“Khi Đấu trường La Mã còn tồn tại, Rome sẽ còn tồn tại; khi Đấu trường La Mã sụp đổ, Rome sẽ sụp đổ; khi Rome sụp đổ, thế giới sẽ sụp đổ.”

Nhà sư người Anh, Venerable Bede, đã viết như vậy vào thế kỷ thứ 8, và may mắn   cho chúng ta là gần 1.300 năm sau, Đấu trường La Mã tráng lệ vẫn còn tồn tại, thống trị không gian vật lý của Rome cũng như cung cấp hình ảnh mang tính biểu tượng nhất của nó trong trí tưởng tượng chung của chúng ta. Vô cùng đồ sộ và gợi lên nền văn hóa cổ đại đã làm rung chuyển cả trời và đất để xây dựng nên nó, khi bạn đến Đấu trường La Mã, bạn cảm thấy như thể bạn có thể vươn ra và chạm vào thế giới xa xôi của thời cổ đại qua vực thẳm của nhiều thế kỷ. Mặc dù chúng ta có thể nghĩ rằng mình biết rất rõ về Đấu trường La Mã từ thế giới văn hóa đại chúng, nhưng trải nghiệm chứng kiến ​​tận mắt những hàng vòm khổng lồ bất tận của nó có thể biến ngay cả những du khách chán ngắt nhất thành một đứa trẻ tràn đầy sự ngạc nhiên.

Đối với rất nhiều người trong số các bạn, đại dịch Covid-19 đã làm hỏng kế hoạch du lịch của bạn và khiến Đấu trường La Mã mang tính biểu tượng này trở thành một sản phẩm xa vời của niềm đam mê du lịch đầy thất vọng, nhưng với các chiến dịch tiêm chủng đang được đẩy mạnh, chúng tôi tin rằng thế giới sẽ sớm được du lịch trở lại. Trong khi chúng ta nín thở chờ đợi ngày vui đó, Chuyến tham quan ảo Đấu trường La Mã của chúng tôi mang đến cơ hội hoàn hảo để có được cái nhìn thoáng qua hấp dẫn vào thế giới hấp dẫn của các trò chơi cổ đại cùng với chuyên gia khảo cổ học Luca. Có thể không giống như khi đến thăm bằng xương bằng thịt, nhưng chúng tôi nghĩ rằng chuyến tham quan ảo của chúng tôi là một cách tuyệt vời để chuẩn bị cho bạn những gì sắp diễn ra khi bạn cuối cùng cũng đến đây!

Để chuẩn bị cho bối cảnh, tuần này trên blog của chúng tôi, chúng tôi đã đưa ra một bài giới thiệu ngắn gọn về câu chuyện của Đấu trường La Mã. Để tiếp tục hành trình, hãy nhớ đặt chỗ cho chuyến tham quan Đấu trường La Mã ảo của chúng tôi !

Đấu trường La Mã thực chất là gì và nằm ở đâu?

 Đấu trường La Mã nhìn từ Diễn đàn La Mã

Giống như nhiều điều thú vị nhất trong cuộc sống, Đấu trường La Mã là một nghịch lý: vừa là biểu tượng của một nền văn minh vô cùng tiên tiến với kỹ thuật vượt xa thời đại hàng thế kỷ, vừa là tượng đài nhuốm máu của một cơn khát máu tập thể không bao giờ thỏa mãn, chuyến thăm Đấu trường La Mã nhắc nhở chúng ta rằng Rome cổ đại vừa kỳ lạ giống với thế giới của chúng ta, vừa hoàn toàn xa lạ với thế giới này.

Đấu trường La Mã vẫn là đấu trường lớn nhất từng được xây dựng và là biểu tượng dễ nhận biết nhất của thế giới cổ đại gần hai thiên niên kỷ sau khi xây dựng. Công trình này có thể nhìn thấy từ khắp thành phố và nằm ở vị trí trung tâm bên cạnh Diễn đàn và Đồi Palatine, trung tâm quyền lực chính trị cổ xưa và là nơi có các cung điện Hoàng gia.

Không giống như những không gian đầy trọng lực đó, Đấu trường La Mã được thiết kế dành riêng cho mục đích giải trí, một nơi mà tất cả công dân La Mã có thể đến để thả lỏng và quên đi những khó khăn của cuộc sống hàng ngày. Đấu trường được khởi công vào năm 70 sau Công nguyên theo lệnh của hoàng đế Vespasian như một món quà tặng cho người dân Rome và là bằng chứng cho lòng hào phóng của ông. Sân vận động khổng lồ này thường xuyên chào đón đám đông lên đến 65.000 người trở lên đến các sự kiện của mình, mở cửa cho tất cả công dân La Mã trong thành phố (và cũng miễn phí).

Để khánh thành công trình, con trai và người kế vị của hoàng đế Vespasian là Titus đã ăn mừng bằng 100 ngày chơi trò chơi không ngừng nghỉ bao gồm săn thú lạ, hành quyết, âm nhạc và tất nhiên là cả đấu sĩ. Truyền thống trò chơi sẽ tiếp tục ở đây trong suốt năm thế kỷ như một sự bảo đảm quan trọng cho sự gắn kết xã hội tại thủ đô Đế chế.

Được biết đến từ thời cổ đại với tên gọi là Đấu trường Flavian, Đấu trường La Mã chỉ có được danh hiệu hiện tại nhiều thế kỷ sau khi các trò chơi đã kết thúc. Để hiểu lý do tại sao, chúng ta phải quay ngược thời gian, trở về thời kỳ trị vì của một trong những nhân vật phản diện khét tiếng nhất trong lịch sử La Mã: Nero.

Tên gọi có ý nghĩa gì? Tượng khổng lồ của Nero và nguồn gốc của Đấu trường La Mã

 Hoàng đế Nero được nhìn thấy trên một đồng tiền

Nero được lịch sử nhớ đến vì nhiều điều. Đàn áp những người theo đạo Thiên chúa và các nhóm thiểu số khác, vui vẻ chơi đàn khi Rome chìm trong biển lửa, thản nhiên ám sát kẻ thù, và thậm chí ra lệnh giết và mổ xẻ mẹ mình. Nero ích kỷ đã tin vào cả thần tính và thiên tài nghệ thuật của mình, tự hào về kỹ năng của mình với tư cách là một diễn viên, vũ công, nhạc sĩ và nhà hùng biện. Những lời trăn trối của ông phản ánh lòng tự trọng mà ông dành cho bản thân cho đến hơi thở cuối cùng – than thở về sự ra đi của mình, hoàng đế buồn bã suy ngẫm ‘một nghệ sĩ chết cùng ta như thế nào’.

Nero đổ lỗi cho đám cháy tàn khốc đã thiêu rụi thành phố vào năm 64 sau Công nguyên cho những người theo đạo Thiên chúa bí ẩn và sùng bái, những người không muốn hòa nhập vào xã hội La Mã ngoại giáo, nhưng họ chỉ là những vật tế thần. Nhiều nhà sử học suy đoán rằng chính Nero đã châm ngòi cho đám cháy; ít nhất, ông đã hưởng lợi rất lớn từ việc đám cháy phá hủy hai phần ba thành phố. Trước khi tro tàn kịp nguội, ông đã bắt đầu xây dựng Domus Aurea, hay Ngôi nhà Vàng , vô cùng đồ sộ . Cung điện này đồ sộ đến nỗi Nero thậm chí không bao giờ có thể tham quan hết tất cả các phòng, nhưng hoàng đế vẫn hài lòng. Ở đây, ông tuyên bố, cuối cùng ông cũng có thể ‘sống như một con người’.

 Bản đồ ngôi nhà vàng của Nero, có hồ nước ở giữa. Wikimedia commons

Điểm nhấn của di chúc đồ sộ này về cái tôi phi thường của Nero là một hồ nhân tạo khổng lồ được bao quanh bởi những cột trụ thanh lịch – để cung cấp nước cho hồ, Nero đã phải chuyển hướng đường ống dẫn nước Claudian, một bánh răng quan trọng trong cơ sở hạ tầng của thành phố. Để đảm bảo, hoàng đế đã đánh dấu lối vào cung điện của mình bằng một bức tượng lớn đến kinh ngạc của chính mình bằng đồng. Cao 120 feet, bức tượng này được cho là có thể sánh ngang với Tượng thần Mặt trời ở Rhodes, một trong những kỳ quan của thế giới cổ đại.

Không có gì ngạc nhiên khi điều này không được dân chúng ủng hộ, nhiều người trong số họ đã bị đuổi khỏi nhà để xây dựng Domus Aurea, và Nero không được tận hưởng cung điện khoái lạc của mình lâu. Giữa lúc tỷ lệ ủng hộ giảm mạnh và những lời bàn tán về cuộc nổi loạn, ông đã tự tử vào năm 68 sau Công nguyên. Và với điều đó, triều đại Julio-Claudian đã kết thúc. Là người sáng lập ra triều đại Flavian mới, người kế nhiệm Vespasian không có gì ngạc nhiên khi tìm cách thoát khỏi người tiền nhiệm độc ác của mình, và vì vậy cung điện đã bị phá bỏ và hồ nước của nó đã bị rút cạn và lấp đầy.

Đấu trường La Mã nhìn từ Colle Oppio, nơi trước đây là Domus Aurea của Nero

Trên địa điểm của hồ nước riêng tượng trưng cho sự khinh miệt của Nero đối với dân chúng thành phố, Vespasian đã dựng lên một tượng đài công cộng cơ bản, một món quà cho những người dân mà ông vô cùng cần sự ủng hộ nếu ông không muốn đi theo con đường giống như Nero. Thật trớ trêu thay,   vào thế kỷ 11, ^công trình bị bỏ hoang này bắt đầu được gọi là Đấu trường La Mã để ám chỉ đến bức tượng khổng lồ của Nero từng đứng ở đó.

Đấu trường La Mã được xây dựng như thế nào?

Bên trong Đấu trường La Mã, nhìn từ các tầng trên

Đấu trường La Mã hình bầu dục đồ sộ đã phá vỡ xu hướng cổ xưa về đấu trường hình tròn, các kỹ sư La Mã lý luận rằng hình bầu dục nén sẽ cung cấp tầm nhìn tốt hơn về đấu trường cho lượng khán giả khổng lồ của nó. Ban đầu, đấu trường dài gần 190 mét và rộng 160 mét, được xây dựng từ những khối đá travertine khổng lồ được gắn chặt với nhau bằng những chiếc kẹp sắt lớn.

Chỉ để xây dựng phần bên ngoài, 240.000 xe đẩy đá đã được đưa đến thành phố từ mỏ đá Tivoli cách Rome 20 dặm về phía đông. Các vật liệu xây dựng khác được sử dụng là đá tufa, một lượng lớn gạch xây và xi măng. Trong khi đó, ghế ngồi được làm từ đá cẩm thạch có giá trị và bền.

Các trật tự cổ điển của các dãy mái vòm của Đấu trường La Mã

Mặt tiền là một thiết kế cổ điển có ảnh hưởng rất lớn đến lịch sử kiến ​​trúc sau này: các mái vòm bằng đá travertine chồng lên nhau, mỗi mái vòm được đóng khung bởi một trật tự cột cổ điển khác nhau – Doric ở tầng trệt, Ionic ở giữa và Corinthian ở tầng trên và gác mái.

Một số nhà sử học cho rằng bốn nhà thầu xây dựng riêng biệt, mỗi người chịu trách nhiệm cho một phần tư của dự án xây dựng, và đáng kinh ngạc là dự án này đã hoàn thành chỉ trong vòng 10 năm; khi bạn biết rằng các nhà thờ lớn của thế giới thời trung cổ thường mất hàng thế kỷ để hoàn thành, điều này giúp bạn hiểu rõ hơn về thành tựu của các kiến ​​trúc sư và kỹ sư La Mã.

 Hình ảnh mô tả cuộc cướp phá Đền thờ ở Jerusalem trên Khải Hoàn Môn Titus

Nhưng đó cũng là minh chứng cho sức mạnh vô hạn của con người mà họ có thể trông cậy vào từ các đội quân nô lệ Do Thái bị cưỡng bức đưa đến Rome từ Jerusalem sau cuộc nổi loạn của người Do Thái năm 72 sau Công nguyên, và khoản tiền mặt khổng lồ được bơm vào kho bạc của Đế chế từ sự giàu có bị cướp bóc trong cuộc cướp bóc đền thờ của thành phố đó (một cuộc cướp bóc được bất tử hóa trên Khải hoàn môn Titus gần đó). Rất có thể, những người thợ lành nghề đã làm việc cùng với lao động cưỡng bức để đưa dự án này đến thành quả.

Chuyện gì đã xảy ra ở Đấu trường La Mã? Một ngày tại Thế vận hội

 Sàn đấu trường của Đấu trường La Mã

Những trò chơi ngoạn mục diễn ra tại Đấu trường La Mã là những màn trình diễn tuyên truyền toàn ca hát, toàn nhảy múa. Mặc dù các cuộc chiến đấu của đấu sĩ và các cuộc săn thú được biên đạo đã trở thành những trò giải trí ngày càng phổ biến ở Đế chế La Mã khi thời kỳ Cộng hòa đạt đến đỉnh cao, nhưng mãi đến buổi bình minh của thời kỳ Đế chế, chúng mới trở thành hình thức trình diễn công cộng nổi bật nhất trong thế giới cổ đại.

Khi các thể chế dân chủ của Rome suy yếu về tầm quan trọng và quyền lực tập trung vào   một mình Hoàng đế, thì việc giữ chân những kẻ chuyên chế đương nhiệm ngày càng trở nên có trách nhiệm hơn là phải giữ được lòng tốt của quần chúng bất trị và bị tước quyền. Như Maximus của Russell Crowe đã nói trong Gladiator, hãy giành được sự ủng hộ của đám đông… Còn cách nào tốt hơn để chứng minh sức mạnh đáng kinh ngạc của Đế chế La Mã và mối quan tâm đồng cảm của người đứng đầu toàn năng của nó hơn là giải trí miễn phí, mạnh mẽ? Nếu TV là thuốc phiện của người dân thế kỷ 20, thì các trò chơi chính là thứ tương đương của Đế chế La Mã. Đối với nhà châm biếm cổ đại Juvenal, để giữ cho quần chúng hài lòng, tất cả những gì bạn cần làm là đảm bảo nguồn cung cấp panem et circenses dồi dào – bánh mì và rạp xiếc.

 Đánh số phía trên một trong những mái vòm lối vào Đấu trường La Mã

Các trận đấu sắp tới được quảng cáo trước rất lâu, và được người dân thành phố háo hức mong đợi, những người có lẽ đã đặt cược vào các trận đấu giống như họ đã háo hức đánh bạc vào các cuộc đua xe ngựa ở Circus Maximus. Vào buổi sáng của các trận đấu, khán giả tràn vào qua 80 mái vòm lối vào khác nhau và lên vô số cầu thang và lối đi đến chỗ ngồi được phân bổ của họ để chờ đợi đoàn diễu hành đánh dấu lễ khai mạc các trận đấu trong tiếng kèn trumpet và tiếng kèn hiệu.  Vào cuối đoàn diễu hành, các đấu sĩ bước ra, những điểm thu hút chính mà đám đông khán giả đã đến để xem. Tuy nhiên, lượt của họ trên đấu trường sẽ chỉ đến sau.

Tranh khảm mô tả chi tiết cuộc săn bắt động vật hoang dã thời cổ đại

Hầu hết các học giả đều đồng ý rằng lễ hội thường bắt đầu bằng các cuộc săn động vật hoang dã công phu vào buổi sáng. Để biết thông tin chi tiết về những cuộc vui đổ máu đã đẩy một số loài đến bờ vực tuyệt chủng, hãy xem bài viết độc lập của chúng tôi giải thích về truyền thống săn động vật ở Đấu trường La Mã.

Ludi Meridiani

Vào khoảng thời gian giữa trưa, lễ hội ludi meridiani  diễn ra, trong đó những tên tội phạm bị kết án bị ném cho những con thú còn sống sót hoặc bị bắt tái hiện những câu chuyện thần thoại cổ xưa ghê rợn, và những vở hài kịch châm biếm được dàn dựng để phá vỡ nhịp điệu của cuộc tàn sát.

Đỉnh cao của ngày diễn ra vào buổi chiều, khi sân khấu được dọn sạch cho sự kiện chính: đấu sĩ giác đấu. Loại hình giải trí nổi tiếng nhất diễn ra tại Đấu trường La Mã tất nhiên là các trận đấu của đấu sĩ giác đấu, nơi các đấu sĩ có vũ trang đấu với nhau trong các cuộc đấu tay đôi tàn bạo nhưng thường được dàn dựng công phu cho đến chết.

Tranh khảm mô tả cảnh chiến đấu của đấu sĩ

Chiến đấu của các đấu sĩ giác đấu rất phổ biến trong thời kỳ Đế chế, và các đấu sĩ giác đấu thường được công chúng ca ngợi một cách đáng kinh ngạc. Để biết lời giải thích chi tiết về chiến đấu của các đấu sĩ giác đấu tại Đấu trường La Mã, bao gồm những đấu sĩ là ai, họ được huấn luyện như thế nào, các trận đấu diễn ra theo các nghi thức nghiêm ngặt như thế nào và điều gì đã xảy ra với những người chiến thắng và những người bị đánh bại, hãy xem hướng dẫn chi tiết của chúng tôi về các đấu sĩ giác đấu tại Đấu trường La Mã !

Đấu trường La Mã ngừng tổ chức các trò chơi khi nào và điều gì đã xảy ra với đấu trường ngoài trời sau khi nó bị bỏ hoang?

Khi đế chế suy tàn, việc duy trì một tòa nhà khổng lồ như vậy ngày càng trở nên bất khả thi, và các hoàng đế Cơ đốc giáo của thế kỷ ^thứ 4  và ^thứ 5  rõ ràng ít hứng thú với cuộc chiến đấu của các đấu sĩ hơn so với những người tiền nhiệm ngoại giáo của họ. Các trò chơi cuối cùng được biết đến được tổ chức vào năm 404 sau Công nguyên, và các môn thể thao đẫm máu đã chính thức bị cấm vào năm 438. Đấu trường La Mã cuối cùng đã bị bỏ hoang sau một trận động đất tàn khốc vào thế kỷ thứ sáu. Một số nỗ lực phục hồi khá vụng về đã thất bại, và đấu trường đã bị bỏ lại cho những kẻ cướp bóc trong nhiều thế kỷ sau đó, những kẻ đã tước đoạt các vật liệu có giá trị của nó và biến nó thành lớp vỏ.

Mặt tiền phía Nam bị hư hại của Đấu trường La Mã

Một loạt các thảm họa thiên nhiên bao gồm hỏa hoạn và động đất tàn phá tiếp tục làm suy yếu công trình trong nhiều thế kỷ. Gia đình Frangipani thời trung cổ hùng mạnh đã cải tạo đấu trường bỏ hoang thành một pháo đài dân cư vào những thập kỷ đầu của thế kỷ 13 ^,  nhưng Giáo hoàng Innocent IV đã trưng dụng nó để xây nhà thờ không lâu sau đó vào năm 1244. Một trận động đất đặc biệt mạnh đã khiến mặt tiền phía nam sụp đổ vào năm 1349, và địa điểm đầy đổ nát sau đó trở thành một thứ gì đó giống như một mỏ đá được tôn vinh, những khối đá khổng lồ của nó được chuyển đi để xây dựng các dự án xây dựng khác trong thành phố.

Giáo hoàng Sixtus V đã cố gắng khai thác tòa nhà này để khởi động nền kinh tế của thành phố bằng cách mở một nhà máy len ở đó để cung cấp cho phụ nữ một cách thoát khỏi nạn mại dâm vào cuối thế kỷ 16 ^,  nhưng kế hoạch đầy tham vọng của ông đã thất bại. Cuối cùng, Giáo hoàng Benedict XIV đã thánh hiến không gian này như một di chúc cho các vị tử đạo Cơ đốc giáo được cho là đã bị ném cho sư tử ở đây.

Văn bia cung hiến ghi lại chi tiết lễ thánh hiến Đấu trường La Mã của Benedict XIV

Giống như nhiều công trình ngoại giáo khác ở Rome, sự Cơ đốc hóa của nó cuối cùng đã chứng minh được sự cứu rỗi của nó, bảo vệ nó khỏi nạn cướp bóc và phá hoại thêm nữa và đảm bảo việc trùng tu dần dần trong những thế kỷ tiếp theo. Ngày nay, hơn  5 triệu du khách   đổ xô đến Đấu trường La Mã mỗi năm, để tỏ lòng tôn kính với nơi mà Mark Twain đã mô tả một cách gợi cảm là ‘vị vua của tất cả các tàn tích ở châu Âu’, một nơi ‘kể câu chuyện về sự hùng vĩ và sự suy tàn của Rome một cách sống động hơn tất cả các sử sách’. Thật vậy, có lẽ không nơi nào khác trên trái đất này vẽ nên một bức chân dung phong phú hơn về khuôn mặt hấp dẫn và bí ẩn của một nền văn minh đã bị thời gian lãng quên.