Sau sự sụp đổ đáng kinh ngạc của triều đại al-Assad, những người Syria đau khổ lâu năm nên được phép có một khoảnh khắc vui mừng và ăn mừng, Daniel Corrou, SJ, cho biết, ngay cả khi điều gì xảy ra tiếp theo vẫn là điều mà không ai có thể đoán trước. Thật vậy, tại Quảng trường Umayyad ở Damascus, người Syria đã ăn mừng vào ngày thứ ba vào ngày 10 tháng 12 khi những kẻ nổi loạn đã kiểm soát thủ đô chỉ vài ngày trước đó đã cố gắng kiềm chế những gì đã trở thành những loạt súng ăn mừng điếc tai.

Phát biểu từ Beirut, Cha Corrou, giám đốc khu vực của Dịch vụ tị nạn Dòng Tên Trung Đông và Bắc Phi , tìm thấy lý do để hy vọng trong những cử chỉ hòa giải và bình luận công khai mà Abu Mohammad al-Jolani , thủ lĩnh của Hayat Tahrir al-Sham , đưa ra cho đến nay. Lực lượng dân quân Hồi giáo Sunni và các lực lượng liên minh của họ đã tấn công tỉnh Idlib do phiến quân chiếm giữ vào ngày 27 tháng 11, đánh bại quân đội Syria vốn trước đây được quân đội Nga và lực lượng Hezbollah do Iran hỗ trợ chống lưng. Giờ đây, khi không còn sự hỗ trợ đó, quân đội và chế độ đã tan rã.

Các báo cáo mâu thuẫn về ý định và hành vi của Hayat Tahrir al-Sham và các lực lượng dân quân đồng minh của chúng đang nổi lên từ các thành phố và vùng lãnh thổ mới bị phiến quân chiếm giữ. Nhưng vẫn còn quá sớm để nói một cách chắc chắn rằng sự trỗi dậy của Hayat Tahrir al-Sham sẽ bắt đầu một giai đoạn hòa bình và phục hồi hay một thời kỳ xung đột mới khi các điểm cũ được giải quyết và các hệ tư tưởng phe phái hoặc tôn giáo tìm cách vươn lên hàng đầu. Cha Corrou gợi ý rằng bất kỳ ai bày tỏ sự chắc chắn về những gì sắp xảy ra tiếp theo đối với những người theo đạo Thiên chúa, Alawite, Armenia, Druze, Turkmen và các nhóm tôn giáo và dân tộc thiểu số khác của Syria đều nên được đối xử với một mức độ hoài nghi.

“Điều chắc chắn duy nhất chúng ta có thể nói là chúng ta hoàn toàn không biết [điều gì sẽ xảy ra tiếp theo],” Cha Corrou nói. “Những gì chúng ta thấy là chính phủ mới này có nhiều năm kinh nghiệm ở Idlib, [nơi mà] nó là một lực lượng ôn hòa. Nó cởi mở với các nhóm thiểu số về dân tộc và tôn giáo. Nó đã quản lý khá tốt trong một tình huống khó khăn.”

Đức Hồng y Mario Zenari, sứ thần tòa thánh tại Syria, đã phát biểu với Vatican News vài giờ sau khi quân nổi dậy tiến vào Damascus, nơi mà Tổng thống bị phế truất Bashar al-Assad dường như đã chạy trốn vào ngày 8 tháng 12.

“Cảm ơn Chúa, quá trình chuyển đổi này đã diễn ra mà không đổ máu, không có cảnh tàn sát đáng sợ”, ông nói. “Bây giờ con đường phía trước rất dốc—những người nắm quyền đã hứa sẽ tôn trọng mọi người và xây dựng một Syria mới. Chúng tôi hy vọng họ sẽ giữ những lời hứa này, nhưng tất nhiên, con đường phía trước vẫn rất khó khăn”.

Vatican News cũng đã trao đổi với Bajhat Karakach, OFM, một tu sĩ dòng Phanxicô phục vụ với tư cách là linh mục giáo xứ nghi lễ Latinh của Aleppo, và hỏi tại sao nhiều Kitô hữu ở Aleppo lại ăn mừng sự sụp đổ của chế độ.

“Giống như tất cả người Syria,” cha nói, những người theo đạo Thiên chúa đã “hoàn toàn kiệt sức vì sống dưới chế độ này,” nơi “không có sự phát triển, không có tăng trưởng kinh tế.” “Đó không phải là sống, mà là tồn tại,” Cha Karakach nói.

Hơn một thập kỷ bế tắc quân sự đã kết thúc trong vòng 12 ngày khi lực lượng Hayat Tahrir al-Sham truy đuổi các đơn vị quân đội Syria đang rút lui khỏi Aleppo đến Damascus. Quân đội đã bỏ các trạm kiểm soát và vị trí phòng thủ ngay trước liên minh phiến quân trước khi đầu hàng hoàn toàn, đầu hàng thủ đô mà không cần chiến đấu. Thành công ngoài mong đợi của nhóm phiến quân đã đưa Syria vào một giai đoạn bất ổn và đấu tranh sâu sắc.

“Chúng tôi hiện có dữ liệu từ khoảng 10 ngày khi [Hayat Tahrir al-Sham] kiểm soát Aleppo, và chúng tôi không thấy có cuộc đàn áp nào đối với các nhóm tôn giáo hoặc dân tộc thiểu số,” Cha Corrou nói. Đã có một số vụ cướp bóc và tấn công vào các thành viên của chế độ Assad bị lật đổ, nhưng Cha Corrou mô tả tình hình tương đối ổn định, với các ngân hàng, tiệm bánh và các doanh nghiệp khác mở cửa trở lại trong tuần này.

Cha Karakach nói với Vatican News rằng phiến quân Hồi giáo trong những năm gần đây đã thể hiện sự khoan dung ngày càng tăng đối với người theo đạo Thiên chúa, bao gồm cả việc trả lại tài sản bị tịch thu. Sau khi Hayat Tahrir al-Sham chiếm Aleppo và di chuyển về phía nam, ông cho biết, họ đã gửi “những thông điệp rất mạnh mẽ về lòng khoan dung” đến tất cả các nhóm thiểu số, bao gồm cả người theo đạo Thiên chúa.

Cha Corrou báo cáo rằng các chương trình giáo dục, công dân và nhân đạo của JRS đã bị đình chỉ khi lực lượng phiến quân tiến hành cuộc tấn công bất ngờ của họ. Ông cho biết các chương trình đó sẽ được mở lại vào tuần này khi tình hình trở lại gần với sự bình tĩnh hơn.

Các tu sĩ Dòng Tên trong các cộng đồng trên khắp Syria được an toàn tại nơi cư trú của họ, Cha Corrou cho biết, và các thành viên nhóm JRS, những người đến từ nhiều tôn giáo và dân tộc khác nhau, đã được tìm thấy và đang chuẩn bị trở lại làm việc. Một số người đã chạy trốn vì lo ngại tình hình hỗn loạn hơn đã trở về nhà, Cha Corrou cho biết.

Một chính phủ khẩn cấp, bao gồm các thành viên của chế độ al-Assad với các nhà lãnh đạo của Chính phủ Cứu quốc Syria, do Hayat Tahrir al-Sham lãnh đạo, những người đã quản lý các vấn đề dân sự ở Idlib, đã được thành lập và đang cố gắng khôi phục các dịch vụ tại các thành phố và vùng lãnh thổ đã rơi vào tay lực lượng nổi dậy. Tuy nhiên, trên khắp Syria, toàn bộ các khu vực đang nằm dưới sự kiểm soát của các lực lượng dân quân khác, bao gồm cả các nhóm khủng bố liên quan đến ISIS. Làm thế nào và liệu các lực lượng dân quân và lợi ích chính trị và tôn giáo khác biệt này có thể được tập hợp lại để tạo ra một Syria thống nhất và hòa bình chắc chắn sẽ là một thách thức phức tạp. Sau hơn năm thập kỷ của một chế độ độc tài gia đình tàn khốc và gần 14 năm nội chiến, con đường phía trước thật gian nan.

Theo nguồn tin của Liên Hợp Quốc, gần 17 triệu người Syria đang cần viện trợ nhân đạo. Quyết định đàn áp tàn bạo phong trào ủng hộ dân chủ của ông Al-Assad vào năm 2011 đã gây ra một cuộc nội chiến khiến 500.000 người thiệt mạng và hơn 14 triệu người phải di dời.

Nhiều người Syria tất nhiên vẫn lo ngại về cách các nhóm tôn giáo thiểu số, đặc biệt là người Shiite, Alawite và Cơ đốc giáo, sẽ được đối xử như thế nào trong một thực tế chính trị mới đang được thành lập bởi một lực lượng dân quân Sunni vẫn bị Bộ Ngoại giao Hoa Kỳ liệt kê là một tổ chức khủng bố— Ông al-Jolani có khoản tiền thưởng 10 triệu đô la của Hoa Kỳ cho cái đầu của ông —có nguồn gốc từ Al Qaeda và có liên hệ với ISIS. Trong một cử chỉ nhỏ nhưng có lẽ nói lên nhiều điều, trong thông cáo gần đây nhất của mình với báo chí, ông al-Jolani đã từ bỏ biệt danh thánh chiến của mình và quay lại sử dụng tên thật của mình, Ahmed al-Sharaa.

Cộng đồng Hồi giáo Alawite của ông al-Assad, chiếm khoảng 10 phần trăm dân số Syria, cai trị – thường là tàn bạo – như một nhóm thiểu số. Hầu hết các lực lượng nổi dậy bao gồm các thành viên của cộng đồng Hồi giáo Sunni, đại diện cho khoảng 74 phần trăm dân số Syria . Nỗi sợ hãi rõ ràng hiện nay là thời kỳ hậu Assad có thể tan rã thành thời kỳ trả thù và trừng phạt.

Cha Corrou nói rằng “chế độ chuyên chế của đa số luôn là mối đe dọa” ở Trung Đông. Nhưng ông chỉ ra rằng cũng giống như có những người Alawite, Cơ đốc giáo và Sunni trong chính quyền Assad, cũng có những người Alawite, Cơ đốc giáo và Sunni tích cực chống lại chế độ.

Nhận thấy những khoảnh khắc vui vẻ của cộng đồng đã nhanh chóng biến thành tro bụi trong các cuộc biến động lịch sử trước đây của Mùa xuân Ả Rập và nhớ lại lễ ăn mừng tại Quảng trường Tahrir của Cairo sau khi lật đổ nhà độc tài Hosni Mubarak, Cha Corrou vẫn nhìn thấy một số dấu hiệu hy vọng.

“Mọi chuyện có thể trở nên tồi tệ nhanh chóng, nhưng hiện tại… dữ liệu từ những người có mặt tại đó cho thấy [các cuộc tấn công vào các nhóm thiểu số về dân tộc và tôn giáo] không xảy ra.”

“Ngôn ngữ mà chúng ta nghe được từ cấp cao nhất, từ Jolani trở xuống, là: ‘Đó là về quản trị. Đó là về một xã hội đa sắc tộc, đa tôn giáo’”, Cha Corrou nói. “Nó đang nói về một hình thức Hồi giáo mà chúng ta chưa từng thấy trước đây, không phải là thánh chiến và không phải là [chủ nghĩa cực đoan] Hồi giáo.” Lãnh đạo Hayat Tahrir al-Sham, ông al-Jolani đã nói với người Syria rằng “nếu [họ] không thích chính quyền Hồi giáo, thì [họ] chưa thấy nó được thực hiện đúng cách.”

Một dấu hiệu hy vọng khác là việc thả hàng loạt tù nhân chính trị khỏi các nhà tù khét tiếng của chế độ Assad. Các thành viên gia đình từ lâu được cho là đã mất đang được tìm thấy, nhiều người sau những đau khổ không thể tưởng tượng nổi.

Các quan chức Hoa Kỳ hy vọng việc mở cửa các nhà tù có thể hé lộ một số thông tin về nơi ở hoặc số phận của nhà báo Hoa Kỳ Austin Tice , người được cho là đã bị lực lượng chính phủ Syria hoặc lực lượng dân quân liên quan bắt giữ khi đang đưa tin từ Syria vào năm 2012. Cha Corrou hy vọng rằng Dòng Tên cũng có thể khám phá ra số phận của tu sĩ Dòng Tên người Ý Paolo Dall’Oglio , người đã bị bắt cóc ở Syria vào năm 2013.

Sự sụp đổ của Bashar al-Assad tất nhiên không phải là dấu chấm hết cho tình trạng xung đột ở Syria. Các thế lực nội bộ khác nhau hiện đang tích cực tranh giành lãnh thổ và ảnh hưởng mới. Các thế lực bên ngoài, bao gồm Thổ Nhĩ Kỳ, Iran và Liên bang Nga, đang tìm cách lợi dụng khoảng trống quyền lực để bảo vệ lợi ích của họ hoặc mở rộng ảnh hưởng của họ.

Hoa Kỳ, nước duy trì sự hiện diện nhỏ khoảng 900 quân bên trong Syria, đã tiến hành các cuộc không kích vào các địa điểm của ISIS . Israel đã bắt đầu một chiến dịch ném bom rộng lớn nhằm ngăn chặn khả năng không quân và hải quân của quân đội Syria và vũ khí bị bỏ lại, bao gồm vũ khí hóa học và sinh học, rơi vào tay các lực lượng dân quân Hồi giáo. Lực lượng Phòng vệ Israel đồng thời đã tiến hành một cuộc xâm nhập biên giới để củng cố vùng đệm lãnh thổ với Syria ở Cao nguyên Golan.

Các điểm nóng khác bao gồm quyền kiểm soát các thành phố và lãnh thổ do cả lực lượng dân quân được Thổ Nhĩ Kỳ hỗ trợ và lực lượng người Kurd được Hoa Kỳ hỗ trợ trên khắp miền bắc Syria tuyên bố chủ quyền. Nhiều lực lượng dân quân độc lập nhỏ hơn có thể sẽ tranh giành lãnh thổ và các chiến lợi phẩm khác. Ngoài ra, lực lượng dân quân Shiite ở Iraq cũng đang chờ sẵn, đe dọa sẽ can thiệp trong trường hợp có bất kỳ hành vi phạm tội đáng kể nào đối với người Shiite, Alawite và các nhóm tôn giáo thiểu số khác ở Syria.

Các thành viên của chính quyền Syria lưu vong đã bắt đầu làm việc về một hiến pháp mới sẽ nêu chi tiết các quyền dân tộc và tôn giáo trong một Syria mới và những cuộc thảo luận đó có thể sẽ được đẩy nhanh. Nhiều điều về tương lai của Syria sẽ trở nên rõ ràng khi công việc đó kết thúc.

Một điều thường thấy ở khu vực này là Syria, với lịch sử phong phú và các nền văn hóa và tôn giáo xung đột, là một quốc gia khó có thể quản lý được—công việc này trở nên khó khăn hơn vì sự cay đắng của cuộc nội chiến kéo dài. “Quản lý khó khăn hơn nhiều so với nổi loạn,” Cha Corrou chua chát lưu ý.

Giống như các quốc gia khác ở Đất Thánh và Trung Đông, sự hiện diện của Kitô giáo ở Syria, vốn có từ những ngày đầu tiên của nhà thờ, đã phải chịu sự suy giảm mạnh. Cuộc di cư của Kitô giáo đã tăng tốc mạnh mẽ kể từ khi bắt đầu cuộc nội chiến.

Trước cuộc xung đột đó, người theo đạo Thiên chúa Syria chiếm khoảng 10 phần trăm tổng dân số—1,5 triệu người. Mặc dù dữ liệu chính thức khó có được vì sự nhầm lẫn do cuộc xung đột gây ra và các ước tính hiện tại rất khác nhau, Aid to the Church in Need tin rằng hiện tại người theo đạo Thiên chúa chỉ chiếm 2,5 phần trăm dân số—có lẽ là 300.000 người.

Nhiều người theo đạo Thiên chúa đã chạy trốn vì xung đột hoặc vì các mối đe dọa trực tiếp từ ISIS và các nhóm khủng bố Hồi giáo khác, nhưng hầu hết đã rời khỏi Syria vì tình trạng kinh tế và chính trị tồi tệ và tình trạng thiếu cơ hội đang diễn ra. Điều đó cho thấy hy vọng rằng bất kỳ sự phục hồi chính trị hoặc kinh tế nào cũng có thể khuyến khích một số thành viên của cộng đồng Cơ đốc giáo lưu vong này trở về.

Người đứng đầu ủy ban công lý quốc tế của các giám mục Công giáo Hoa Kỳ đã kêu gọi chính quyền Biden và cộng đồng quốc tế hỗ trợ Syria trong phiên tòa xét xử mới nhất của nước này. “Trong một diễn biến đầy kịch tính khác ở Trung Đông, sau hơn một thập kỷ nội chiến đẫm máu, Syria đang trải qua một cuộc chuyển đổi chính trị quốc gia chắc chắn sẽ tác động đến toàn bộ khu vực”, Giám mục A. Elias Zaidan của Giáo phận Maronite Đức Mẹ Lebanon, chủ tịch Ủy ban Công lý và Hòa bình Quốc tế của Hội đồng Giám mục Công giáo Hoa Kỳ cho biết.

Trong tuyên bố đưa ra ngày 10 tháng 12, Giám mục Zaidan cho biết cộng đồng thế giới nên ủng hộ Syria khi nước này “bắt đầu một chương mới trong lịch sử phong phú của mình”.

Weekly Dispatch đi sâu vào các sự kiện và vấn đề quan trọng đang diễn ra trên thế giới và đất nước chúng ta ngày nay, cung cấp cho độc giả những thông tin cơ bản cần thiết để hiểu rõ hơn về các tiêu đề đang diễn ra hàng tuần. Để biết thêm tin tức và phân tích từ khắp nơi trên thế giới, hãy truy cập Dispatches .