BẢN ĐỒ ĐỊA CHÍNH TRỊ CỦA ĐỨC PHANXICÔ QUA CÁC CHUYẾN TÔNG DU
Đức Giáo hoàng Phanxicô, vị giáo hoàng đầu tiên đến từ châu Mỹ Latinh và là người đứng đầu Giáo hội Công giáo không thuộc châu Âu trong gần 1.300 năm, đã để lại dấu ấn đặc biệt trên bản đồ địa chính trị thế giới thông qua các chuyến tông du của mình. Với 46 chuyến tông du ra ngoài nước Ý, thăm 67 quốc gia, ngài trở thành một trong những vị giáo hoàng di chuyển nhiều nhất trong lịch sử. Các chuyến đi của ngài không chỉ là hành trình mục vụ mà còn là những tuyên ngôn mạnh mẽ về các ưu tiên của ngài: chăm lo cho người nghèo, thúc đẩy đối thoại liên tôn, xây dựng hòa bình và mở rộng tầm nhìn của Giáo hội ra toàn cầu. Qua bài viết này, chúng ta sẽ khám phá sâu hơn về ý nghĩa địa chính trị và mục vụ của các chuyến tông du của Đức Phanxicô, cũng như cách ngài định hình lại vai trò của Giáo hội trong thế giới hiện đại.
Một hành trình không ngừng nghỉ
Tính đến năm 2025, Đức Phanxicô đã thực hiện 46 chuyến tông du quốc tế, trung bình mỗi năm khoảng 4 chuyến, ngang bằng với tần suất di chuyển của Thánh Gioan Phaolô II, một trong những vị giáo hoàng nổi tiếng với các chuyến đi quốc tế. Dù đại dịch Covid-19 đã khiến toàn bộ kế hoạch tông du năm 2020 bị hủy bỏ, ngài vẫn không ngừng nỗ lực để thực hiện các chuyến đi, ngay cả khi tuổi cao và sức khỏe suy yếu. Chuyến đi dài 12 ngày đến Đông Nam Á và châu Đại Dương vào tháng 9 năm 2024 là minh chứng rõ nét cho sự kiên định của ngài. Đây là chuyến đi đến châu lục cuối cùng mà ngài chưa từng đặt chân đến, khẳng định cam kết của ngài trong việc mang thông điệp của Giáo hội đến mọi ngõ ngách trên thế giới.
Các chuyến đi của Đức Phanxicô không chỉ đơn thuần là những chuyến thăm mục vụ mà còn phản ánh một tầm nhìn chiến lược. Ngài ưu tiên những khu vực bị lãng quên, những quốc gia nghèo khó hoặc đang chịu ảnh hưởng bởi xung đột. Từ châu Phi đến châu Á, từ Nam Mỹ đến Trung Đông, ngài đã đến những nơi mà ít vị giáo hoàng trước đây từng đặt chân, như Myanmar, Bắc Macedonia, Các Tiểu vương quốc Ả Rập Thống nhất, Iraq, Bahrain, Nam Sudan, Mông Cổ và Papua New Guinea. Những lựa chọn này không ngẫu nhiên mà phản ánh rõ ràng bốn định hướng chính trong triều đại của ngài: chăm sóc người nghèo, thúc đẩy đối thoại liên tôn, tham gia các sự kiện quốc tế và kêu gọi hòa bình.
Châu Âu: “Bà già mệt mỏi” trong tầm nhìn của Đức Phanxicô
Là vị giáo hoàng đầu tiên đến từ châu Mỹ Latinh, Đức Phanxicô mang một góc nhìn độc đáo về châu Âu, cái nôi của Công giáo. Trong bài phát biểu trước Nghị viện châu Âu tại Strasbourg vào ngày 25 tháng 11 năm 2014, ngài đã gọi châu Âu là “bà già mệt mỏi”, ám chỉ sự suy giảm sức sống và tầm ảnh hưởng của lục địa này trong bối cảnh toàn cầu hóa. Lời nhận xét này đã gây tranh cãi, với nhiều người cho rằng ngài đang xem nhẹ vai trò của châu Âu trong Giáo hội, đồng thời chuyển trọng tâm từ Bắc bán cầu sang Nam bán cầu.
Thực tế, các chuyến tông du của ngài phần nào củng cố quan điểm này. Trong số 67 quốc gia ngài đã đến, chỉ một phần nhỏ là các quốc gia Công giáo truyền thống ở châu Âu như Pháp, Tây Ban Nha hay Đức. Thay vào đó, ngài ưu tiên những khu vực ngoại vi, những nơi mà Giáo hội ít hiện diện hoặc đang đối mặt với thách thức lớn. Chuyến tông du đầu tiên của ngài vào tháng 7 năm 2013 đến Lampedusa, hòn đảo nhỏ của Ý và là điểm đến của hàng ngàn người di cư từ châu Phi, đã gửi đi một thông điệp mạnh mẽ: ngài muốn Giáo hội đứng về phía những người bị gạt ra bên lề xã hội, thay vì chỉ tập trung vào các trung tâm quyền lực truyền thống.
Tuy nhiên, cách nhìn nhận rằng Đức Phanxicô đang bỏ quên châu Âu có thể quá đơn giản. Ngài không nhằm mục đích làm giảm vai trò của châu Âu mà muốn mở rộng tầm nhìn của Giáo hội ra toàn cầu, đưa Giáo hội thoát khỏi tâm thế “tự quy chiếu” vào chính mình. Các chuyến đi của ngài đến những quốc gia như Romania, Thụy Điển, Thụy Sĩ hay Bồ Đào Nha cho thấy ngài vẫn quan tâm đến châu Âu, nhưng theo cách khác: không phải là cái nôi độc tôn của Công giáo, mà là một phần của một thế giới đa dạng hơn, nơi Giáo hội cần đối thoại và hòa nhập.
Bốn định hướng chiến lược trong các chuyến tông du
Theo linh mục Dòng Tên Pierre de Charentenay, các chuyến tông du của Đức Phanxicô được định hình bởi bốn định hướng chính, mỗi định hướng đều phản ánh một khía cạnh trong sứ mệnh của ngài.
- Đến với người nghèo và những vùng ngoại vi
Đức Phanxicô thường xuyên chọn những điểm đến xa xôi, nghèo khó hoặc ít được chú ý. Ngài đã đến Trung Phi, Nam Sudan, Bangladesh, Myanmar, và cả những quốc gia có cộng đồng Công giáo nhỏ bé như Mông Cổ hay Đông Timor. Những chuyến đi này không chỉ nhằm mục đích củng cố đức tin mà còn để thể hiện sự gần gũi của Giáo hội với những người bị lãng quên. Tại Panama, Chile hay Philippines, dù số lượng giáo dân khác nhau, ngài đều nhấn mạnh thông điệp về công lý xã hội, bảo vệ người nghèo và chăm sóc môi trường.
Chuyến đi đến Canada năm 2022 là một ví dụ tiêu biểu. Tại đây, ngài đã chính thức xin lỗi các cộng đồng bản địa vì những đau thương mà họ phải chịu đựng tại các trường nội trú Công giáo, nơi hàng ngàn trẻ em bị lạm dụng hoặc mất mạng. Hành động này không chỉ là một cử chỉ hòa giải mà còn là lời khẳng định rằng Giáo hội phải chịu trách nhiệm về những sai lầm trong quá khứ.
- Thúc đẩy đối thoại liên tôn và đại kết
Đức Phanxicô là một trong những vị giáo hoàng tích cực nhất trong việc thúc đẩy đối thoại giữa các tôn giáo và các nhánh Kitô giáo. Ngài đã đến nhiều quốc gia Hồi giáo như Các Tiểu vương quốc Ả Rập Thống nhất, Maroc, Ai Cập, Thổ Nhĩ Kỳ và Iraq, nơi ngài gặp gỡ các lãnh đạo tôn giáo quan trọng như Đại Imam của Al-Azhar, Sheikh Ahmed el-Tayeb, và Đại Ayatollah Ali Sistani. Năm 2019, tại Abu Dhabi, ngài đã ký “Tài liệu về Tình huynh đệ Nhân loại vì Hòa bình Thế giới và Sống chung”, một cột mốc quan trọng trong quan hệ Công giáo-Hồi giáo.
Ngoài ra, ngài cũng không ngừng nỗ lực xây dựng cầu nối với các Giáo hội Kitô giáo khác. Chuyến đi đến Nam Sudan vào tháng 2 năm 2023, cùng với Tổng Giám mục Canterbury Justin Welby và người đứng đầu Giáo hội Scotland Iain Greenshields, là một biểu tượng mạnh mẽ của sự hiệp nhất giữa các nhánh Kitô giáo trong nỗ lực thúc đẩy hòa bình. Tương tự, chuyến hành hương đại kết đến Genève năm 2018 nhân dịp kỷ niệm 70 năm Hội đồng Đại kết các Giáo hội đã để lại ấn tượng sâu sắc về cam kết của ngài đối với sự hiệp thông.
- Tham gia các sự kiện quốc tế
Đức Phanxicô thường xuyên tham dự các sự kiện quốc tế lớn để truyền tải thông điệp của mình. Ngài đã đến Rio de Janeiro (2013), Krakow (2016), Panama (2019) và Lisbon (2023) để tham dự Ngày Giới trẻ Thế giới, nơi ngài truyền cảm hứng cho hàng triệu người trẻ về đức tin và trách nhiệm xã hội. Năm 2014, ngài đến Hàn Quốc để tham dự Ngày Giới trẻ châu Á, và năm 2017, ngài đến Bồ Đào Nha để kỷ niệm 100 năm Đức Mẹ hiện ra tại Fatima.
Các chuyến đi khác, như đến Marseille để tham dự Đại hội Địa Trung Hải hay đến Bỉ để kỷ niệm 600 năm Đại học Louvain, cho thấy ngài không chỉ quan tâm đến các vấn đề tôn giáo mà còn đến các vấn đề văn hóa, giáo dục và xã hội. Những sự kiện này là cơ hội để ngài kêu gọi sự đoàn kết và hợp tác giữa các quốc gia, các tôn giáo và các cộng đồng.
- Kêu gọi hòa bình và hòa giải
Hòa bình là một trong những trọng tâm lớn nhất trong các chuyến tông du của Đức Phanxicô. Ngài đã đến những khu vực đầy xung đột như Thánh Địa (Israel và Palestine), Bosnia-Herzegovina, Colombia, Iraq, Cộng hòa Dân chủ Congo và vùng Caucasus (Armenia, Georgia, Azerbaijan). Tại Đông Timor, ngài ca ngợi nỗ lực của quốc gia này trong việc xây dựng hòa bình sau cuộc đấu tranh giành độc lập kéo dài hàng thập kỷ.
Năm 2015, chuyến đi đến Cuba và Hoa Kỳ của ngài đã góp phần thúc đẩy sự hòa giải giữa hai quốc gia sau nhiều năm căng thẳng. Tương tự, chuyến đi đến Ireland năm 2018, trong khuôn khổ Ngày Gia đình Thế giới, là dịp để ngài bày tỏ sự hối tiếc về các vụ lạm dụng tình dục do hàng giáo sĩ gây ra, một bước đi quan trọng trong việc khôi phục lòng tin vào Giáo hội.
Một tầm nhìn toàn cầu cho Giáo hội
Các chuyến tông du của Đức Phanxicô không chỉ là những chuyến đi mục vụ mà còn là những tuyên ngôn về một Giáo hội toàn cầu, không bị giới hạn bởi biên giới địa lý hay văn hóa. Ngài không tìm cách đảo ngược trật tự Bắc-Nam, mà muốn đưa Giáo hội ra khỏi trung tâm, hướng tới những vùng ngoại vi của thế giới. Thông điệp của ngài là rõ ràng: Giáo hội phải hiện diện ở mọi nơi, từ những quốc gia giàu có đến những vùng đất nghèo khó, từ những trung tâm quyền lực đến những nơi bị lãng quên.
Dù đã ở tuổi 88 và sức khỏe không còn như trước, Đức Phanxicô vẫn không ngừng lên đường. Ngài tin rằng “gặp gỡ” là chìa khóa để xây dựng hy vọng, bất kể đối tượng là người tin hay không tin, người dân thường hay chính trị gia. Chuyến đi cuối cùng của ngài, được dự kiến đến Nicea (Thổ Nhĩ Kỳ) nhân dịp 1.700 năm Công đồng Nicea, đã không diễn ra như kế hoạch. Thay vào đó, ngài đã bắt đầu một chuyến đi khác – chuyến đi về với Chúa, để lại một di sản vĩ đại về tình yêu, hòa bình và đối thoại.
Kết luận
Bản đồ địa chính trị của Đức Phanxicô được vẽ nên bởi lòng trắc ẩn, sự can đảm và một tầm nhìn vượt ra ngoài những giới hạn truyền thống. Qua 46 chuyến tông du, ngài đã mang Giáo hội đến gần hơn với những người bị gạt ra bên lề, xây dựng cầu nối giữa các tôn giáo và các quốc gia, đồng thời kêu gọi một thế giới hòa bình và công bằng hơn. Di sản của ngài không chỉ là những chuyến đi, mà là một lời nhắc nhở rằng Giáo hội phải luôn là ánh sáng cho thế giới, ở mọi nơi và trong mọi hoàn cảnh.
Lm. Anmai, CSsR tổng hợp
