NGƯỜI TA LÀM KHỔ MÌNH, HAY CHÍNH MÌNH TỰ LÀM KHỔ MÌNH?
HÀNH TRÌNH TÌM LẠI BÌNH YÊN ĐÍCH THỰC TRONG TÌNH YÊU
Kính thưa quý ông bà và anh chị em thân mến,
Trong hành trình đức tin và hành trình làm người, có lẽ không có trải nghiệm nào vừa đẹp đẽ, vừa bi thương, vừa nâng ta lên tận trời cao mà cũng có thể dìm ta xuống vực sâu bằng tình yêu. Tình yêu là một hồng ân Thiên Chúa ban tặng, là phản ảnh của chính Tình Yêu Ba Ngôi, là lời mời gọi con người bước ra khỏi chính mình để hướng đến tha nhân.
Thế nhưng, cũng chính trong lãnh địa của tình yêu, chúng ta lại thường xuyên nếm trải những nỗi khổ đau sâu sắc nhất. Nỗi đau của sự phản bội, của sự rời bỏ, của những đổi thay không thể lường trước. Và giữa những đổ vỡ ấy, một câu hỏi lớn cứ mãi vang lên trong tâm hồn mỗi người: “Có bao giờ bạn tự hỏi: Người ta làm khổ mình, hay chính mình tự làm khổ mình?”
Câu trả lời, như một hạt mầm chân lý được gieo vào lòng ta, đôi khi không nằm ở hành động của người khác mà nằm trong chính trái tim đầy kỳ vọng của chúng ta. Chúng ta đau, không chỉ vì ai đó bỏ đi. Chúng ta khổ, không hẳn vì ai đó thay lòng. Mà bởi vì ta đã từng quá yêu, quá tin, và có lẽ, đã vô tình đặt một con người hữu hạn vào vị trí vốn chỉ dành cho Thiên Chúa – vị trí trung tâm của mọi cảm xúc, hy vọng và cả tương lai.
Bài suy tư này không nhằm mục đích phủ nhận nỗi đau có thật mà người khác gây ra cho chúng ta. Nhưng hơn thế, đây là một lời mời gọi, một cuộc hành trình đi sâu vào nội tâm dưới ánh sáng Đức Tin, để cùng nhau khám phá ra rằng: phần lớn sự dằn vặt, luẩn quẩn và tan nát của chúng ta lại đến từ chính cách chúng ta đã yêu, cách chúng ta đã trao đi quyền làm chủ hạnh phúc của mình.
Chúng ta sẽ cùng nhau chiêm ngắm, phân tích và tìm ra con đường chữa lành, để học cách yêu thương một cách trưởng thành và tự do hơn. Để từ nay, tình yêu không còn là một canh bạc may rủi, mà là một sự lựa chọn khôn ngoan, một sự vun trồng có ý thức, đặt nền tảng trên tảng đá vững chắc là Tình Yêu Thiên Chúa và sự trân trọng phẩm giá chính mình.
Nguyện xin Chúa Thánh Thần, Đấng là Nguồn Mạch của mọi sự khôn ngoan, soi sáng cho chúng ta trong cuộc hành trình này, để mỗi người có thể tìm thấy sự bình an đích thực, một sự bình an mà thế gian không thể ban tặng, và cũng không thể lấy đi được.
PHẦN I: NGUỒN GỐC CỦA KHỔ ĐAU – KHI TRÁI TIM LẠC LỐI
Chương 1: Cái Bẫy Của Sự Kỳ Vọng Tuyệt Đối
“Câu trả lời, đôi khi không nằm ở hành động của người khác mà nằm trong trái tim đầy kỳ vọng của chính ta.”
Con người được dựng nên là để khao khát những gì tuyệt đối: Chân, Thiện, Mỹ. Chúng ta khao khát một tình yêu vĩnh cửu, một sự thấu hiểu trọn vẹn, một sự an toàn không bao giờ mất. Đây là dấu ấn Thiên Chúa đặt trong tâm hồn ta, là tiếng gọi mời ta hướng về Ngài, Đấng là nguồn mạch của mọi sự tuyệt đối ấy.
Tuy nhiên, trong sự yếu đuối của kiếp người, chúng ta thường mắc một sai lầm bi thảm: chúng ta đi tìm sự tuyệt đối ấy nơi một con người bất toàn. Khi yêu, chúng ta không chỉ mong người ấy mang lại niềm vui, mà còn kỳ vọng họ sẽ lấp đầy mọi khoảng trống trong tâm hồn, chữa lành mọi vết thương quá khứ, và trở thành lý do tồn tại của chính mình. Ta trao cho họ một vai trò quá lớn, một gánh nặng mà không một người phàm nào có thể mang nổi. Ta biến họ thành một vị “cứu tinh”, một ngẫu tượng.
Kinh Thánh, trong điều răn thứ nhất, đã cảnh báo chúng ta: “Ngươi không được có thần nào khác đối nghịch với Ta” (Xh 20,3). Lời này không chỉ nói về việc thờ lạy các tượng thần bằng gỗ đá, mà còn nói về việc tôn thờ bất cứ điều gì khác ngoài Thiên Chúa. Khi ta đặt một người lên bệ thờ của trái tim, kỳ vọng họ mang lại cho ta sự cứu rỗi và hạnh phúc vĩnh cửu, ta đã vi phạm điều răn ấy.
Và hậu quả tất yếu của việc thờ ngẫu tượng là sự sụp đổ. Người mà ta tôn thờ, dù tốt đến đâu, vẫn là một con người với những giới hạn, những thay đổi, những yếu đuối. Họ sẽ có lúc làm ta thất vọng. Họ sẽ có lúc không thể hiểu ta. Họ sẽ có lúc thay đổi hoặc rời đi. Khi ngẫu tượng ấy sụp đổ, không chỉ có tình yêu tan vỡ, mà cả “tôn giáo” ta đã xây dựng quanh họ cũng tan thành mây khói. Nỗi đau lúc này không còn là nỗi đau đơn thuần của tình cảm, mà là nỗi đau của sự mất mát đức tin – một đức tin đã đặt sai chỗ.
Vậy, nỗi khổ không chỉ đến từ việc họ rời đi, mà đến từ việc ta đã kỳ vọng họ sẽ ở lại mãi mãi. Nỗi khổ không chỉ đến từ việc họ thay đổi, mà đến từ việc ta đã tin rằng họ sẽ không bao giờ đổi thay. Chính sự kỳ vọng tuyệt đối vào một đối tượng tương đối đã gieo mầm cho nỗi đau vô hạn.
Chương 2: Đánh Mất Chính Mình – Trao Đi Cả Lý Trí Và Vận Mệnh
“Khi ta yêu một người, ta không chỉ trao trái tim mà nhiều khi trao luôn cả lý trí. Ta sống vì người, mơ vì người, vui buồn cũng vì người. Để rồi khi người ấy quay lưng, cả thế giới của ta dường như sụp đổ.”
Tình yêu đích thực mời gọi sự hiệp nhất, nhưng không phải là sự hòa tan. Tình yêu Kitô giáo là hình ảnh hai con người, với tất cả sự độc đáo và phẩm giá riêng, cùng nắm tay nhau bước đi và cùng hướng về Thiên Chúa. Tuy nhiên, thứ tình yêu gây ra khổ đau lại thường là một sự hòa tan, một sự đánh mất chính mình vào người khác.
Khi yêu một cách mù quáng, chúng ta bắt đầu một tiến trình từ bỏ bản thân một cách vô thức.
- Từ bỏ ý chí: “Anh/em muốn gì cũng được.” Chúng ta ngừng lắng nghe những mong muốn sâu sắc của bản thân, từ bỏ những sở thích, những đam mê riêng để chỉ chạy theo niềm vui của người kia.
- Từ bỏ lý trí: “Chỉ cần yêu thôi, không cần biết đúng sai.” Chúng ta phớt lờ những dấu hiệu cảnh báo, bỏ qua những lời khuyên chân thành của bạn bè, gia đình, và thậm chí là tiếng nói của lương tâm. Lý trí bị trái tim lấn át hoàn toàn.
- Từ bỏ căn tính: Chúng ta định nghĩa giá trị của mình qua ánh mắt của người ấy. Nếu họ khen, ta thấy mình đáng giá. Nếu họ chê, ta thấy mình vô dụng. Ta không còn là một người con yêu dấu của Thiên Chúa, được dựng nên cách diệu kỳ, mà trở thành một chiếc bóng, một vệ tinh quay quanh quỹ đạo của người khác.
Khi trao đi tất cả như vậy, ta đã tự mình đặt cược toàn bộ vận mệnh cảm xúc vào tay một người. Niềm vui của ta phụ thuộc vào sự hiện diện của họ. Nỗi buồn của ta đến từ sự xa cách của họ. Bình an của ta được quyết định bởi tâm trạng của họ. Ta không còn quyền làm chủ nội tâm của mình nữa.
Vì thế, khi người ấy quay lưng, đó không chỉ là một cuộc chia tay. Đó là một sự hủy diệt. Thế giới của ta sụp đổ là điều có thật, bởi vì ta đã xây dựng cả thế giới ấy trên một mảnh đất không thuộc về mình. Nền móng của ngôi nhà tâm hồn ta không phải là Thiên Chúa, mà là một người khác. Khi họ rút nền móng ấy đi, cả công trình sụp đổ là điều tất yếu. Nỗi đau lúc này không phải là mất đi một người bạn đồng hành, mà là mất đi chính la bàn, bản đồ và lý do tồn tại của cuộc đời mình.
PHẦN II: NGƯỜI LÀM TA KHỔ NHẤT – NHÌN LẠI CHÍNH MÌNH DƯỚI ÁNH SÁNG ĐỨC TIN
Chương 3: Trách Nhiệm Cá Nhân và Sự Tự Do Thiên Chúa Ban
“Nhưng có lẽ, người làm ta khổ nhất… không hẳn là họ. Mà là chính bản thân ta khi ta quên mất rằng, hạnh phúc không thể được xây dựng trên một người khác.”
Một trong những món quà lớn nhất và cũng thách đố nhất mà Thiên Chúa ban cho con người là sự tự do. Ngài không tạo ra những con rối chỉ biết tuân lệnh. Ngài tạo ra những người con có khả năng lựa chọn: chọn yêu thương, chọn tin tưởng, chọn tha thứ, và cũng có thể chọn khép lòng, chọn oán giận, chọn tự hủy hoại.
Khi một người làm ta tổn thương, hành động của họ là điều nằm ngoài tầm kiểm soát của ta. Đó là sự lựa chọn tự do của họ. Ta không thể bắt họ ở lại, không thể buộc họ phải chung thủy. Nhưng, cách chúng ta phản ứng lại với nỗi đau đó lại hoàn toàn nằm trong sự tự do của chúng ta. Đây chính là điểm mấu chốt để phân định “người ta làm khổ mình” và “mình tự làm khổ mình”.
- Hành động của họ gây ra nỗi đau ban đầu (pain). Đây là một thực tế không thể tránh khỏi, một vết thương có thật.
- Phản ứng của chúng ta quyết định sự đau khổ kéo dài (suffering). Đây là sự lựa chọn của ta.
“Mình tự làm khổ mình” chính là khi ta sử dụng sự tự do của mình một cách tiêu cực sau khi bị tổn thương. Đó là khi:
- Ta chọn đắm chìm: Thay vì tìm cách vượt qua, ta chọn ngụp lặn trong nỗi đau. Ta nghe những bản nhạc buồn, xem lại những kỷ vật cũ, đọc lại những tin nhắn xưa, không phải để đối diện và chữa lành, mà để khơi lại vết thương cho nó tiếp tục rỉ máu.
- Ta chọn nuôi dưỡng sự oán giận: Thay vì tìm con đường tha thứ để giải thoát chính mình, ta lại ôm giữ sự căm ghét. Sự oán giận giống như ta uống thuốc độc mà lại mong người kia chết. Nó hủy hoại tâm hồn, làm cằn cỗi đời sống thiêng liêng và đóng mọi cánh cửa dẫn đến bình an.
- Ta chọn đóng vai nạn nhân: Ta xây dựng một câu chuyện trong đó mình là người đáng thương, bất hạnh, còn người kia là kẻ xấu xa, độc ác. Vai diễn này có thể mang lại sự thương cảm nhất thời từ người khác, nhưng nó tước đi của ta sức mạnh và trách nhiệm để đứng dậy và xây dựng lại cuộc đời.
Thánh Phaolô nói: “Tất cả đều được phép, nhưng không phải tất cả đều có ích. Tất cả đều được phép, nhưng không phải tất cả đều xây dựng” (1 Cr 10,23). Ta “được phép” buồn bã, oán giận, nhưng điều đó không “có ích” và không “xây dựng” cho đời sống của ta. Nhận ra trách nhiệm của mình trong việc kéo dài nỗi khổ không phải là để tự dằn vặt, mà là để nhận ra sức mạnh mà Thiên Chúa đã ban: sức mạnh để lựa chọn sự sống, lựa chọn sự chữa lành, lựa chọn bình an.
Chương 4: Vết Thương Lòng và “Kỷ Niệm” Đau Khổ
“Thật ra, không ai có thể khiến ta đau đến mức tan vỡ… nếu ta không cho phép. Không ai có thể làm khổ ta… nếu chính ta không giữ lấy tổn thương như một món đồ kỷ niệm trong lòng.”
Đây là một trong những hình ảnh đắt giá và sâu sắc nhất. Tại sao một người lại muốn giữ một “món đồ kỷ niệm” gây đau đớn? Có nhiều lý do tâm lý và thiêng liêng sâu xa:
- Nó định nghĩa con người ta: Đôi khi, sau một đổ vỡ lớn, vết thương trở thành một phần căn tính của chúng ta. “Tôi là người đã bị phản bội.” “Tôi là người có một tình yêu bi thảm.” Việc giữ lấy nỗi đau giúp ta không phải đối mặt với câu hỏi đáng sợ: “Nếu không còn nỗi đau này, tôi là ai?”
- Nó là sợi dây kết nối cuối cùng: Chừng nào ta còn đau khổ vì họ, chừng đó họ vẫn còn “hiện diện” một cách tiêu cực trong cuộc đời ta. Buông bỏ nỗi đau đồng nghĩa với việc chấp nhận rằng họ đã thực sự ra đi, rằng mối quan hệ đã thực sự chấm dứt. Nỗi đau trở thành sợi dây liên kết cuối cùng, dù đó là một sợi dây xiềng xích.
- Nó mang lại một cảm giác “có quyền”: Nỗi đau của người bị hại đôi khi mang lại một cảm giác ưu thế về mặt đạo đức. “Tôi đau khổ, còn anh/cô ấy thì hạnh phúc. Tôi là người tốt, còn họ là kẻ xấu.” Giữ lấy nỗi đau là cách để tiếp tục phán xét và kết án người kia trong tâm tưởng, một sự trả thù thầm lặng.
Dưới góc độ đức tin, việc “giữ lấy tổn thương như một món đồ kỷ niệm” là một sự từ chối ân sủng chữa lành của Thiên Chúa. Chúa Giêsu luôn hỏi những người Ngài sắp chữa lành: “Anh có muốn được khỏi bệnh không?” (Ga 5,6). Ngài không bao giờ ép buộc. Nếu chúng ta không thực sự muốn được chữa lành, nếu chúng ta vẫn còn quyến luyến với vết thương của mình, thì quyền năng của Thiên Chúa cũng đành phải đứng ngoài ngưỡng cửa tâm hồn.
Vứt bỏ “món đồ kỷ niệm” đau khổ này đòi hỏi một hành động dứt khoát của ý chí, được trợ lực bởi ơn Chúa. Đó chính là sự tha thứ. Tha thứ không phải là nói rằng hành động của người kia là đúng. Tha thứ không phải là xóa bỏ ký ức. Tha thứ, trước hết, là một quyết định vì chính bản thân mình. Đó là quyết định không cho phép hành động sai trái của người khác tiếp tục đầu độc hiện tại và tương lai của ta. Đó là hành động mở cửa tâm hồn để Chúa Giêsu, vị lương y thần diệu, bước vào và băng bó vết thương cho chúng ta.
PHẦN III: CON ĐƯỜNG CHỮA LÀNH – HỌC CÁCH YÊU THƯƠNG ĐÚNG ĐẮN
Chương 5: Yêu Chính Mình – Mệnh Lệnh Của Tình Yêu Kitô Giáo
“Hãy học cách yêu mà không quên yêu chính mình… Đôi khi, rời xa một người không phải vì không còn yêu… mà là vì ta bắt đầu học được cách thương lấy chính mình.”
Nhiều người Kitô hữu lầm tưởng rằng yêu mình là ích kỷ, là đi ngược lại với tinh thần hy sinh của Tin Mừng. Nhưng đây là một sự hiểu lầm tai hại. Chính Chúa Giêsu đã đặt nền tảng cho việc yêu mình một cách đúng đắn khi Ngài nói: “Ngươi phải yêu người thân cận như chính mình” (Mt 22,39). Điều này có nghĩa là gì? Nó có nghĩa là “chính mình” là thước đo, là tiêu chuẩn để yêu người khác. Nếu ta không biết yêu mình một cách lành mạnh, ta không thể yêu người khác một cách đúng đắn.
Yêu chính mình theo tinh thần Kitô giáo không phải là sự tự mãn, kiêu ngạo hay ích kỷ. Đó là:
- Trân trọng phẩm giá: Nhận ra rằng mình là một công trình tuyệt hảo của Thiên Chúa, được dựng nên theo hình ảnh Ngài, được Chúa Giêsu đổ máu ra để cứu chuộc. Ta là Đền Thờ của Chúa Thánh Thần. Phẩm giá này không đến từ ngoại hình, tài năng, hay sự công nhận của người khác. Nó đến từ chính Thiên Chúa. Yêu mình là tôn trọng và bảo vệ phẩm giá thiêng liêng ấy.
- Chăm sóc bản thân: Chăm sóc sức khỏe thể chất, tinh thần và thiêng liêng. Ăn uống, nghỉ ngơi điều độ. Dành thời gian cho những sở thích lành mạnh. Và quan trọng nhất, nuôi dưỡng đời sống tâm hồn qua cầu nguyện, đọc Lời Chúa và lãnh nhận các Bí tích. Một người không thể cho đi từ một cái bình rỗng. Ta phải tự làm đầy mình bằng ân sủng và sự bình an của Chúa trước khi có thể chia sẻ cho người khác.
- Thiết lập những ranh giới lành mạnh: Yêu mình là biết nói “không” với những gì gây hại cho phẩm giá và sự an ổn của ta. Đó là can đảm để “rút lui khi biết nơi ấy không còn là chốn bình yên”. Rời xa một mối quan hệ độc hại không phải là một hành động yếu đuối hay thất bại, mà là một hành động dũng cảm của tình yêu đối với chính bản thân, một sự vâng phục tiếng Chúa mời gọi ta đến với sự sống và sự sống dồi dào.
Khi ta bắt đầu học được cách thương mình, ta sẽ nhận ra rằng hạnh phúc của ta là một trách nhiệm cá nhân, không phải là một món quà do người khác ban tặng. Ta sẽ không còn tìm kiếm một người để “hoàn thiện” mình, vì ta biết rằng chỉ có Thiên Chúa mới làm cho ta được trọn vẹn.
Chương 6: Yêu Bằng Trái Tim Tỉnh Táo và Hy Vọng Bằng Đôi Mắt Sáng
“Từ hôm nay, hãy yêu bằng trái tim tỉnh táo. Hãy hy vọng bằng đôi mắt nhìn thấy rõ sự thật.”
Tình yêu Kitô giáo không phải là một cảm xúc mù quáng. Thánh Tôma Aquinô định nghĩa tình yêu là “ước muốn điều tốt cho người khác”. Nó là một hành động của ý chí, được soi sáng bởi lý trí và đức tin. “Yêu bằng trái tim tỉnh táo” chính là thực hành một tình yêu như vậy.
- Trái tim tỉnh táo là một trái tim biết phân định. Nó không phủ nhận cảm xúc, nhưng cũng không để cảm xúc lôi đi. Nó đặt mọi cảm xúc dưới ánh sáng của Lời Chúa và sự khôn ngoan. Nó biết nhận ra sự khác biệt giữa tình yêu đích thực (agape) – vốn hy sinh, kiên nhẫn, và xây dựng – với sự say mê (infatuation) – vốn ích kỷ, đòi hỏi và mau qua.
- Trái tim tỉnh táo là một trái tim biết đặt niềm tin, nhưng không giao phó cả cuộc đời. Ta tin tưởng vào sự tốt lành của người khác, nhưng cũng ý thức rằng họ là con người bất toàn. Niềm tin tuyệt đối và vô điều kiện của ta chỉ nên đặt nơi một mình Thiên Chúa.
- Đôi mắt nhìn thấy rõ sự thật là đôi mắt không bị che mờ bởi những ảo tưởng lãng mạn. Nó nhìn thấy người kia như họ vốn là: một con người có cả điểm mạnh và điểm yếu, có cả ánh sáng và bóng tối. Nó không cố gắng biến họ thành một vị thánh hay một hoàng tử trong truyện cổ tích. Tình yêu trưởng thành là yêu một con người thật, chứ không phải yêu một hình ảnh do ta tự vẽ ra.
Khi yêu với một trái tim tỉnh táo và một đôi mắt sáng, ta sẽ tránh được cái bẫy của sự kỳ vọng tuyệt đối. Ta sẽ yêu một cách tự do hơn, quảng đại hơn, vì ta không còn yêu để lấp đầy khoảng trống của mình, mà yêu để chia sẻ sự đủ đầy mà Thiên Chúa đã ban cho ta. Mối quan hệ lúc này sẽ trở nên lành mạnh hơn, bởi nó được xây dựng trên sự thật và tôn trọng lẫn nhau.
KẾT LUẬN: CHỌN BÌNH YÊN, CHỌN THƯƠNG MÌNH
Hành trình chúng ta vừa đi qua đã dẫn chúng ta đến một chân lý quan trọng: “Không ai có thể làm khổ ta nếu ta không tự làm khổ mình trước!”
Người khác có thể gây ra cho ta những vết thương, nhưng chính ta mới là người quyết định sẽ để vết thương đó trở thành một vết sẹo được chữa lành hay một vết thương lở loét, gặm nhấm tâm hồn ta ngày qua ngày. Người khác có thể rời bỏ ta, nhưng chính ta mới là người quyết định sẽ đứng vững trên đôi chân của mình hay sẽ sụp đổ theo bước chân của họ.
Hạnh phúc đích thực, thứ hạnh phúc mà Chúa Giêsu hứa ban, không phụ thuộc vào việc có ai đó ở lại hay ra đi. Nó không nằm ở việc ai đó giữ bạn lại, mà nằm ở chỗ bạn học được cách không đánh rơi chính mình dù ở trong bất kỳ mối quan hệ nào. Đó là một sự vững vàng nội tâm, một sự trọn vẹn và đủ đầy đến từ mối tương quan sâu sắc với Thiên Chúa.
Vậy nên, nếu một ngày trái tim bạn mỏi mệt vì yêu thương, đừng vội trách ai làm bạn khổ. Hãy nhẹ nhàng ngồi lại với chính mình, như một người bạn tâm giao, và hơn hết, hãy ngồi lại với Chúa Giêsu, Người Bạn Tâm Giao vĩ đại nhất. Hãy để Ngài hỏi bạn: “Con có muốn được chữa lành không?” Và hãy can đảm thưa: “Lạy Chúa, con muốn.”
Từ hôm nay, chúng ta hãy cùng nhau thực hiện một quyết tâm mới:
- Hãy chọn bình yên: Bình yên đến từ việc chấp nhận những gì ta không thể thay đổi, can đảm thay đổi những gì ta có thể, và khôn ngoan để nhận ra sự khác biệt. Bình yên đến từ sự tha thứ, cho người và cho mình.
- Hãy chọn thương mình: Thương mình bằng cách chăm sóc, bảo vệ phẩm giá Chúa ban, và thiết lập những ranh giới lành mạnh. Hãy thương mình trước cả khi yêu một ai khác, để tình yêu của bạn trở thành một món quà trao đi, chứ không phải một sự đòi hỏi lấp đầy.
Khi bạn xây dựng cuộc đời mình trên tảng đá là Đức Kitô, khi bạn tìm thấy niềm vui và ý nghĩa nơi tình yêu của Ngài, thì dù cho bão táp của những mối quan hệ trần thế có nổi lên, ngôi nhà tâm hồn bạn vẫn sẽ đứng vững. Bạn sẽ vẫn là chính mình: vững vàng, trọn vẹn và đủ đầy.
Nguyện xin Đức Maria, Mẹ của Tình Yêu Đích Thực, đồng hành và dạy chúng ta biết yêu thương một cách khôn ngoan và thánh thiện, để mỗi người chúng ta đều tìm thấy được sự bình an mà Con của Mẹ đã hứa ban. Amen.
Lm. Anmai, CSsR
