Bên dưới một nhà thờ cổ ở ngôi làng được cho là Bethsaida, các nhà khảo cổ học phát hiện một “bức tường linh thiêng”, và bức tường kế bên nhiều khả năng thuộc về nhà cũ của các thánh tông đồ Phêrô và Anrê.

Bên bờ biển hồ Galilee, nằm bên dưới hậu diện của một thánh đường từ thời Byzantine nhiều khả năng là Bethsaida (Bétxaiđa) – ngôi làng mất tích lâu nay, các nhà khảo cổ học tìm ra tàn tích của một bức tường có niên đại sớm hơn nhà thờ này. Những người xây dựng nhà thờ cổ đại có lẽ tin rằng bức tường, vốn được an trí cẩn thận bên dưới hậu điện, là nhà của các thánh tông đồ Phêrô và Anrê.

Tàn tích nhà thờ và bức tường bên dưới

Điều đó là không thể. Bức tường này có niên đại vào thế kỷ thứ hai hoặc thứ ba, theo báo Haaretz dẫn lời hai nhà nghiên cứu dẫn đầu dự án khảo cổ tại el-Araj, lần lượt là giáo sư Mordechai Aviam của Đại học Kinneret và giáo sư R. Steven Notley của Đại học Yeshiva (Israel). Tuy nhiên, một bức tường khác thẳng góc với bức tường này được xác định có niên đại từ thế kỷ thứ nhất, tức vào thời của Chúa Giêsu và các thánh tông đồ. Vẫn chưa có gì chứng minh bức tường thuộc về ngôi nhà của thánh Phêrô. Nhưng một điều chắc chắn là bức tường đó xuất hiện vào đúng lúc, đúng thời điểm. Cả hai bức tường đều được tìm thấy khi nền gạch khảm của hậu điện được tháo dỡ với bàn tay chuyên nghiệp của nhà bảo tồn Yehoshua Dray.

Có nhiều chứng cứ ủng hộ giả thuyết cho rằng el-Araj là Bethsaida và tàn tích nhà thờ là nhà thờ Thánh Phêrô, tên khác là nhà thờ Các Thánh Tông Đồ. Đầu tiên, người Byzantine không đơn thuần xây nhà thờ ở bất kỳ nơi đâu: họ luôn xây nhà thờ với phần hậu điện bên trên một nơi linh thiêng, giáo sư Aviam giải thích. Bên cạnh đó, người Byzantine luôn có sự sùng kính đặc biệt dành cho các thánh tông đồ.

Theo giáo sư Notley, vào cuối thời La Mã (20 năm trước khi bắt đầu giai đoạn Byzantine), sử gia Eusebius nổi tiếng đã đề cập Bethsaida vì một điều: “Đó là nhà của các thánh tông đồ. Không phải vì là điểm chứng kiến Chúa Giêsu hóa bánh cho nhiều người ăn như Phúc Âm theo thánh Luca mô tả ở ngoại ô Bethsaida, mà vì đây là thành phố của các thánh tông đồ”.

Manh mối về Bethsaida

Phần mở đầu của Onomasticon là điểm tiếp tục cho các tài liệu Kitô giáo về sự liên hệ gần gũi giữa Bethsaida và nhà của các thánh tông đồ Phêrô, Anrê và Philípphê như được mô tả trong Phúc Âm theo thánh Gioan: “Ông Philípphê là người Bétxaiđa, cùng quê với các ông Anrê và Phêrô”. Sử gia Eusebius đã viết: “Bethsaida. Thành phố của Anrê, Phêrô và Philípphê. Nơi này nằm bên bờ Biển Galilee trên bờ hồ của Gennesaret”.

Bên cạnh đó, vị trí bức tường niên đại thế kỷ thứ nhất và sự quan tâm chăm sóc của người xưa khi xây dựng nhà thờ cổ (theo đó, xây bao quanh bức tường và bảo tồn như thể đây là thánh tích linh thiêng) cho thấy điểm đặc biệt của bức tường đó. Hay nói cách khác, hành động của người Byzantine chứng tỏ họ tôn kính bức tường này.

Bethsaida bất ngờ biến mất khỏi các ghi chép lịch sử của Kitô giáo và Do Thái từ cuối thế kỷ thứ 3, nhiều khả năng do nơi này bị ngập trong giai đoạn mực nước hồ dâng cao. Theo thời gian, vị trí làng chài Do Thái thời La Mã không còn nằm trong ký ức của người dân thời đó, khoan nói đến ký ức về những địa điểm bên trong ngôi làng. Thế nhưng, cũng có lẽ những ký ức về thành phố của các thánh tông đồ chỉ bị xóa nhòa trong giai đoạn sau, có thể sau trận động đất phá hủy vùng Galilee vào thế kỷ thứ 8. May mắn là đến lúc người Byzantine lục soát khu vực để tìm đến những nơi linh thiêng, ký ức về làng chài, về ngôi nhà của thánh Phêrô và Anrê vẫn còn được lưu lại đâu đó, cho phép họ xây nhà thờ bên trên nơi này.

Khu khảo cổ El-Araj nằm bên bờ bắc Biển Galilee là một trong hai khu khảo cổ đang gây nhiều tranh luận về vị trí “Bethsaida thực thụ”. Quá trình khai quật bắt đầu vào năm 2016, sau gần một thế kỷ kể từ khi một người tên Rudolf de Haas phát hiện phần nền cổ có khảm gạch gần một tàn tích đền thờ của người Ottoman.

Những phát hiện tại el-Araj trong những năm trước đây bao gồm tàn tích nhà thờ cổ từ thời Byzantine, phần còn sót lại của một ngôi làng từ thế kỷ thứ nhất trước Công nguyên đến thế kỷ thứ 3 sau Công nguyên, và nhiều dụng cụ đánh cá. Vì thế, có giả thuyết cho rằng nơi này từng là một làng chài vào thời La Mã. Kết quả khảo cổ tàn tích nhà thờ giúp tìm ra 3 dòng chữ, với một dòng chữ chứa đựng lời cầu nguyện trước thánh Phêrô. Manh mối này cho phép các giáo sư Notley và Aviam rút ra kết luận nơi đây ắt hẳn là nhà thờ Thánh Phêrô, hay nhà thờ Các Thánh Tông Đồ tọa lạc ở làng Bethsaida.

Cuộc khai quật vẫn được tiếp tục.

st