Hối lộ là hành vi cung cấp cho người có quyền một giá trị nào đó (tiền, vật phẩm, chức tước, tiếng tăm…) để được hưởng một ưu tiên nào đó (được phép làm hoặc không làm, hoặc được hưởng một giá trị nào đó), mà người khác không được.​

Khi giá trị được dùng để đút lót không thể quy ra vật chất (chẳng hạn giúp gây danh tiếng) thì nó cũng thuộc phạm trù tham nhũng. Hành vi hối lộ được thực hiện trước hay sau khi hưởng quyền lợi, được thực hiện trực tiếp hay qua trung gian thì không quan trọng về mặt luật pháp và đạo đức.

Ảnh: corporatecomplianceinsights​

Chẳng hạn, việc tặng tiền, vật phẩm… để được phép làm các dự án công, mà người khác không được phép, thì rõ ràng hối lộ. Kể cả các lợi ích được dành riêng này dựa trên quan hệ, vì trong làm ăn thì bao giờ cũng là có đi có lại.

Báo chí cũng thường hay nói đến những tệ nạn trong đấu thầu. Một công ty nhận được các ưu tiên đặc biệt trong một cuộc đấu thầu (được thông tin mật cấm công bố, được châm chước về khả năng dự thầu, được sửa hồ sơ thầu sau khi đã hết hạn…) bằng cách đưa tiền, vật phẩm, hay hứa nhận người thân vào công ty mình làm việc, hay mang lại giá trị khác cho người có quyền trong vụ thầu…

Tất cả các hành vi trên đều là trái lẽ công bằng, trái đạo đức. Theo luật Việt Nam thì bất kể quyền lợi được ban phát ấy từ cơ quan nhà nước, hay tư nhân thì hành vi đó đều là trái luật. (Điều 364 Bộ luật Hình sự 2015, sửa đổi bổ sung năm 2017).

Việc xảy ra tràn lan hơn trong xã hội hiện nay là tình trạng người dân dúi tiền cho cán bộ để giấy tờ hành chính (xin giấy khai sinh, công chứng tại xã …) của mình được giải quyết nhanh. Người ta gọi là “bôi trơn” và rất nhiều khi được xã hội ngầm thừa nhận.

Nếu hành vi này diễn ra khi hồ sơ phải sắp hàng để được giải quyết theo thứ tự, thì hành vi hối lộ để hồ sơ được ưu tiên giải quyết trước cũng trái với lẽ công bằng, có vấn đề về đạo đức.

Ảnh Vietnamnet​

Nhưng nếu người dân phải bôi trơn cho cán bộ để nhận được thứ đáng ra mình được hưởng, chẳng hạn dúi tiền cho cán bộ để bớt bị hành hạ khi xin cấp giấy khai sinh… thì đôi khi cũng là phạm luật, nhưng không trái lẽ công bằng. Đạo đức sẽ nhìn việc này dưới một lăng kính khác.

Người ta có thể nói rằng, hối lộ thì ở nước nào cũng có, nhưng ở nước ta hiện nay thì nó tràn lan và hầu như bất trị, khi cơ chế xin-cho, hay nói rộng hơn như chữ của giáo sư Hoàng Tụy: “lỗi hệ thống” vẫn còn đó.​