Trong khi phần lớn sự chú ý của thế giới đổ dồn vào những gì sẽ diễn ra tại Nhà nguyện Sistine và những người đàn ông sẽ bầu ra nhà lãnh đạo tiếp theo của nhà thờ bắt đầu từ ngày 7 tháng 5, di sản lâu dài của Giáo hoàng Francis lại được thể hiện ở những người phụ nữ có tiếng nói giúp định hình và thực hiện tầm nhìn của ngài.

Matteo Bruni, giám đốc văn phòng báo chí Vatican, cho biết trong cuộc họp báo ngày 29 tháng 4 tại Vatican rằng “không có dấu hiệu nào liên quan đến giới tính” của những người sẽ giúp tổ chức mật nghị “vì sự hỗ trợ chuyên môn của họ”.

Mặc dù có một số phụ nữ nắm giữ những vị trí có ảnh hưởng dưới thời Giáo hoàng Francis — bao gồm Sơ Raffaella Petrini, một Nữ tu dòng Phanxicô Thánh Thể, người hiện là chủ tịch văn phòng quản lý Thành quốc Vatican — nhưng không ai trong số họ sẽ trực tiếp tham gia vào mật nghị.

Tuy nhiên, quyết định của Giáo hoàng Francis về việc đưa phụ nữ vào quản lý Vatican là một di sản quan trọng – một lời nhắc nhở về vai trò quan trọng mà những người phụ nữ này đã và có thể tiếp tục đảm nhiệm trong các triều đại giáo hoàng tương lai.

Một trong những câu hỏi lớn đang được bàn tán tại Vatican hiện nay là liệu phong cách giao tiếp trực tiếp của Giáo hoàng Francis có tồn tại được lâu dài hay không. Giáo hoàng Francis không chỉ thay đổi cách nhà thờ quản lý hay giảng dạy mà còn thay đổi cách nhà thờ nói, Paloma Garcia Ovejero, người phụ nữ đầu tiên trở thành phó phát ngôn viên của Vatican, nói với OSV News.

García Ovejero, hiện là người đứng đầu bộ phận truyền thông quốc tế của tổ chức phi chính phủ Mary’s Meals, tập trung vào việc cung cấp thực phẩm cho hàng triệu trẻ em vẫn đang chết đói trên thế giới, cho biết bà đã trải nghiệm sự thay đổi đó từ trong ra ngoài.

“Giáo hoàng Francis đã rao giảng về một nhà thờ với những cánh cửa mở — và điều đó có nghĩa là tất cả mọi người, tất cả mọi người, tất cả mọi người, bao gồm cả những người truyền thông, bắt đầu từ chính ông ấy,” García Ovejero nói với OSV News. “Ông ấy đã phá vỡ mọi khuôn mẫu, mọi khuôn khổ, mọi kỳ vọng — và thậm chí cả thói quen của chính mình.”

Lần đầu tiên đưa tin về Đức Giáo hoàng Francis với tư cách là phóng viên thường trú tại Rome và sau đó làm việc trực tiếp dưới quyền ngài với tư cách là phó phòng báo chí Vatican, García Ovejero đã trải nghiệm cả chiều sâu và sự táo bạo trong phong cách truyền thông của Đức Giáo hoàng.

“Điều tôi khám phá ra là sự tự do mà ngài truyền đạt — sự tự do đến từ việc đặt nền tảng của bạn trong nhà tạm,” bà nói. “Francis là một người khổng lồ về đức tin, một người cầu nguyện. Và đó là điều đã cho ngài đôi cánh — sự tự phát, lòng can đảm, thậm chí là sự khiêu khích của ngài.”

Đối với bà, bài học quan trọng nhất đã rõ ràng: Giáo hội không chỉ là Tòa thánh — “đó chỉ là những chức vụ”.

Đối với Francis, việc quản lý nhà thờ mở rộng ra vùng ngoại vi. “Cũng quan trọng không kém — nếu không muốn nói là quan trọng hơn — là những người phụ nữ ở vùng ngoại vi của trái đất. Những đêm không ngủ của mọi người phụ nữ mang lại sự sống trong im lặng và ẩn danh”, García Ovejero nói.

Đối với Nữ tu truyền giáo Nathalie Becquart thuộc Dòng Xaviere, phó thư ký của Thượng hội đồng giám mục và là người phụ nữ đầu tiên có quyền bỏ phiếu tại Thượng hội đồng vào năm 2023, kỷ nguyên của Đức Phanxicô được định nghĩa bằng sự bao hàm triệt để và cách lắng nghe mới.

“Di sản của Đức Giáo hoàng Phanxicô là một nhà thờ mở cửa cho tất cả mọi người, một nhà thờ theo tinh thần công đồng chào đón sự đa dạng đáng kinh ngạc — những người từ mọi tầng lớp xã hội, từ các gia đình có trẻ em đến những người khuyết tật, đến người nghèo và những người ở bên lề,” bà nói. “Ngay cả bây giờ, khi chúng ta tụ họp để cầu nguyện cho ngài, chúng ta thấy viễn kiến ​​của ngài về một Nhà thờ lắng nghe và bao gồm tất cả mọi người, vượt qua mọi sự khác biệt.”

Sơ Nathalie, người đóng vai trò trung tâm trong Thượng hội đồng về tính công đồng, cho biết quá trình này không chỉ đơn thuần là về các cấu trúc, mà còn là về việc nuôi dưỡng tinh thần truyền giáo. “Đối với Đức Phanxicô, tính công đồng không chỉ là cách tổ chức nhà thờ — mà là con đường để đổi mới tinh thần truyền giáo của nhà thờ. Thông qua quá trình công đồng, chúng ta đã học được cách lắng nghe sâu sắc những người trẻ tuổi, những người ở vùng ngoại vi và lắng nghe lẫn nhau. Đây là cách nhà thờ trở nên truyền giáo hơn: bằng cách cùng nhau bước đi, lắng nghe và đồng hành với nhau trong sự đa dạng của chúng ta.”

Nữ tu dòng Salesian Alessandra Smerilli, thư ký của Bộ Phát triển Con người Toàn diện, thấy tác động của Đức Giáo hoàng Phanxicô rõ nét nhất trong cách Giáo hội phục vụ thế giới.

“Công việc của giáo phận chúng tôi là đồng hành với tất cả các giáo hội địa phương, luôn nhận thức rằng mọi người đều cần phát triển, và vùng ngoại vi không chỉ là địa lý. Sứ mệnh của chúng tôi không chỉ là đưa giáo hội đến vùng ngoại vi, mà còn đưa vùng ngoại vi vào trung tâm — để đảm bảo rằng tiếng nói của vùng ngoại vi được lắng nghe”, bà suy ngẫm.

Sơ Alessandra, người có bằng tiến sĩ về kinh tế chính trị từ Đại học La Sapienza ở Rome và bằng tiến sĩ về kinh tế từ Đại học East Anglia ở Norwich, hiện là người phụ nữ duy nhất giữ vị trí cao nhất tại một giáo phận của Vatican trong giai đoạn “sede vacante” này, hay giai đoạn khi tòa giám mục Rome bị bỏ trống trước khi bầu ra một giáo hoàng mới. Vị trí của bà làm nổi bật nỗ lực của giáo hoàng trong việc minh bạch tài chính như một vấn đề về uy tín đối với nhiệm vụ truyền giáo của giáo hội.

“Đã có những bước tiến lớn về tính minh bạch, tập trung hóa và giám sát tài chính của Vatican dưới thời Đức Giáo hoàng Phanxicô”, Sơ Alessandra cho biết. “Tất cả những điều này nhằm đảm bảo rằng không có gì bị lãng phí, và những gì đến với chúng tôi được sử dụng để phục vụ các nhà thờ địa phương và người nghèo. Tính minh bạch về tài chính là nền tảng cho uy tín của nhà thờ như một tổ chức truyền giáo”.

Ít ai gần gũi hơn với cốt lõi thần học của các cải cách của Đức Phanxicô hơn Anna Rowlands, Giáo sư về Tư tưởng và Thực hành Công giáo St. Hilda tại Đại học Durham. Rowlands đã tham gia vào quá trình thượng hội đồng 2022-2024 về tính công đồng và được Đức Giáo hoàng Phanxicô bổ nhiệm làm chuyên gia trong các hội đồng thượng hội đồng được tổ chức tại Rome vào tháng 10 năm 2023 và 2024, và cũng là thành viên quản lý của Bộ Phát triển Con người Toàn diện.

Rowlands chia sẻ với OSV News trong một email rằng: “Những đóng góp mang tính biến đổi thần học nhất của Đức Phanxicô là kết nối ngôn ngữ lý thuyết hơn về ‘dân Chúa’ trong các văn bản của Công đồng Vatican II (1962-1965) với một tập hợp các thực hành, thói quen và thái độ mà ngài đã mã hóa thành ‘đồng nghị'”.

“Đây là bài tập chuyển dịch của ông từ lý thuyết về nhà thờ sang thực hành được công nhận, có thể nhận ra được đối với những người chưa bao giờ đọc các tài liệu nhưng cần biết thông qua dấu hiệu và thực hành rằng đây là bản chất của nhà thờ.”

Đối với Rowlands, chứng tá sống động của tính công đồng là chìa khóa cho công cuộc truyền giáo: “Sức sống của một cộng đồng biết tận dụng và tôn vinh những ân sủng và đặc sủng của mọi người sẽ hấp dẫn trong sứ mệnh và mang lại sức sống cho các thành viên của nó.”

Kim Daniels, một nhà truyền thông kỳ cựu của nhà thờ, đã tham gia chặt chẽ vào Thượng hội đồng về tính công đồng, nhìn thấy trong đó thành quả của sự cởi mở truyền giáo của Đức Giáo hoàng Phanxicô. Daniels là giám đốc Sáng kiến ​​về Tư tưởng xã hội Công giáo và Đời sống công cộng tại Đại học Georgetown ở Washington và là thành viên của Bộ Truyền thông Vatican.

“Một tổ chức toàn cầu, đa văn hóa, đa ngôn ngữ, có lịch sử hàng thế kỷ với 1,3 tỷ người đã cùng nhau lắng nghe nhau để đối mặt trực diện với những thách thức sâu sắc nhất và làm việc để đổi mới nhà thờ của chúng ta”, bà nói với OSV News. Bất chấp những bất đồng và sự yếu đuối của con người, bà lưu ý, quá trình công đồng đã cho thấy một sự thống nhất đáng chú ý về mục đích: “Điều đó thật đáng chú ý và đáng ngạc nhiên — và là một câu chuyện cần được biết đến rộng rãi hơn”.

Đối với bà, điều Đức Phanxicô dạy thế giới là “chúng ta được kêu gọi loan báo Tin Mừng về tình yêu của Thiên Chúa và tha nhân, và đó là một sứ mệnh xã hội xuất phát từ thái độ cởi mở và gắn kết với thế giới”. Bà nói thêm rằng Đức Phanxicô đã nhắc nhở những người truyền thông rằng hoạt động truyền thông hiệu quả đòi hỏi “sự tập trung rõ ràng và quyết đoán vào trái tim đang đập của Phúc Âm” — một thông điệp về hy vọng, lòng thương xót và sự gặp gỡ.

Khi nhà thờ đang đứng trước một bước ngoặt khác, Rowlands nhìn thấy cả thách thức và cơ hội ở phía trước.

“Có một cơ hội lớn”, bà nói, “để ai đó phát triển không gian mà Đức Phanxicô đã mở ra thông qua hội đồng hướng tới việc trở thành một giáo hội thực sự khiêm nhường hơn, gần gũi với những người đau khổ, giàu nhận thức về những món quà mà Chúa Thánh Thần ban cho mỗi người, chú ý hơn đến văn hóa và sự khác biệt như sự phong phú hơn là mối đe dọa đối với chân lý và sự hiệp nhất.”

Nhưng, bà nói thêm, sự hiệp nhất phải luôn phục vụ cho sứ mệnh: “Sự hiệp nhất không chỉ là mục đích tự thân; đó là sự hiệp nhất xây dựng thân thể của Chúa Kitô trong đức tin cho sứ mệnh. Chúng ta cần một nhân vật thống nhất có thể phục vụ nhiều nền văn hóa, sự đa dạng của các ân tứ được ban tặng, và có thể làm chứng cho một mục đích thực sự của trật tự được tạo ra cho một thế giới rất hoài nghi và đôi khi lạc lối, và có thể vươn tới các ‘thời đại’ rất khác nhau của các nhà thờ — các nhà thờ trẻ mới khám phá ra Tin Mừng cũng như các nhà thờ lâu đời hơn đang giải quyết các vấn đề sâu sắc về thể chế trong khi cố gắng tìm lại động lực cho sứ mệnh.”

Như Rowlands đã lập luận, sự hiệp nhất mà nhà thờ tìm kiếm không bao giờ là sự đồng nhất, mà là “sự đa dạng hiệu quả trong việc sống theo và hướng tới một chân lý duy nhất… sự hiệp nhất nằm trong và vì một đức tin được tiếp nhận, nuôi dưỡng và chia sẻ với và vì người khác”.

Giáo hoàng tiếp theo sẽ không chỉ thừa hưởng một truyền thống, mà còn là một cộng đồng sống động — thể hiện rõ trong cuộc sống và chứng tá của những người được Đức Phanxicô trao quyền lãnh đạo, lắng nghe và tiến bước trong sứ mệnh.