10 ĐIỀU BẠN CẦN BIẾT VỀ PHỤNG VỤ THỨ NĂM TUẦN THÁNH
Thứ Năm Tuần Thánh là một trong những ngày quan trọng nhất trong lịch phụng vụ Kitô giáo, đánh dấu một cột mốc trọng đại trong cuộc đời Chúa Giêsu và trong lịch sử cứu độ. Đây là ngày mà Chúa Giêsu thiết lập các bí tích cốt lõi, ban bố điều răn mới về tình yêu, và chuẩn bị cho cuộc khổ nạn của Ngài. Dưới đây là 10 điều bạn cần biết về ngày này, được trình bày chi tiết để giúp bạn hiểu sâu sắc hơn về ý nghĩa và các nghi thức phụng vụ liên quan.
- Những sự kiện diễn ra trong đêm Thứ Năm Tuần Thánh
Thứ Năm Tuần Thánh là một ngày đầy ắp các sự kiện mang tính bước ngoặt trong cuộc đời Chúa Giêsu, được ghi lại trong các Tin Mừng. Đây là đêm mà nhiều khoảnh khắc quan trọng đã diễn ra, đánh dấu sự khởi đầu của mầu nhiệm cứu chuộc. Dưới đây là danh sách chi tiết các sự kiện chính, bao gồm cả những gì xảy ra sau nửa đêm:
Chuẩn bị Bữa Tiệc Vượt Qua: Chúa Giêsu sai Thánh Phêrô và Thánh Gioan chuẩn bị một căn phòng trên lầu (thường gọi là “Nhà Tiệc Ly”) để cử hành Lễ Vượt Qua, một nghi thức truyền thống của người Do Thái nhằm tưởng niệm việc dân Israel được giải thoát khỏi ách nô lệ Ai Cập.
Rửa Chân Cho Các Tông Đồ: Trong một hành động khiêm nhường và phục vụ, Chúa Giêsu đã rửa chân cho các môn đệ, thể hiện tinh thần phục vụ và tình yêu thương vô điều kiện.
Thiết Lập Bí Tích Thánh Thể: Chúa Giêsu cử hành Thánh Lễ đầu tiên, biến bánh và rượu thành Mình và Máu Thánh của Ngài, thiết lập Bí Tích Thánh Thể, trung tâm của đời sống phụng vụ Kitô giáo.
Thiết Lập Bí Tích Truyền Chức Thánh: Trong Bữa Tiệc Ly, Chúa Giêsu trao cho các Tông Đồ sứ vụ linh mục, qua đó thiết lập Bí Tích Truyền Chức Thánh để tiếp tục sứ vụ của Ngài trong Giáo hội.
Tiên Báo Sự Phản Bội Của Giuđa: Chúa Giêsu công bố rằng một trong các môn đệ, Giuđa Ítcariốt, sẽ phản bội Ngài, làm nổi bật sự đau đớn của Ngài trước sự phản bội.
Ban Điều Răn Mới: Chúa Giêsu dạy các môn đệ: “Hãy yêu thương nhau như Thầy đã yêu thương anh em” (Ga 13:34), một điều răn trở thành nền tảng cho đời sống Kitô hữu.
Xác Nhận Vai Trò Mục Tử Của Phêrô: Chúa Giêsu nhấn mạnh vai trò đặc biệt của Thánh Phêrô như người lãnh đạo các Tông Đồ, trao cho ông trách nhiệm chăn dắt đoàn chiên.
Tiên Báo Sự Chối Bỏ Của Phêrô: Chúa Giêsu báo trước rằng Phêrô sẽ chối Ngài ba lần trước khi gà gáy, thể hiện sự yếu đuối của con người ngay cả trong những người gần gũi nhất với Ngài.
Cầu Nguyện Cho Sự Hiệp Nhất: Trong lời cầu nguyện tư tế (Ga 17), Chúa Giêsu cầu xin Chúa Cha cho sự hiệp nhất của các môn đệ và những ai tin theo Ngài.
Hát Thánh Vịnh: Sau Bữa Tiệc Ly, Chúa Giêsu và các môn đệ hát các Thánh Vịnh (các bài Hallel của Lễ Vượt Qua) trước khi rời phòng Tiệc Ly.
Cầu Nguyện Tại Vườn Gethsemane: Chúa Giêsu đến Núi Cây Dầu và cầu nguyện trong Vườn Gethsemane, nơi Ngài trải qua cơn hấp hối tinh thần, xin Chúa Cha cho ý Ngài được thực hiện.
Sự Phản Bội Của Giuđa: Giuđa dẫn đám đông đến bắt Chúa Giêsu, đánh dấu sự khởi đầu của cuộc khổ nạn.
Ngăn Cản Bạo Lực: Khi các Tông Đồ cố gắng chống cự, Chúa Giêsu ngăn cản họ, thể hiện tinh thần bất bạo động.
Chữa Lành Tai Malchus: Khi Phêrô chém đứt tai Malchus, người đầy tớ của thầy thượng phẩm, Chúa Giêsu chữa lành ông, thể hiện lòng thương xót ngay cả trong lúc nguy nan.
Bị Điệu Đến Trước Annas và Caiphas: Chúa Giêsu bị bắt và đưa đến trước các thầy thượng phẩm Annas và Caiphas để thẩm vấn.
Bị Phêrô Chối Bỏ: Phêrô, vì sợ hãi, chối không biết Chúa Giêsu ba lần, đúng như lời tiên báo.
Bị Đưa Đến Trước Philatô: Sau các phiên xét xử ban đêm, Chúa Giêsu bị dẫn đến quan tổng trấn Philatô, mở đầu cho giai đoạn cuối của cuộc khổ nạn.
Các sự kiện này được ghi lại chi tiết trong các Tin Mừng:
Mátthêu 26:17-75
Máccô 14:12-72
Luca 22:7-62
Gioan 13:1-18:27
Đặc biệt, Tin Mừng Gioan dành đến 5 chương (Ga 13-17) để mô tả các sự kiện trong Bữa Tiệc Ly, nhấn mạnh tầm quan trọng của đêm này. Đây thực sự là một ngày trọng đại, đặt nền móng cho các bí tích và sứ vụ của Giáo hội.
- Tại sao gọi là “Maundy Thursday”?
Tên gọi “Maundy Thursday” xuất phát từ tiếng Latinh mandatum, có nghĩa là “điều răn” hoặc “mệnh lệnh”. Từ này được lấy từ câu nói của Chúa Giêsu trong Tin Mừng Gioan 13:34: “Mandatum novum do vobis: ut diligatis invicem, sicut dilexi vos” (Ta ban cho anh em một điều răn mới: hãy yêu thương nhau như Thầy đã yêu thương anh em).
Tên gọi “Maundy” nhấn mạnh điều răn yêu thương mà Chúa Giêsu ban bố trong Bữa Tiệc Ly. Đây không chỉ là một lời mời gọi, mà là một mệnh lệnh cốt lõi, định hình đời sống Kitô hữu. Vì vậy, Thứ Năm Tuần Thánh được gọi là Maundy Thursday để nhắc nhở các tín hữu về trách nhiệm yêu thương và phục vụ lẫn nhau, noi gương Chúa Giêsu, Đấng đã rửa chân cho các môn đệ và hy sinh mạng sống vì nhân loại.
- Các Nghi Thức Phụng Vụ trong ngày thứ Năm Tuần Thánh
Thứ Năm Tuần Thánh có một số nghi thức phụng vụ đặc biệt, phản ánh ý nghĩa sâu sắc của ngày này. Các nghi thức chính bao gồm:
Thánh Lễ Truyền Dầu: Đức Giám Mục giáo phận, cùng với các linh mục, cử hành Thánh Lễ Truyền Dầu (thường vào buổi sáng). Trong thánh lễ này “‘dầu thánh’ được thánh hiến và ‘dầu dự tòng’ được làm phép, thể hiện sự hiệp nhất giữa giám mục và các linh mục trong sứ vụ linh mục của Chúa Kitô” (Paschales Solemnitatis). Thánh lễ này cũng là dịp các linh mục lặp lại lời hứa khi chịu chức, và giáo dân được khuyến khích tham dự để hiệp thông.
Thánh Lễ Bữa Tiệc Ly: Được cử hành vào buổi chiều hoặc tối, Thánh Lễ Tiệc Ly tưởng niệm việc Chúa Giêsu thiết lập Bí Tích Thánh Thể, Bí Tích Truyền Chức Thánh, và điều răn yêu thương. Đây là một trong những thánh lễ quan trọng nhất trong năm phụng vụ.
Nghi Thức Rửa Chân: Trong Thánh Lễ Tiệc Ly, linh mục tái hiện hành động rửa chân của Chúa Giêsu, rửa chân cho một số người được chọn để biểu tượng cho tinh thần phục vụ và bác ái.
Nhà Tạm Trống: Sau thánh lễ, Nhà Tạm được để trống, và Bánh Thánh được chuyển đến một bàn thờ phụ hoặc một nơi riêng biệt để chuẩn bị cho nghi thức rước lễ vào Thứ Sáu Tuần Thánh.
Bàn Thờ Không Khăn: Bàn thờ được lột bỏ khăn trải, tượng trưng cho sự trần trụi và đau khổ của Chúa Giêsu trong cuộc khổ nạn.
Cầu Nguyện Trước Thánh Thể: Giáo dân được mời gọi dành thời gian cầu nguyện trước Thánh Thể, đặc biệt trong đêm Thứ Năm Tuần Thánh, để đồng hành với Chúa Giêsu trong giờ phút cô đơn của Ngài.
Những nghi thức này không chỉ giúp tái hiện các sự kiện lịch sử mà còn mời gọi các tín hữu tham dự sâu sắc vào mầu nhiệm cứu độ.
- Thánh lễ truyền dầu là gì?
Thánh Lễ Truyền Dầu là một nghi thức đặc biệt trong phụng vụ Công giáo, thường được cử hành vào sáng Thứ Năm Tuần Thánh, do Đức Giám Mục giáo phận chủ sự cùng với các linh mục trong giáo phận. Theo tài liệu Paschales Solemnitatis:
Trong thánh lễ này, Đức Giám Mục thánh hiến Dầu Thánh (dùng trong các bí tích Rửa Tội, Thêm Sức, và Truyền Chức Thánh) và làm phép Dầu Dự Tòng (dùng cho người chuẩn bị chịu phép Rửa Tội) cùng Dầu Bệnh Nhân (dùng trong Bí Tích Xức Dầu Bệnh Nhân).
Thánh lễ này biểu tượng cho sự hiệp nhất của các linh mục với giám mục trong sứ vụ linh mục, đồng thời nhấn mạnh vai trò của giám mục như người lãnh đạo và mục tử của giáo phận.
Các linh mục từ khắp giáo phận được khuyến khích tham dự để làm chứng cho việc thánh hiến dầu và tái khẳng định lời hứa khi chịu chức. Giáo dân cũng được mời tham dự để hiệp thông và lãnh nhận Bí Tích Thánh Thể.
Nếu vì lý do nào đó không thể tổ chức vào Thứ Năm Tuần Thánh, Thánh Lễ Truyền Dầu có thể được dời sang một ngày khác gần Lễ Phục Sinh, nhưng vẫn giữ được ý nghĩa trọng đại.
Dầu thánh và dầu được làm phép trong thánh lễ này sẽ được sử dụng trong các bí tích suốt năm, đặc biệt trong các nghi thức khai tâm Kitô giáo vào Đêm Vọng Phục Sinh.
- Vì sao Thánh Lễ Tiệc Ly mang tính đặc biệt?
Thánh Lễ Tiệc Ly, cử hành vào buổi chiều hoặc tối Thứ Năm Tuần Thánh, là một trong những thánh lễ quan trọng nhất trong năm phụng vụ. Theo tài liệu Paschales Solemnitatis, thánh lễ này tưởng niệm ba mầu nhiệm chính:
Thiết Lập Bí Tích Thánh Thể: Chúa Giêsu biến bánh và rượu thành Mình và Máu Thánh của Ngài, thiết lập Bí Tích Thánh Thể như dấu chỉ sự hiện diện sống động của Ngài trong Giáo hội.
Thiết Lập Bí Tích Truyền Chức Thánh: Chúa Giêsu trao cho các Tông Đồ sứ vụ linh mục, qua đó thiết lập hàng linh mục để tiếp tục cử hành Thánh Thể và các bí tích khác.
Điều Răn Yêu Thương Huynh Đệ: Chúa Giêsu ban bố điều răn mới: “Hãy yêu thương nhau như Thầy đã yêu thương anh em” (Ga 13:34), nhấn mạnh tình yêu và sự phục vụ là cốt lõi của đời sống Kitô hữu.
Bài giảng trong Thánh Lễ Tiệc Ly được yêu cầu giải thích rõ ràng các mầu nhiệm này, giúp giáo dân hiểu được ý nghĩa sâu xa của các sự kiện được tưởng niệm. Thánh lễ này không chỉ là một nghi thức, mà là một lời mời gọi các tín hữu sống theo tinh thần của Chúa Giêsu: yêu thương, phục vụ, và dâng hiến.
- Thánh Thể có được đặt trong nhà tạm Trong Thánh Lễ này không?
Không, theo nghi thức phụng vụ trọng thể, Nhà Tạm được để hoàn toàn trống trước khi Thánh Lễ Tiệc Ly bắt đầu. Các chi tiết cụ thể bao gồm:
Mình Thánh Dùng Trong Thánh Lễ: Tất cả Mình Thánh dùng để rước lễ trong Thánh Lễ Tiệc Ly phải được thánh hiến ngay trong thánh lễ này, không sử dụng Mình Thánh đã được thánh hiến trước đó.
Mình Thánh Cho Thứ Sáu Tuần Thánh: Một số lượng bánh lễ đủ được thánh hiến trong Thánh Lễ Tiệc Ly để sử dụng cho nghi thức rước lễ vào Thứ Sáu Tuần Thánh, ngày không cử hành Thánh Lễ.
Chuyển Thánh Thể: Sau Thánh Lễ Tiệc Ly, Mình Thánh được chuyển đến một bàn thờ phụ hoặc một nơi riêng biệt (thường được trang trí đơn sơ) để lưu giữ cho đến ngày hôm sau. Nhà Tạm chính trong nhà thờ vẫn để trống, biểu tượng cho sự trống vắng và đau khổ của Chúa Giêsu trong cuộc khổ nạn.
Nghi thức này nhấn mạnh tính duy nhất của Thánh Lễ Tiệc Ly và chuẩn bị tâm hồn các tín hữu cho sự tưởng niệm cuộc khổ nạn vào Thứ Sáu Tuần Thánh.
- Nghi thức rửa chân mang ý nghĩa gì?
Nghi thức rửa chân, được thực hiện trong Thánh Lễ Tiệc Ly, là một trong những nghi thức đặc trưng của Thứ Năm Tuần Thánh. Theo tài liệu Paschales Solemnitatis:
Ý Nghĩa: Nghi thức này tái hiện hành động của Chúa Giêsu khi rửa chân cho các môn đệ (Ga 13:1-15), biểu tượng cho tinh thần phục vụ và tình bác ái. Chúa Giêsu dạy: “Thầy đã nêu gương cho anh em, để anh em cũng làm như Thầy đã làm cho anh em” (Ga 13:15). Việc rửa chân nhấn mạnh rằng các Kitô hữu được kêu gọi phục vụ lẫn nhau trong sự khiêm nhường và yêu thương.
Đối Tượng: Theo truyền thống, nghi thức rửa chân được thực hiện cho “những người nam được chọn” (tiếng Latinh: viri selecti). Tuy nhiên, từ năm 2016, Đức Giáo Hoàng Phanxicô đã cho phép sửa đổi quy định, cho phép rửa chân cho cả nam và nữ, vì từ viri trong một số ngữ cảnh có thể được hiểu là “con người” chứ không chỉ giới hạn ở nam giới. Quyết định này phản ánh tinh thần phổ quát của tình yêu và sự phục vụ.
Giải Thích Chính Thức: Mặc dù một số ý kiến liên kết nghi thức rửa chân với việc thiết lập chức linh mục hoặc vai trò của các Tông Đồ, các văn kiện chính thức của Giáo hội (như Paschales Solemnitatis) nhấn mạnh ý nghĩa phục vụ và bác ái hơn là một biểu tượng liên quan đến chức thánh.
Nghi thức rửa chân là một lời nhắc nhở mạnh mẽ rằng đời sống Kitô hữu phải được định hình bởi sự khiêm nhường, phục vụ, và tình yêu thương, noi gương Chúa Giêsu.
- Điều gì xảy ra vào cuối Thánh Lễ Tiệc Ly?
Cuối Thánh Lễ Tiệc Ly, một số nghi thức đặc biệt được thực hiện để chuẩn bị cho các sự kiện của Thứ Sáu Tuần Thánh. Theo nghi thức phụng vụ trọng thể:
Rước Thánh Thể: Sau lời nguyện hiệp lễ, một cuộc rước kiệu được tổ chức để chuyển Mình Thánh đã được thánh hiến đến một bàn thờ phụ hoặc một nơi riêng biệt. Cuộc rước được dẫn đầu bởi thánh giá, với đèn cầy và hương trầm, và thường được kèm theo bài hát Pange Lingua hoặc một bài thánh ca Thánh Thể khác.
Lưu Giữ Thánh Thể: Mình Thánh được đặt trong một Nhà Tạm khóa kín hoặc một hộp đựng Thánh Thể tại nơi được chọn. Quy định rõ ràng rằng Mình Thánh không được đặt trong Mặt Nhật hoặc được trưng bày công khai trong thời gian này.
Không Liên Kết Với Ngôi Mộ: Nơi lưu giữ Thánh Thể không được trang trí giống như một ngôi mộ, và từ “ngôi mộ” phải được tránh sử dụng. Mục đích của việc lưu giữ Thánh Thể là để sử dụng trong nghi thức rước lễ vào Thứ Sáu Tuần Thánh, không phải để biểu tượng cho việc an táng Chúa Giêsu.
Điều Kiện Thực Hiện: Cuộc rước Thánh Thể và việc lưu giữ Thánh Thể chỉ được thực hiện nếu nhà thờ đó sẽ tổ chức nghi thức Tưởng Niệm Cuộc Thương Khó vào Thứ Sáu Tuần Thánh.
Các nghi thức này tạo nên một bầu khí trang nghiêm, chuẩn bị tâm hồn các tín hữu cho sự tưởng niệm cuộc khổ nạn của Chúa Giêsu.
- Có nghi thức tôn vinh Thánh Thể vào thời điểm này không?
Theo nghi thức phụng vụ trọng thể, sau Thánh Lễ Tiệc Ly, giáo dân được khuyến khích dành thời gian cầu nguyện trước Thánh Thể tại nơi Mình Thánh được lưu giữ. Các chi tiết bao gồm:
Cầu Nguyện Trong Đêm: Giáo dân được mời gọi ở lại trong nhà thờ vào đêm Thứ Năm Tuần Thánh để cầu nguyện và suy niệm, đồng hành với Chúa Giêsu trong giờ phút cô đơn của Ngài tại Vườn Gethsemane. Đây là cơ hội để các tín hữu sống lại lời mời gọi của Chúa Giêsu: “Anh em không thể thức với Thầy một giờ sao?” (Mt 26:40).
Đọc Tin Mừng: Ở những nơi thích hợp, việc cầu nguyện có thể bao gồm việc đọc các đoạn Tin Mừng Gioan (chương 13-17), nơi ghi lại các bài giảng và lời cầu nguyện của Chúa Giêsu trong Bữa Tiệc Ly.
Hạn Chế Sau Nửa Đêm: Từ nửa đêm trở đi, việc tôn vinh Thánh Thể không được kèm theo các hình thức trọng thể bên ngoài (như hát thánh ca hoặc nghi thức công khai), vì đây là thời điểm bắt đầu cuộc khổ nạn của Chúa Giêsu. Bầu khí trở nên tĩnh lặng và suy tư hơn.
Nghi thức này giúp các tín hữu kết nối sâu sắc với Chúa Giêsu trong những giờ phút cuối cùng trước khi Ngài bước vào cuộc khổ nạn.
- Trang trí Nhà Thờ trong thời điểm này
Sau Thánh Lễ Tiệc Ly, nhà thờ được trang trí theo cách đặc biệt để phản ánh sự trang nghiêm và đau thương của cuộc khổ nạn. Theo nghi thức phụng vụ trọng thể:
Bàn Thờ Không Khăn: Tất cả khăn trải bàn thờ được lấy đi, biểu tượng cho sự trần trụi và đau khổ của Chúa Giêsu khi Ngài bị lột áo trên thập giá.
Thánh Giá Che Kín: Các thánh giá trong nhà thờ được che bằng khăn màu đỏ hoặc tím, trừ khi đã được che từ Thứ Bảy trước Chúa Nhật Lễ Lá. Điều này nhắc nhở về sự đau thương của cuộc khổ nạn.
Không Thắp Đèn Trước Tượng Ảnh: Không có đèn được thắp trước các tượng ảnh hoặc hình thánh trong nhà thờ, tạo nên một bầu khí đơn sơ và tĩnh lặng.
Ý Nghĩa Tổng Thể: Các yếu tố trang trí này nhấn mạnh sự chuyển đổi từ niềm vui của Bữa Tiệc Ly sang sự đau khổ của cuộc khổ nạn, chuẩn bị tâm hồn các tín hữu cho các nghi thức của Thứ Sáu Tuần Thánh.
Kết luận
Thứ Năm Tuần Thánh là một ngày giàu ý nghĩa trong lịch phụng vụ Công giáo, không chỉ vì các sự kiện lịch sử liên quan đến Chúa Giêsu, mà còn vì các nghi thức phụng vụ giúp các tín hữu sống lại những mầu nhiệm này. Từ việc thiết lập Bí Tích Thánh Thể và Truyền Chức Thánh, đến điều răn yêu thương và nghi thức rửa chân, ngày này mời gọi mỗi Kitô hữu sống tinh thần phục vụ, yêu thương, và hiệp nhất. Các nghi thức như Thánh Lễ Truyền Dầu, Thánh Lễ Tiệc Ly, và việc cầu nguyện trước Thánh Thể giúp kết nối quá khứ với hiện tại, đưa các tín hữu vào trung tâm của mầu nhiệm cứu độ.
Hãy dành thời gian trong ngày này để suy niệm về tình yêu vô biên của Chúa Giêsu, Đấng đã hiến mình vì chúng ta, và để cam kết sống theo điều răn mới của Ngài: “Hãy yêu thương nhau như Thầy đã yêu thương anh em.”
Lm. Anmai, CSsR
