Lập trường của Giáo hội Công Giáo về việc sử dụng phôi người trong nghiên cứu khoa học và y khoa – Lm. Anmai, CSsR
Mở đầu
Trong bối cảnh khoa học và công nghệ phát triển vượt bậc, đặc biệt trong lĩnh vực y học và nghiên cứu tế bào gốc, các vấn đề đạo đức liên quan đến sự sống con người ngày càng trở nên cấp thiết. Một trong những vấn đề gây tranh cãi nhất là việc sử dụng phôi người, đặc biệt là phôi được tạo ra thông qua thụ tinh trong ống nghiệm hoặc nhân bản vô tính, để thu hoạch tế bào gốc phục vụ nghiên cứu hoặc điều trị y khoa. Giáo hội Công Giáo, với vai trò là một trong những tiếng nói đạo đức quan trọng trên thế giới, đã đưa ra lập trường rõ ràng và kiên định: việc sử dụng phôi người như một “vật liệu” nghiên cứu, dẫn đến việc hủy bỏ phôi, là không thể chấp nhận được về mặt luân lý. Lập trường này bắt nguồn từ niềm xác tín sâu sắc của Giáo hội rằng sự sống con người bắt đầu ngay từ giây phút thụ tinh và phải được tôn trọng tuyệt đối. Chủ trương và lập trường của Giáo hội Công Giáo về vấn đề này, dựa trên các tài liệu chính thức như Huấn thị Donum vitae, Thông điệp Evangelium vitae, Sách Giáo lý Hội Thánh Công Giáo, cũng như các tuyên bố của Thánh Giáo hoàng Gioan Phaolô II và các vị Giáo hoàng kế nhiệm.
I. Nền tảng thần học và luân lý của Giáo hội Công Giáo về sự sống con người
1. Sự sống con người bắt đầu từ giây phút thụ tinh
Giáo hội Công Giáo khẳng định rằng sự sống con người bắt đầu ngay từ khi trứng được thụ tinh. Quan điểm này được trình bày rõ ràng trong Huấn thị Donum vitae (1987) của Bộ Giáo lý Đức tin:
“Ngay từ khi trứng được thụ tinh, một sự sống mới được bắt đầu, mà sự sống ấy không phải là của cha cũng chẳng phải của mẹ, nhưng đúng hơn đó là sự sống của một con người mới và nó có thể tự mình phát triển.”
Câu trích dẫn này nhấn mạnh rằng phôi thai, dù ở giai đoạn sớm nhất, không chỉ là một tập hợp tế bào mà là một con người với đầy đủ phẩm giá và quyền được sống. Quan điểm này được củng cố trong Thông điệp Evangelium vitae (1995) của Thánh Giáo hoàng Gioan Phaolô II, trong đó ngài khẳng định rằng phôi thai là một nhân vị, mang hình ảnh của Thiên Chúa, và do đó, phải được bảo vệ như bất kỳ con người nào khác.
Sách Giáo lý Hội Thánh Công Giáo (số 2270) cũng nhấn mạnh:
“Sự sống con người, ngay từ lúc tượng thai, phải được tôn trọng và bảo vệ cách tuyệt đối. Ngay từ giây phút bắt đầu hiện hữu, các thụ tạo nhân linh phải được nhìn nhận có các quyền lợi của một nhân vị, trong đó có quyền được sống là quyền bất khả xâm phạm của mọi thụ tạo vô tội.”
Niềm xác tín này không chỉ dựa trên thần học mà còn được hỗ trợ bởi các tiến bộ khoa học, vốn cho thấy rằng từ giây phút thụ tinh, phôi đã mang toàn bộ mã di truyền của một con người và có khả năng phát triển thành một cá nhân hoàn chỉnh nếu được cung cấp môi trường phù hợp.
2. Phẩm giá con người và quyền bất khả xâm phạm
Theo quan điểm Công giáo, con người được tạo dựng theo hình ảnh Thiên Chúa (imago Dei), và phẩm giá này không phụ thuộc vào giai đoạn phát triển của họ – từ phôi thai đến người trưởng thành hay người già yếu. Do đó, việc sử dụng phôi người như một phương tiện để đạt được mục đích khác, dù là mục đích cao cả như cứu chữa bệnh tật, là vi phạm phẩm giá vốn có của con người. Giáo hội nhấn mạnh rằng mục đích tốt không thể biện minh cho phương tiện sai trái về mặt luân lý.
II. Lập trường của Giáo hội về việc sử dụng phôi người trong nghiên cứu
1. Phản đối việc tạo và hủy phôi người
Giáo hội Công Giáo mạnh mẽ phản đối việc tạo ra phôi người thông qua các phương pháp như thụ tinh trong ống nghiệm hoặc nhân bản vô tính với mục đích nghiên cứu hoặc thu hoạch tế bào gốc. Theo Huấn thị Donum vitae, việc tạo ra phôi ngoài môi trường tự nhiên (tức là không qua hành vi hôn nhân giữa vợ chồng) đã là một hành động đi ngược lại với kế hoạch của Thiên Chúa về sự sống. Hơn nữa, việc hủy bỏ phôi sau khi thu hoạch tế bào gốc được coi là tương đương với việc phá thai, một hành động bị Giáo hội lên án là “tội ác nghiêm trọng” (Evangelium vitae, số 62).
Giáo hội lập luận rằng phôi người không phải là một “vật liệu sinh học” mà là một con người với đầy đủ quyền được sống. Việc cố ý hủy bỏ phôi, dù với mục đích nghiên cứu hay điều trị, là vi phạm nguyên tắc cơ bản của luân lý: “Đừng làm điều ác để đạt được điều thiện.”
2. Tế bào gốc phôi và các phương pháp thay thế
Giáo hội không phản đối nghiên cứu tế bào gốc nói chung, mà chỉ phản đối việc sử dụng tế bào gốc phôi nếu điều đó dẫn đến việc hủy bỏ phôi. Trong các tài liệu chính thức, Giáo hội khuyến khích các nhà khoa học tìm kiếm các phương pháp thay thế, chẳng hạn như sử dụng tế bào gốc trưởng thành hoặc tế bào gốc từ máu cuống rốn, vốn không gây tổn hại đến sự sống con người. Những tiến bộ gần đây trong việc tạo ra tế bào gốc đa năng cảm ứng (iPSCs) từ tế bào trưởng thành đã được Giáo hội hoan nghênh như một giải pháp đạo đức phù hợp.
Học viện Giáo hoàng về Sự sống (Pontifical Academy for Life) đã nhiều lần nhấn mạnh rằng khoa học và đạo đức không nhất thiết phải mâu thuẫn. Trong một tuyên bố năm 2000, Học viện khẳng định:
“Việc sử dụng phôi thai người cho các mục đích nghiên cứu và điều trị là vi phạm phẩm giá con người và nguyên tắc tôn trọng sự sống. Chúng ta phải tìm kiếm các phương pháp thay thế mà không xâm phạm đến sự sống của phôi thai.”
3. Lời kêu gọi của Thánh Giáo hoàng Gioan Phaolô II
Trong suốt triều đại của mình, Thánh Giáo hoàng Gioan Phaolô II đã không ngừng kêu gọi cộng đồng khoa học quốc tế tôn trọng sự sống con người từ giây phút thụ tinh. Ngài nhấn mạnh rằng khoa học phải phục vụ con người, chứ không được phép biến con người thành công cụ. Trong một bài phát biểu trước các nhà khoa học, ngài nói:
“Hãy tôn trọng tuyệt đối sự sống con người từ giây phút mới bắt đầu cho đến hơi thở cuối cùng.”
Lời kêu gọi này không chỉ là một lời mời gọi đạo đức mà còn là một lời nhắc nhở rằng khoa học, dù có sức mạnh to lớn, phải được định hướng bởi các giá trị luân lý để tránh gây tổn hại cho nhân loại.
III. Tiếp nối lập trường của Giáo hội dưới các triều đại Giáo hoàng sau
1. Đức Giáo hoàng Bênêđictô XVI
Đức Giáo hoàng Bênêđictô XVI, người kế nhiệm Thánh Gioan Phaolô II, tiếp tục khẳng định lập trường của Giáo hội về sự bất khả xâm phạm của sự sống con người. Trong bài phát biểu trước Học viện Giáo hoàng về Sự sống năm 2006, ngài nhấn mạnh rằng mọi hình thức thao túng phôi người vì mục đích nghiên cứu đều là “một hành động chống lại phẩm giá con người.” Ngài cũng khuyến khích các nhà khoa học tập trung vào các phương pháp nghiên cứu không gây tổn hại đến phôi, đồng thời kêu gọi các chính phủ ban hành luật pháp bảo vệ sự sống từ giây phút thụ tinh.
2. Đức Giáo hoàng Phanxicô
Dưới triều đại của Đức Giáo hoàng Phanxicô, Giáo hội tiếp tục duy trì lập trường kiên định về vấn đề này. Trong Thông điệp Laudato Si’ (2015), ngài nhấn mạnh rằng việc bảo vệ sự sống con người là một phần không thể tách rời của việc chăm sóc “ngôi nhà chung” của nhân loại. Ngài lên án việc coi phôi người như “vật liệu có thể vứt bỏ” và kêu gọi một nền văn hóa sự sống, trong đó mọi con người, dù ở giai đoạn nào, đều được tôn trọng.
IV. Thách thức và đối thoại với thế giới hiện đại
1. Thách thức từ quan điểm thế tục
Lập trường của Giáo hội Công Giáo về việc sử dụng phôi người thường gặp phải sự phản đối từ các quan điểm thế tục, vốn cho rằng phôi ở giai đoạn sớm không phải là một con người hoàn chỉnh và việc sử dụng phôi để cứu chữa bệnh tật là một hành động nhân đạo. Những người ủng hộ nghiên cứu tế bào gốc phôi lập luận rằng tiềm năng cứu sống hàng triệu người thông qua các liệu pháp mới vượt trội hơn các lo ngại về đạo đức liên quan đến phôi.
Tuy nhiên, Giáo hội phản bác rằng việc hy sinh một sự sống con người, dù ở giai đoạn phôi thai, để cứu người khác là không thể biện minh. Giáo hội nhấn mạnh rằng mọi con người đều có giá trị như nhau, và không ai có quyền quyết định sự sống của người khác.
2. Đối thoại với cộng đồng khoa học
Mặc dù phản đối việc sử dụng phôi người, Giáo hội không chống lại khoa học mà khuyến khích một sự hợp tác mang tính xây dựng. Giáo hội kêu gọi các nhà khoa học và các nhà lập pháp cùng nhau tìm kiếm các giải pháp đạo đức, chẳng hạn như phát triển các công nghệ tế bào gốc không liên quan đến việc hủy bỏ phôi. Những tiến bộ trong lĩnh vực tế bào gốc đa năng cảm ứng (iPSCs) là một ví dụ điển hình về cách khoa học có thể tiến bộ mà không vi phạm các nguyên tắc luân lý.
V. Kết luận
Lập trường của Giáo hội Công Giáo về việc sử dụng phôi người trong nghiên cứu khoa học và y khoa là một lời khẳng định mạnh mẽ về giá trị bất khả xâm phạm của sự sống con người từ giây phút thụ tinh. Dựa trên nền tảng thần học, luân lý và khoa học, Giáo hội nhấn mạnh rằng phôi người không phải là một “vật liệu” để sử dụng, mà là một con người với đầy đủ phẩm giá và quyền được sống. Qua các tài liệu như Donum vitae, Evangelium vitae, và Sách Giáo lý Hội Thánh Công Giáo, cũng như qua các lời kêu gọi của Thánh Giáo hoàng Gioan Phaolô II và các vị Giáo hoàng kế nhiệm, Giáo hội không ngừng mời gọi thế giới tôn trọng sự sống và tìm kiếm các giải pháp khoa học phù hợp với đạo đức.
Trong một thế giới mà khoa học và công nghệ đang thay đổi nhanh chóng, lập trường của Giáo hội là một lời nhắc nhở rằng mọi tiến bộ phải được định hướng bởi lòng tôn trọng sâu sắc đối với phẩm giá con người. Thay vì coi phôi người như một phương tiện để đạt được mục đích, Giáo hội kêu gọi một nền văn hóa sự sống, trong đó mọi con người, từ giây phút thụ tinh đến hơi thở cuối cùng, đều được yêu thương và bảo vệ.
Lm. Anmai, CSsR
