩn bị bài giảng. Xin đừng coi bài giảng là một phần phụ, mà hãy coi đó là cơ hội quý giá nhất trong tuần để nuôi dưỡng đoàn chiên. Hãy giúp giáo dân yêu mến Kinh Thánh bằng cách giải thích cho họ thấy Lời Chúa liên quan đến cuộc sống của họ như thế nào.
- Đối với các giáo xứ: Cần tổ chức các lớp học hỏi Kinh Thánh cho mọi lứa tuổi, từ thiếu nhi đến người trưởng thành. Khuyến khích việc thành lập các nhóm chia sẻ Lời Chúa trong các gia đình, các khu xóm.
- Đối với mỗi gia đình: Hãy thực hành Lectio Divina (Đọc, Suy ngẫm, Cầu nguyện, và Chiêm niệm Lời Chúa). Mỗi ngày, cả gia đình chỉ cần cùng nhau đọc một đoạn Tin Mừng nhỏ, suy ngẫm một vài phút và dâng lời cầu nguyện. Hãy để Lời Chúa trở thành lương thực hằng ngày, chứ không phải món ăn xa xỉ.
2. Từ Nghi Lễ Đến Đời Sống: Chuyển Hóa Ân Sủng Thành Hành Động
Chúng ta cần nối kết lại sợi dây đã bị cắt đứt giữa việc cử hành phụng vụ và đời sống thường ngày.
- Giáo lý về Bí tích: Cần nhấn mạnh rằng mỗi Bí tích chúng ta lãnh nhận đều là một lời mời gọi dấn thân. Rước lễ là được mời gọi trở nên tấm bánh bẻ ra cho người khác. Lãnh nhận Bí tích Hòa Giải là được mời gọi đi hòa giải với anh em.
- Thúc đẩy các hoạt động bác ái: Ân sủng mà chúng ta lãnh nhận dư thừa cần được “tiêu hao” qua các hành động phục vụ người nghèo, thăm viếng bệnh nhân, bênh vực những người yếu thế. Một giáo xứ mạnh không phải là giáo xứ có nhà thờ to nhất, mà là giáo xứ có trái tim bác ái rộng mở nhất. Hãy dạy cho giáo dân biết về Học thuyết Xã hội của Giáo Hội, để họ biết cách đem Tin Mừng vào trong môi trường làm việc và xã hội của mình.
3. Thanh Tẩy Lòng Sùng Kính Bình Dân
Không phải loại bỏ, mà là thanh tẩy và định hướng lại lòng sùng kính.
- Hãy dạy cho tín hữu noi theo nhân đức của các Thánh, chứ không chỉ cầu xin phép lạ.
- Khi tổ chức các cuộc hành hương, trọng tâm phải là Thánh lễ, Bí tích Hòa Giải và các giờ suy niệm Lời Chúa, chứ không phải là các hoạt động mang tính lễ hội bên ngoài.
- Hướng dẫn người dân cầu nguyện bằng chính tâm tình của mình, xuất phát từ Lời Chúa, thay vì chỉ đọc các kinh sách một cách máy móc.
Lời Kết Thúc: Lời Mời Gọi Can Đảm Để Lớn Lên
Kính thưa anh chị em,
Cuộc hành trình đức tin của Giáo Hội Việt Nam đang ở một giai đoạn quan trọng. Chúng ta có một di sản đức tin hùng hậu và một sức sống đáng trân quý. Nhưng chúng ta cũng đang đứng trước nguy cơ của sự trì trệ và hình thức.
Để vượt qua nguy cơ này, chúng ta cần một cuộc hoán cải thực sự: hoán cải từ một đức tin “giữ đạo” sang một đức tin “sống đạo”; từ một nền đạo của trẻ thơ chỉ biết đòi hỏi sang một đức tin trưởng thành biết cho đi và phục vụ; từ một đức tin xây trên cảm tính và lề luật sang một đức tin xây trên nền tảng vững chắc là Lời Chúa và tình yêu thương.
Cuộc hoán cải này có thể sẽ đau đớn. Nó đòi chúng ta phải từ bỏ những thói quen đạo đức dễ dãi, những suy nghĩ an toàn giả tạo. Nó đòi các vị mục tử phải vất vả hơn trong việc giảng dạy, và đòi giáo dân phải siêng năng hơn trong việc học hỏi. Nhưng đây là con đường duy nhất để Giáo Hội Việt Nam có thể thực sự trở thành “muối cho đời” và “ánh sáng cho trần gian” (x. Mt 5,13-14), xứng đáng với di sản của các Thánh Tử Đạo Việt Nam.
Nguyện xin Chúa Thánh Thần, Đấng là linh hồn của Giáo Hội, soi sáng và ban sức mạnh cho tất cả chúng ta, để chúng ta can đảm nhận ra những yếu kém của mình và cùng nhau xây dựng một Giáo Hội đẹp lòng Chúa hơn, một Giáo Hội có một thân thể thiêng liêng khỏe mạnh, cân đối, được nuôi dưỡng dồi dào bằng Lời Chúa và biểu lộ sức sống thần linh qua những hành động bác ái không ngừng. Amen.
