PHÂN ĐỊNH SỰ HIỆN DIỆN CỦA CHÚNG TA TRÊN MẠNG XÃ HỘI
Có một hình ảnh quen thuộc đến ám ảnh trong thế giới hiện đại: một người ngồi một mình trong quán cà phê, ánh sáng xanh mờ ảo từ màn hình điện thoại hắt lên gương mặt vô cảm. Ngón tay cái lướt, lướt, và lướt một cách vô định. Họ đang “kết nối” với hàng trăm, hàng ngàn người, nhưng trong khoảnh khắc ấy, họ cô đơn đến tột cùng. Có lẽ, hình ảnh đó chính là chân dung của rất nhiều người trong chúng ta. Chúng ta online, chúng ta hiện diện, nhưng liệu chúng ta có thực sự đang sống?
Chúng ta thường hỏi nhau những câu hỏi rất thực dụng: “Làm sao để xây dựng thương hiệu cá nhân?”, “Khung giờ nào đăng bài được nhiều tương tác nhất?”, “Làm sao để video lên xu hướng?”. Nhưng chúng ta lại hiếm khi dừng lại để tự hỏi một câu sâu sắc hơn, một câu hỏi mang tính sống còn cho linh hồn mình: “Tại sao tôi lại ở đây? Sự hiện diện của tôi trên không gian này đang nuôi dưỡng hay đang bào mòn con người thật của tôi?” Đây không phải là câu hỏi về thuật toán, mà là câu hỏi về căn tính. Và để trả lời nó, chúng ta cần nhiều hơn là một chiến lược nội dung; chúng ta cần một cuộc phân định.
Phân định, một từ ngữ thường được dùng trong đời sống tâm linh, thực chất là nghệ thuật lắng nghe những chuyển động sâu thẳm bên trong tâm hồn để nhận ra điều gì dẫn chúng ta đến sự sống đích thực và điều gì dẫn chúng ta đến sự trống rỗng, tan rã. Áp dụng nghệ thuật này vào thế giới mạng xã hội không phải là một sự khiên cưỡng, mà là một nhu cầu cấp thiết để cứu lấy sự bình an và tự do nội tâm của chính mình.
1. Tiếng gọi nào đang kéo ta Vào “QUẢNG TRƯỜNG SỐ”? – Phân định động lực
Mạng xã hội tự nó không tốt cũng không xấu. Nó là một quảng trường công cộng khổng lồ, một không gian đầy tiềm năng. Vấn đề nằm ở chỗ, chúng ta bước vào quảng trường đó với động lực nào? Việc thành thật nhìn vào những động lực sâu xa này là bước đầu tiên của mọi cuộc phân định.
- Cơn khát kết nối – Tiếng gọi nguyên thủy: Con người là một hữu thể có tính xã hội. Chúng ta khao khát được thuộc về, được thấu hiểu, được yêu thương. Mạng xã hội, với lời hứa kết nối không biên giới, đã chạm đúng vào cơn khát nguyên thủy này.
- Ví dụ minh họa: Một bạn trẻ vừa chuyển đến một thành phố mới, cảm thấy lạc lõng và cô đơn. Qua một nhóm Facebook về sở thích (ví dụ: cắm hoa, đọc sách), bạn ấy tìm thấy những người bạn tâm giao, nhận được sự nâng đỡ và dần hòa nhập với cuộc sống mới. Trong trường hợp này, mạng xã hội đã trở thành một cây cầu của ân sủng, một công cụ chữa lành sự cô độc. Đó là một động lực lành mạnh, hướng đến sự sống.
- Nỗi sợ bị bỏ rơi và sự khẳng định từ bên ngoài – Tiếng gọi của bất an: Tuy nhiên, ẩn sau khao khát kết nối thường là một cái bóng đen: nỗi sợ hãi. Sợ bị lãng quên. Sợ không quan trọng. Sợ cuộc sống của mình nhàm chán so với “highlight reel” của người khác (Hội chứng FOMO – Fear Of Missing Out). Động lực này không đến từ sự viên mãn bên trong, mà đến từ sự thiếu hụt. Chúng ta online không phải để cho đi, mà để tìm kiếm một sự xác nhận: “Tôi vẫn ở đây. Tôi vẫn ổn. Xin hãy ‘thích’ sự tồn tại của tôi.”
- Ví dụ minh họa: Một người đi du lịch, thay vì thực sự đắm mình vào vẻ đẹp của hoàng hôn trên biển, lại loay hoay tìm góc chụp đẹp nhất, viết một dòng trạng thái thật sâu sắc, và rồi thấp thỏm chờ đợi từng lượt “thích”, từng bình luận. Niềm vui của chuyến đi không còn nằm ở trải nghiệm thực tại, mà bị phụ thuộc vào sự công nhận của thế giới ảo. Sự hiện diện này không mang lại bình an, mà gieo rắc mầm mống của lo âu và so sánh.
- Tiếng nói của sự sáng tạo và chia sẻ – Tiếng gọi của sự cho đi: Quảng trường số cũng là nơi tuyệt vời để chúng ta chia sẻ những món quà mình nhận được. Một họa sĩ chia sẻ bức tranh của mình, một người đầu bếp đăng công thức nấu ăn, một nhà thơ đăng những vần thơ vừa viết. Họ làm điều đó không chỉ để được tán thưởng, mà còn vì niềm vui thuần khiết của sự sáng tạo và ước muốn làm cho cuộc đời của người khác thêm phong phú.
- Ví dụ minh họa: Một giáo viên về hưu lập một kênh YouTube nhỏ, cần mẫn chia sẻ những bài giảng văn học miễn phí cho học sinh khắp nơi. Lượt xem có thể không nhiều, nhưng mỗi bình luận cảm ơn của một em học sinh vùng sâu vùng xa lại là một niềm vui lớn lao. Sự hiện diện của bà trên mạng xã hội bắt nguồn từ lòng quảng đại và mang lại hoa trái ngọt ngào cho cộng đồng.
Phân định động lực đòi hỏi sự thinh lặng và trung thực. Trước khi đăng một bài, hãy tự hỏi: “Tôi đang tìm kiếm điều gì qua hành động này? Sự kết nối chân thành, sự khẳng định mong manh, hay niềm vui cho đi?” Câu trả lời sẽ cho thấy chúng ta đang đi về phía tự do hay đang tự trói mình vào xiềng xích.
2. Chiếc mặt nạ số và con người thật – Phân định căn tính
Một trong những cám dỗ lớn nhất của mạng xã hội là nó cho phép chúng ta kiến tạo một phiên bản hoàn hảo của chính mình. Chúng ta chọn những tấm ảnh đẹp nhất, chia sẻ những thành tựu rực rỡ nhất, và che giấu đi những thất bại, những góc khuất, những nỗi đau. Dần dần, chúng ta tạo ra một “cái tôi online” (online self) lấp lánh, nhưng xa lạ với con người thật đầy những bất toàn của mình.
Cuộc phân định ở đây là một cuộc đối chất với chính mình: “Sự hiện diện online có giúp tôi yêu thương con người thật của mình hơn, hay đang khiến tôi ngày càng chán ghét nó?”
- Dấu hiệu của sự phân ly: Bạn cảm thấy áp lực phải luôn vui vẻ, tích cực. Bạn sợ hãi việc thể hiện sự yếu đuối. Bạn dành nhiều thời gian để xây dựng hình ảnh hơn là vun đắp nội tâm. Sau một thời gian online, bạn cảm thấy trống rỗng, mệt mỏi, như vừa diễn xong một vai kịch.
- Dấu hiệu của sự hợp nhất: Bạn dám chia sẻ cả những khó khăn của mình một cách chân thành. Bạn sử dụng mạng xã hội để học hỏi, để kết nối với những tâm hồn đồng điệu. Sự tương tác online mang lại cho bạn năng lượng, cảm hứng và cảm giác được là chính mình. Bạn có thể dễ dàng offline mà không cảm thấy bứt rứt, vì cuộc sống thật của bạn vẫn đủ đầy và ý nghĩa.
- Ví dụ minh họa: Một bạn trẻ A luôn đăng những hình ảnh du lịch sang trọng, những bữa ăn đắt tiền, những câu nói triết lý. Nhưng ngoài đời, bạn ấy đang vật lộn với nợ nần và cảm giác cô đơn. Sự tương phản giữa hai con người này tạo ra một gánh nặng tâm lý khủng khiếp. Ngược lại, một bạn B dám viết một bài đăng chân thành về cuộc chiến của mình với chứng trầm cảm. Bài viết đó không chỉ giúp bạn ấy giải tỏa mà còn nhận được sự đồng cảm và giúp đỡ từ rất nhiều người, tạo ra một sự kết nối thật sự từ chính sự tổn thương. Bạn B đã dùng mạng xã hội để hợp nhất, còn bạn A đang dùng nó để phân ly.
3. Xây dựng một “QUY TẮC SỐNG” cho đời sống số
Phân định không chỉ dừng lại ở việc nhận biết, mà còn phải dẫn đến hành động. Giống như các tu sĩ có một “quy luật” để sắp xếp đời sống trong tu viện, chúng ta cũng cần xây dựng một “quy tắc sống” cho riêng mình trên vùng đất số. Đây không phải là những luật lệ cứng nhắc, mà là những lựa chọn có ý thức để bảo vệ khu vườn nội tâm của mình.
- Quy tắc của sự thinh lặng có chủ đích: Giữa một thế giới ồn ào, thinh lặng là một món quà xa xỉ nhưng cần thiết. Hãy can đảm tạo ra những khoảng lặng kỹ thuật số.
- Hành động cụ thể:
- “Giờ giới nghiêm” cho thiết bị: Không dùng điện thoại 1 giờ sau khi thức dậy và 1 giờ trước khi đi ngủ. Đây là thời gian để cầu nguyện, suy tư, và kết nối với chính mình.
- “Ngày Sabbath kỹ thuật số”: Chọn một ngày trong tuần (hoặc nửa ngày) để hoàn toàn offline. Bạn sẽ ngạc nhiên về những gì mình khám phá được trong thế giới thực khi không có màn hình xen vào.
- Tắt thông báo (notifications): Hãy để mình là người chủ động quyết định khi nào cần kiểm tra thông tin, thay vì để những tiếng “ting ting” vô tận dắt mũi.
- Quy tắc của sự tiêu thụ có chọn lọc: Bạn là những gì bạn ăn, và linh hồn bạn cũng là những gì bạn “tiêu thụ” trên mạng. Hãy là một người “sành ăn” thông tin.
- Hành động cụ thể:
- Dọn dẹp “ngôi nhà” của bạn: Dành thời gian rà soát lại danh sách bạn bè, những trang bạn theo dõi. Can đảm bỏ theo dõi những tài khoản luôn khiến bạn cảm thấy tự ti, ghen tị, hoặc tức giận.
- Chủ động tìm kiếm nội dung nuôi dưỡng: Theo dõi những nghệ sĩ, nhà văn, nhà khoa học, những trang tâm linh mang lại cho bạn cảm hứng, kiến thức và sự bình an. Biến newfeed của bạn từ một bãi rác thông tin thành một thư viện đầy cảm hứng.
- Quy tắc của sự tương tác có chiều sâu: Hãy biến sự hiện diện của bạn từ thụ động (lướt, xem) thành chủ động và có ý nghĩa (kết nối, kiến tạo).
- Hành động cụ thể:
- Quy tắc 5-1: Cứ mỗi 5 bài đăng bạn lướt qua, hãy dừng lại để viết một bình luận chân thành, động viên cho 1 người.
- Chuyển từ online sang offline: Nếu một cuộc trò chuyện trên mạng trở nên ý nghĩa, hãy gợi ý: “Chúng ta cà phê nhé?” Hãy dùng mạng xã hội làm điểm khởi đầu, chứ không phải điểm kết thúc của một mối quan hệ.
- Kiến tạo thay vì chỉ trích: Trước khi viết một bình luận chỉ trích, hãy tự hỏi: “Liệu mình có thể nói điều này một cách xây dựng hơn không? Hay tốt hơn là mình nên tạo ra một nội dung tích cực để đối trọng lại?”
Trở về với khu vườn nội tâm
Phân định sự hiện diện trên mạng xã hội là một hành trình liên lỉ, không phải là một đích đến. Sẽ có những lúc chúng ta lại bị cuốn vào dòng chảy ồn ào, lại đeo lên chiếc mặt nạ hoàn hảo. Điều quan trọng là có ý thức để nhận ra và can đảm để quay về.
Mục đích cuối cùng của cuộc phân định này không phải là để trở thành một người “hoàn hảo” trên mạng xã hội, và càng không phải là để rời bỏ nó. Mục đích là để trở nên tự do. Tự do khỏi sự chi phối của thuật toán, tự do khỏi áp lực phải chứng tỏ bản thân, tự do khỏi nỗi sợ bị lãng quên. Để rồi, từ chính sự tự do đó, chúng ta có thể sử dụng công cụ mạnh mẽ này một cách khôn ngoan và đầy yêu thương, biến sự hiện diện ảo của mình thành một nguồn sáng, một lời động viên, một cây cầu kết nối những tâm hồn.
Quảng trường số sẽ vẫn luôn ồn ào và đầy cạm bẫy. Nhưng nếu chúng ta biết cách quay về, chăm sóc và vun trồng cho khu vườn nội tâm của mình, chúng ta có thể bước ra quảng trường đó với một sự bình an vững chãi. Chúng ta sẽ không còn là một chiếc lá bị cuốn đi trong cơn bão, mà là một cái cây cắm rễ sâu trong lòng đất của sự thật về chính mình, và vươn những cành lá yêu thương ra cho đời, cả trong thế giới thực và trên không gian mạng.
Lm. Anmai, CSsR
