HÃY CẨN THẬN VỚI NHỮNG NGƯỜI BẠN LUÔN TIN TƯỞNG

Đường và Muối: Nhìn Tưởng Giống Nhau, Nếm Mới Biết Vị Khác…

Bài suy tư về sự khôn ngoan và phân định trong các mối tương quan theo tinh thần Kitô giáo

LỜI MỞ ĐẦU

Quý Anh Chị Em thân mến,

Trong khu vườn cuộc đời mà Thiên Chúa vun trồng, lòng tin chính là mạch nước ngầm nuôi dưỡng cho mọi mối tương quan được đơm hoa kết trái. Lòng tin là sợi chỉ vàng dệt nên tấm thảm tình yêu gia đình, là chất keo sơn gắn kết tình bằng hữu, và là hơi thở duy trì sự hiệp thông trong cộng đoàn đức tin. Không có lòng tin, cuộc sống sẽ trở thành một sa mạc hoang vu, nơi con người sống trong cô lập và sợ hãi. Chúng ta được Thiên Chúa tạo dựng cho sự hiệp thông, và nền tảng của hiệp thông chính là tin tưởng.

Thế nhưng, kinh nghiệm sống nhiều khi lại dạy cho chúng ta những bài học thật khắc nghiệt. Có một câu nói dân gian đầy thâm thúy mà có lẽ ai trong chúng ta cũng từng một lần chiêm nghiệm: “Hãy cẩn thận với những người mà bạn luôn tin tưởng. Đường và muối nhìn thì giống nhau nhưng vị lại khác nhau.”

Câu nói này chạm đến một trong những nỗi đau sâu sắc nhất của kiếp người: nỗi đau của sự tin tưởng bị đặt sai chỗ, của sự phản bội đến từ những người ta không bao giờ ngờ tới. Giống như đường và muối, đều là những tinh thể màu trắng, nhìn thoáng qua tưởng chừng không khác biệt. Có những người đến với chúng ta, với vẻ ngoài ngọt ngào, thân thiện, với những lời nói tốt đẹp, với dáng vẻ đạo đức, đáng tin. Chúng ta mở lòng ra với họ, chia sẻ những tâm tư sâu kín nhất, trao cho họ sự tín nhiệm của mình, để rồi một ngày kia cay đắng nhận ra “vị” của họ hoàn toàn khác – một vị mặn chát của sự dối trá, của ý đồ đen tối, của sự lợi dụng hay của lòng ghen ghét.

Bài suy tư này không nhằm mục đích gieo rắc sự hoài nghi hay cổ vũ cho một lối sống đa nghi, phòng thủ, luôn nhìn mọi người bằng ánh mắt ngờ vực. Một cuộc sống như thế không phải là cuộc sống theo Tin Mừng. Trái lại, mục đích của chúng ta là cùng nhau khám phá và thực hành hai nhân đức Kitô giáo vô cùng quan trọng nhưng đôi khi bị lãng quên: sự khôn ngoan (prudence) và ơn phân định (discernment). Chính Chúa Giêsu đã dạy các môn đệ: “Hãy khôn ngoe như con rắn và đơn sơ như bồ câu” (Mt 10,16). Sự đơn sơ, chân thành của đức tin cần phải đi đôi với sự khôn ngoan của lý trí được ơn Chúa soi sáng.

Trong những trang viết này, chúng ta sẽ cùng nhau đi qua một hành trình:

1. Chiêm ngắm vẻ đẹp và sự cần thiết của Lòng Tin: Tái khẳng định lòng tin là một hồng ân và là nền tảng không thể thiếu của đời sống Kitô hữu.
2. Đối diện với thực tại “Đường và Muối”: Nhìn nhận sự phức tạp trong tâm hồn con người và sự cần thiết phải cảnh giác.
3. Học hỏi từ Kinh Thánh: Rút ra những bài học quý giá từ những câu chuyện về lòng tin và sự phản bội trong lịch sử cứu độ.
4. Rèn luyện ơn Phân Định Kitô giáo: Khám phá những phương thế cụ thể để nhận biết đâu là “đường”, đâu là “muối” trong các mối tương quan.
5. Chữa lành và Tái thiết: Tìm kiếm con đường chữa lành những vết thương do bị phản bội và học cách tin tưởng trở lại một cách khôn ngoan hơn.

Nguyện xin Chúa Thánh Thần, Đấng là nguồn mạch của mọi sự khôn ngoan, soi sáng cho chúng ta trên hành trình này, để chúng ta có thể xây dựng những mối tương quan lành mạnh, chân thật và đẹp lòng Chúa.

CHƯƠNG 1: LÒNG TIN – MÓN QUÀ VÀ NỀN TẢNG CỦA CUỘC SỐNG

Trước khi đi sâu vào những góc cạnh phức tạp và đau đớn của việc tin lầm người, chúng ta cần phải xác tín lại một sự thật nền tảng: Lòng tin tự nó là một điều tốt đẹp, một món quà quý giá và một nhu cầu thiết yếu của con người. Nếu không bắt đầu từ điểm này, chúng ta rất dễ rơi vào cái bẫy của sự yếm thế và cay đắng.

1.1. Lòng Tin – Nhu Cầu Căn Bản của Con Người

Ngay từ khi sinh ra, con người đã sống bằng lòng tin. Một đứa trẻ sơ sinh tin tưởng hoàn toàn vào sự chăm sóc của cha mẹ. Nó tin rằng khi nó khóc, nó sẽ được cho ăn; khi nó lạnh, nó sẽ được ủ ấm. Chính nhờ lòng tin ban sơ này mà đứa trẻ có thể lớn lên trong cảm giác an toàn và được yêu thương.

Khi lớn lên, lòng tin tiếp tục là chất liệu xây dựng nên toàn bộ cấu trúc xã hội. Chúng ta tin người tài xế sẽ đưa chúng ta đến nơi an toàn. Chúng ta tin người bác sĩ sẽ chữa bệnh cho chúng ta. Chúng ta tin người thầy cô sẽ truyền đạt kiến thức đúng đắn. Một xã hội mà ở đó mọi người không còn tin tưởng lẫn nhau sẽ là một xã hội hỗn loạn, tê liệt và không thể phát triển.

Trong các mối tương quan cá nhân, lòng tin còn mang một ý nghĩa sâu sắc hơn. Nó là không gian an toàn để chúng ta có thể sống thật với con người của mình, dám để lộ ra những yếu đuối, những tổn thương mà không sợ bị phán xét hay lợi dụng. Trong hôn nhân, lòng tin là nền móng của sự chung thủy và gắn kết. Trong tình bạn, nó là mảnh đất cho sự chia sẻ và nâng đỡ. Trong cộng đoàn, nó là điều kiện cần để có thể cùng nhau phục vụ và làm sáng danh Chúa.

1.2. Tín Thác vào Thiên Chúa – Nền Tảng của Mọi Lòng Tin

Với tư cách là người Kitô hữu, chúng ta biết rằng mọi lòng tin đích thực đều bắt nguồn và quy hướng về một lòng tin tuyệt đối và vững chắc nhất: lòng Tín Thác (Trust/Faith) vào Thiên Chúa.

Thiên Chúa là Đấng duy nhất hoàn toàn đáng tin cậy. Ngài là Tình Yêu (1 Ga 4,8), là Sự Thật (Ga 14,6) và là Đấng Trung Tín (1 Cr 1,9). Lời của Ngài là lời hằng sống và không bao giờ thay đổi. Tình yêu của Ngài là tình yêu vô điều kiện và không bao giờ rút lại. Lịch sử cứu độ là một chuỗi dài những bằng chứng về sự trung tín của Thiên Chúa, ngay cả khi con người bất trung.

Khi chúng ta đặt trọn vẹn niềm tín thác vào Thiên Chúa, chúng ta có được một “mỏ neo” vững chắc cho tâm hồn (x. Dt 6,19). Mỏ neo này giúp chúng ta đứng vững giữa những sóng gió của cuộc đời, kể cả những cơn bão của sự phản bội. Khi lòng tin nơi con người bị lung lay, niềm tín thác vào Chúa giúp chúng ta không bị chìm trong vực thẳm của sự tuyệt vọng.

Hơn nữa, chính vì tin vào một Thiên Chúa nhân lành, chúng ta mới có can đảm để tiếp tục tin tưởng vào con người. Chúng ta tin rằng hình ảnh tốt đẹp của Thiên Chúa vẫn còn hiện diện nơi mỗi người, dù đôi khi bị lu mờ bởi tội lỗi. Chúng ta tin vào khả năng hoán cải và ơn tha thứ. Niềm tín thác vào Chúa giải thoát chúng ta khỏi sự ngây thơ mù quáng (tin rằng mọi người đều tốt) và cả sự cay độc yếm thế (tin rằng không ai đáng tin).

1.3. Trân Trọng Hồng Ân Lòng Tin

Như vậy, lòng tin là một hồng ân cần được trân trọng và vun đắp. Khi bạn tìm thấy trong đời một người bạn đời chung thủy, một người bạn chân thành, một cộng đoàn yêu thương, đó là một kho báu vô giá mà Thiên Chúa ban tặng. Đừng vì những trải nghiệm tiêu cực mà đánh mất khả năng nhận ra và trân quý những mối tương quan tốt đẹp này.

Chúng ta được mời gọi để trở thành những con người đáng tin cậy cho người khác, trở thành “đường” chứ không phải “muối” trong cuộc đời của tha nhân. Bằng sự chân thành, lòng trung tín và tình yêu thương không giả tạo, chúng ta góp phần xây dựng một thế giới tốt đẹp hơn, một thế giới phản ánh sự Trung Tín của Thiên Chúa.

Việc xác tín vào giá trị của lòng tin cho chúng ta một điểm tựa vững vàng trước khi bước vào chương hai, một chương khó khăn hơn: làm thế nào để đối diện với một thực tại là không phải ai cũng đáng tin, và làm sao để nhận ra sự khác biệt giữa “đường” và “muối”.

CHƯƠNG 2: “ĐƯỜNG VÀ MUỐI” – NHÌN NHẬN SỰ PHỨC TẠP TRONG TÂM HỒN CON NGƯỜI

Sau khi đã khẳng định vẻ đẹp của lòng tin, giờ là lúc chúng ta phải đối diện với thực tại trần trụi và phức tạp hơn. Kinh nghiệm sống và đức tin đều cho chúng ta biết rằng, thế giới này không chỉ có “đường”. Hình ảnh “đường và muối” là một ẩn dụ tuyệt vời để mô tả sự mơ hồ, khó lường trong các mối tương quan nhân loại.

2.1. Phân Tích Hình Ảnh Ẩn Dụ

Hãy cùng nhau đào sâu hơn vào hình ảnh này:

• Bề ngoài giống nhau: Cả đường và muối đều là những hạt tinh thể màu trắng. Nếu chỉ nhìn lướt qua, rất khó để phân biệt. Tương tự như vậy, trong xã hội, có những người mang vẻ ngoài rất giống nhau: họ có thể cùng đi nhà thờ, cùng tham gia một đoàn thể, cùng nói những lời đạo đức, cùng tỏ ra thân thiện, nhiệt tình. Bề ngoài của họ có thể rất “sáng”.
• Bản chất và công dụng khác nhau:
  • Đường có vị ngọt, mang lại niềm vui, năng lượng. Nó được dùng để làm cho cuộc sống thêm hương vị, để tạo nên những món ăn, thức uống ngọt ngào. “Đường” tượng trưng cho những con người có tâm hồn ngọt ngào, chân thật. Sự hiện diện của họ mang lại niềm vui, sự an ủi, sự khích lệ. Họ xây dựng, chứ không phá đổ. Họ yêu thương một cách vô vị lợi.
  • Muối có vị mặn. Muối cũng có những công dụng tốt của nó (ướp mặn, giữ cho thức ăn không hư). Tuy nhiên, trong hình ảnh ẩn dụ này, “muối” được hiểu theo nghĩa tiêu cực: một thứ có vị khác hẳn với vẻ ngoài “ngọt ngào” của nó. Nếu bạn mong đợi vị ngọt mà lại nếm phải vị mặn, đó là một sự thất vọng, một cú sốc. “Muối” tượng trưng cho những người có vẻ ngoài thì thân thiện, nhưng bên trong lại ẩn giấu sự cay đắng, ghen tị, ý đồ xấu, hoặc một sự ích kỷ sâu xa. Họ có thể đến với ta vì tư lợi, có thể nói xấu sau lưng, có thể sẵn sàng hy sinh ta vì lợi ích của họ.

Vấn đề lớn nhất là: làm sao để biết ai là “đường”, ai là “muối” khi mà vẻ bề ngoài của họ lại giống nhau đến thế?

2.2. Cái Nhìn Của Đức Tin: Hậu Quả của Tội Nguyên Tổ

Giáo lý Công giáo cho chúng ta một câu trả lời nền tảng cho sự phức tạp này: đó là hậu quả của Tội Nguyên Tổ. Khi Adam và Eva phạm tội, sự hài hòa nguyên thủy đã bị phá vỡ. Con người không chỉ mất đi sự hiệp thông trọn vẹn với Thiên Chúa, mà còn mất đi sự hài hòa ngay trong chính bản thân mình.

Sách Giáo Lý Hội Thánh Công Giáo, trích lời Thánh Grêgôriô Nazian, đã mô tả con tim con người như một “chiến trường”, nơi các đam mê tốt và xấu giao tranh với nhau. Mỗi người chúng ta, không trừ một ai, đều mang trong mình cả khuynh hướng hướng thiện (muốn trở thành “đường”) và cả khuynh hướng sa ngã, ích kỷ (có thể hành động như “muối”). Thánh Phaolô đã diễn tả cuộc giằng co nội tâm này một cách thống thiết: “Sự thiện tôi muốn thì tôi không làm, nhưng sự ác tôi không muốn, tôi lại cứ làm” (Rm 7,19).

Vì vậy, sự phức tạp không chỉ nằm ở “người khác”, mà còn nằm ngay trong chính chúng ta. Điều này dạy cho chúng ta hai điều:

1. Sự khiêm tốn: Chúng ta phải luôn ý thức về sự yếu đuối của chính mình, luôn cần đến ơn Chúa để có thể sống “ngọt ngào”, yêu thương. Chúng ta không nên vội vàng lên án người khác một cách tuyệt đối, vì chính chúng ta cũng có thể vấp ngã.
2. Sự cẩn trọng: Chúng ta phải nhận thức rằng, ngay cả những người tốt nhất cũng có những lúc yếu đuối và có thể làm chúng ta tổn thương, dù không cố ý. Và quan trọng hơn, có những người đã để cho khuynh hướng xấu, sự ích kỷ chiếm ngự hoàn toàn trái tim họ, biến họ thực sự trở thành “muối” trong các mối tương quan.

2.3. Cái Nhìn Của Tâm Lý Học: Những Chiếc Mặt Nạ

Tâm lý học hiện đại cũng cung cấp những hiểu biết sâu sắc về lý do tại sao con người lại che giấu con người thật của mình. Người ta thường đeo những “chiếc mặt nạ” vì nhiều lý do:

• Nỗi sợ bị từ chối: Họ sợ rằng nếu họ sống thật với con người của mình, với những yếu đuối và khuyết điểm, họ sẽ không được yêu thương, không được chấp nhận. Vì vậy, họ tạo ra một hình ảnh hoàn hảo, tốt đẹp để làm hài lòng người khác.
• Mong muốn được lợi: Một số người đeo mặt nạ thân thiện, nhiệt tình chỉ để đạt được một mục đích nào đó: lợi dụng tiền bạc, địa vị, kiến thức hoặc các mối quan hệ của chúng ta.
• Sự bất an và lòng tự trọng thấp: Những người cảm thấy mình kém cỏi thường che giấu sự bất an đó bằng vẻ ngoài kiêu ngạo, hoặc ngược lại, bằng một sự ngọt ngào, nịnh bợ giả tạo để tìm kiếm sự công nhận.
• Lòng ghen tị: Đây là một trong những động cơ đen tối nhất. Một người có thể tỏ ra là bạn tốt, nhưng trong lòng lại ngấm ngầm ghen tị với thành công, hạnh phúc của chúng ta và chỉ chờ cơ hội để phá hoại.

Việc nhận biết những động cơ tâm lý này không phải để chúng ta trở thành những nhà tâm lý nghiệp dư đi “bắt bệnh” người khác. Nhưng nó giúp chúng ta có một cái nhìn thực tế hơn, không còn quá ngây thơ tin vào mọi lời nói và vẻ bề ngoài.

Chúa Giêsu đã cảnh báo các môn đệ: “Anh em hãy coi chừng, đừng tin vào mọi người… Hãy khôn ngoan như rắn và đơn sơ như bồ câu”. Sự đơn sơ của bồ câu là lòng chân thành, không có ý làm hại ai. Nhưng sự khôn ngoan của con rắn là khả năng nhận biết nguy hiểm, biết lúc nào cần phải cảnh giác và tự vệ. Một Kitô hữu trưởng thành là người có thể quân bình được cả hai phẩm tính này.

CHƯƠNG 3: NHỮNG BÀI HỌC TỪ KINH THÁNH: LÒNG TIN VÀ SỰ PHẢN BỘI

Kinh Thánh không phải là một tuyển tập những câu chuyện cổ tích với các nhân vật hoàn toàn tốt hoặc hoàn toàn xấu. Trái lại, Kinh Thánh trình bày một bức tranh vô cùng chân thực về bản tính con người, với tất cả sự cao cả và thấp hèn. Qua những câu chuyện này, chúng ta học được những bài học vô giá về lòng tin, sự phân định và sự phản bội.

3.1. Giuđa Ítcariốt: Hình Mẫu Tột Cùng của “Muối”

Không có câu chuyện nào trong Kinh Thánh minh họa cho hình ảnh “đường và muối” rõ nét và đau đớn hơn câu chuyện của Giuđa Ítcariốt.

• Vẻ ngoài là “đường”: Giuđa là một trong Nhóm Mười Hai, những người thân tín nhất của Chúa Giêsu. Ông đã được chính Chúa kêu gọi. Ông đã cùng đi với Thầy, cùng nghe những lời giảng dạy, cùng chứng kiến những phép lạ. Với các môn đệ khác, ông là một người anh em. Ông còn được giao cho một vị trí đòi hỏi sự tin tưởng: giữ túi tiền của nhóm (Ga 12,6). Về mặt ngoài, ông hoàn toàn là một môn đệ, một “người nhà”.
• Bản chất là “muối”: Nhưng bên trong, tâm hồn Giuđa đã dần dần biến chất. Thánh Gioan cho chúng ta biết ông là một “tên ăn cắp” (Ga 12,6). Lòng ham tiền đã trở thành cánh cửa để Satan đi vào tâm hồn ông (x. Lc 22,3). Sự ngọt ngào bên ngoài che đậy một trái tim đã trở nên mặn chát vì tính toán và tư lợi.
• Nụ hôn phản bội: Đỉnh điểm của sự dối trá này là nụ hôn trong vườn Cây Dầu. Nụ hôn, vốn là một cử chỉ của tình yêu và sự thân mật, lại được Giuđa dùng làm dấu hiệu để nộp Thầy. Đó là hành động biến cái ngọt ngào nhất thành cái cay đắng nhất. Chúa Giêsu đã phải thốt lên: “Giuđa ơi, anh dùng cái hôn để nộp Con Người sao?” (Lc 22,48).

Câu chuyện của Giuđa là một lời cảnh tỉnh đời đời cho chúng ta: sự phản bội đau đớn nhất thường không đến từ kẻ thù xa lạ, mà đến từ những người mà chúng ta tin tưởng, những người “cùng ăn chung một tấm bánh” với chúng ta. (x. Tv 41,10).

3.2. Những Câu Chuyện Khác Trong Cựu Ước

Cựu Ước đầy dẫy những câu chuyện về lòng tin bị phản bội, cho thấy đây là một thực tại đã có từ ngàn xưa.

• Giacóp và Êsau: Giacóp đã lừa dối chính người anh em song sinh của mình để chiếm quyền trưởng nam và lời chúc phúc của cha (St 27).
• Các con của Giacóp và Giuse: Mười người anh đã bán chính em ruột của mình là Giuse làm nô lệ vì lòng ghen tị (St 37). Giuse đã hoàn toàn tin tưởng các anh, nhưng họ đã hành động như “muối”.
• Samson và Đalila: Samson, người hùng sức mạnh, đã đặt trọn lòng tin vào Đalila, để rồi bị cô ta lừa gạt, moi lấy bí mật và nộp cho kẻ thù (Tl 16).
• Đavít và Akhitôphen: Akhitôphen là mưu sĩ thân cận và đáng tin cậy nhất của vua Đavít, nhưng ông đã hùa theo Ápsalôm trong cuộc nổi loạn chống lại vua (2 Sm 15). Nỗi đau của Đavít được diễn tả trong Thánh vịnh 55: “Phải chi kẻ thù tôi thoá mạ, thì tôi còn chịu được… Nào ngờ chính anh, người bạn cố tri, bạn đường, bạn hữu của tôi.”

Những câu chuyện này dạy chúng ta rằng, sự cảnh giác là cần thiết, ngay cả với những người trong gia đình hay những người bạn thân thiết nhất.

3.3. Tấm Gương về Lòng Tin Chân Thật

Tuy nhiên, Kinh Thánh cũng cho chúng ta thấy những hình ảnh tuyệt đẹp về lòng tin chân thật, về những mối tương quan “ngọt ngào” thực sự.

• Đavít và Giônathan: Tình bạn của họ là một trong những tình bạn cao cả nhất. Giônathan, dù là con vua Saun, người luôn tìm cách hại Đavít, đã hết lòng yêu thương và bảo vệ Đavít, đặt tình bạn lên trên cả ngai vàng (1 Sm 18-20).
• Rút và Naômi: Rút, một người phụ nữ dân ngoại, đã thể hiện một lòng trung thành và tin tưởng tuyệt đối vào mẹ chồng là bà Naômi, ngay cả trong hoàn cảnh khó khăn nhất (R 1, 16-17).
• Phaolô và Timôthê: Thánh Phaolô coi Timôthê như “người con yêu dấu và trung thành trong Chúa” (1 Cr 4,17). Lòng tin của ngài nơi Timôthê là tuyệt đối.

Những tấm gương này cho chúng ta niềm hy vọng. Chúng chứng tỏ rằng những mối quan hệ chân thành, đáng tin cậy là có thật và vô cùng quý giá. Chúng ta được mời gọi tìm kiếm và xây dựng những mối tương quan như vậy.

Bài học rút ra từ Kinh Thánh là một sự quân bình: Hãy mở lòng để xây dựng những mối tương quan tin cậy, nhưng cũng hãy luôn tỉnh thức và cầu nguyện để xin ơn khôn ngoan, vì trái tim con người là một mầu nhiệm khó dò, và sự phản bội có thể đến từ những nơi ta ít ngờ nhất.

CHƯƠNG 4: RÈN LUYỆN SỰ KHÔN NGOAN PHÂN ĐỊNH THEO TINH THẦN KITÔ GIÁO

Đây là phần quan trọng nhất, mang tính thực hành. Làm thế nào để chúng ta có thể “nếm” được vị của một người trước khi trao cho họ trọn vẹn lòng tin? Làm thế nào để rèn luyện ơn phân định, để nhận ra đâu là “đường”, đâu là “muối”? Ơn phân định là một hồng ân của Chúa Thánh Thần, nhưng đồng thời cũng là một kỹ năng mà chúng ta có thể và phải rèn luyện qua thực hành.

4.1. Nền Tảng: Đời Sống Cầu Nguyện Sâu Sắc

Mọi sự phân định trong đời sống Kitô hữu đều phải bắt nguồn từ cầu nguyện. Nếu không có một mối tương quan sống động và cá vị với Thiên Chúa, chúng ta sẽ chỉ phân định dựa trên cảm tính hoặc kinh nghiệm hạn hẹp của bản thân.

• Xin Ơn Khôn Ngoan: Hãy biến lời của Vua Salômôn thành lời cầu nguyện của chính mình: “Xin ban cho tôi tớ Chúa đây, một tâm hồn biết lắng nghe, để trị dân và phân biệt phải trái” (1 V 3,9). Hãy năng cầu xin Chúa Thánh Thần ban cho chúng ta bảy ơn của Ngài, đặc biệt là ơn Khôn Ngoan, ơn Hiểu Biết, và ơn Biết Lo Liệu (Counsel). Thánh Giacôbê đã khẳng định: “Nếu ai trong anh em thiếu đức khôn ngoan, thì hãy cầu xin Thiên Chúa, Người sẽ ban cho” (Gc 1,5).
• “Thử Các Thần Khí”: Thánh Gioan khuyên chúng ta: “Anh em đừng cứ thần khí nào cũng tin, nhưng hãy thử xem các thần khí có phải bởi Thiên Chúa hay không” (1 Ga 4,1). “Thần khí” ở đây có thể hiểu là những động lực, những nguồn cảm hứng, những lời nói, những con người… Chúng ta cần mang tất cả những điều này vào trong cầu nguyện, và hỏi Chúa: “Lạy Chúa, điều này/con người này có đến từ Ngài không? Có mang lại bình an thật sự và dẫn con đến gần Ngài hơn không?”
• Lắng Nghe Sự Thúc Đẩy Của Chúa Thánh Thần: Qua cầu nguyện, tâm hồn chúng ta sẽ trở nên nhạy bén hơn với những sự thúc đẩy tinh tế của Chúa Thánh Thần. Đôi khi, Ngài ban cho chúng ta một cảm giác bình an sâu sắc khi ở bên cạnh một người nào đó. Ngược lại, có những lúc chúng ta cảm thấy một sự bất an, một sự “gợn” trong lòng mà không giải thích được. Đừng phớt lờ những cảm giác này. Hãy coi chúng là những “tín hiệu” cần được xem xét và cầu nguyện thêm.

4.2. Nguyên Tắc Của Chúa Giêsu: “Xem Quả Thì Biết Cây” (Mt 7, 15-20)

Đây là nguyên tắc phân định thực tế và chắc chắn nhất mà chính Chúa Giêsu đã dạy. Chúng ta không thể nhìn vào trái tim của người khác, nhưng chúng ta có thể nhìn vào “hoa quả” mà cuộc sống của họ sinh ra.

• Đừng chỉ nghe lời nói, hãy xem việc làm: Chúa Giêsu cảnh báo về những “ngôn sứ giả, mặc lốt chiên, nhưng bên trong là sói dữ”. Họ có thể nói những lời rất hay, rất đạo đức (“Lạy Chúa, lạy Chúa”). Nhưng lời nói thì rất dễ. Hãy quan sát hành động của họ một cách kiên nhẫn. Lời nói và việc làm của họ có thống nhất với nhau không?
• Quan sát hoa quả trong thời gian dài: Một cái cây không chỉ ra quả trong một ngày. Tương tự, bản chất của một con người cần thời gian để bộc lộ. Đừng vội vàng kết luận về một người chỉ qua vài lần gặp gỡ hay vài hành động tốt ban đầu. Hãy quan sát sự kiên trì và nhất quán trong lối sống của họ.
• Hoa quả của Thần Khí là gì? Thánh Phaolô đã liệt kê rất rõ: “bác ái, hoan lạc, bình an, nhẫn nhục, nhân hậu, từ tâm, trung tín, hiền hoà, tiết độ” (Gl 5, 22-23). Một người sống theo Thần Khí sẽ dần dần trổ sinh những hoa quả này trong cách họ đối xử với mọi người. Ngược lại, những việc do xác thịt gây ra là “dâm bôn, ô uế, phóng đãng, … thù oán, bất hoà, ghen tương, nóng giận, tranh chấp, chia rẽ, bè phái, ganh tỵ…” (Gl 5, 19-21). Hãy xem xét lối sống của một người đang nghiêng về phía nào hơn.
• Họ đối xử với những người “bé mọn” như thế nào? Một cách rất hay để “nếm” vị của một người là quan sát cách họ đối xử với những người không mang lại lợi lộc gì cho họ: người phục vụ bàn, người lao công, người ăn xin… Một người thực sự “ngọt ngào” sẽ có lòng nhân hậu và tôn trọng với tất cả mọi người. Một người chỉ tỏ ra tử tế với cấp trên hoặc những người họ muốn gây ấn tượng thường có “vị mặn” của sự tính toán.

4.3. Tìm Kiếm Lời Khuyên Khôn Ngoan

Chúng ta không nên phân định một mình. “Ở đâu có hai ba người họp lại nhân danh Thầy, thì có Thầy ở đấy, giữa họ” (Mt 18,20).

• Trò chuyện với vị linh hướng hoặc cha xứ: Đây là những người có kinh nghiệm thiêng liêng và có thể cho chúng ta một cái nhìn khách quan, soi sáng bởi đức tin.
• Hỏi ý kiến những người khôn ngoan, đáng tin cậy: Đó có thể là cha mẹ, một người lớn tuổi trong họ, hoặc một người bạn trưởng thành về mặt nhân bản và thiêng liêng. Hãy trình bày vấn đề của bạn và lắng nghe nhận xét của họ. Họ có thể nhìn thấy những điều mà bạn, vì ở quá gần, không nhận ra.
• Lắng nghe cộng đoàn: Đôi khi, tiếng nói chung của một cộng đoàn lành mạnh cũng là một dấu chỉ. Nếu nhiều người tốt cùng có một cảm nhận không tốt về một cá nhân nào đó, thì đó là điều đáng để chúng ta phải cẩn trọng.

4.4. Học Cách Đặt Ra Những Giới Hạn Lành Mạnh

Sự khôn ngoan không chỉ là nhận biết, mà còn là hành động. Khi nhận ra một người có thể là “muối”, chúng ta cần học cách đặt ra những giới hạn để bảo vệ bản thân.

• Không vội vàng chia sẻ những điều sâu kín: Lòng tin cần được xây dựng từ từ. Hãy bắt đầu bằng việc chia sẻ những chuyện thông thường. Chỉ khi nào một người đã chứng tỏ họ đáng tin cậy qua thời gian, chúng ta mới nên chia sẻ những điều riêng tư và sâu sắc hơn.
• Giữ một khoảng cách cần thiết: Yêu thương mọi người không có nghĩa là phải thân thiết với tất cả mọi người. Với những người mà chúng ta cảm thấy không an toàn, chúng ta có thể yêu thương họ bằng cách cầu nguyện cho họ, đối xử lịch sự với họ, nhưng vẫn giữ một khoảng cách an toàn, không để họ bước quá sâu vào cuộc sống của mình.

Rèn luyện sự phân định là một nghệ thuật của cả cuộc đời. Nó đòi hỏi sự kiên nhẫn, tỉnh thức, cầu nguyện và một trái tim luôn khao khát tìm kiếm thánh ý Chúa trong mọi sự.

CHƯƠNG 5: CHỮA LÀNH VẾT THƯƠNG VÀ HỌC CÁCH TIN TƯỞNG TRỞ LẠI

Bị một người mình tin tưởng phản bội là một trong những trải nghiệm đau đớn nhất. Vết thương này không chỉ ở trên da thịt, mà nó cứa sâu vào tâm hồn, làm lung lay nền tảng an toàn của chúng ta và có thể khiến chúng ta không còn dám tin vào bất cứ ai nữa. Tuy nhiên, với ơn Chúa, mọi vết thương đều có thể được chữa lành, và chúng ta có thể học cách tin tưởng trở lại một cách khôn ngoan hơn.

5.1. Nhận Diện và Đối Diện với Nỗi Đau

Bước đầu tiên của mọi sự chữa lành là dám nhìn thẳng vào vết thương. Đừng cố gắng phớt lờ, chối bỏ hay giả vờ như không có chuyện gì xảy ra.

• Cho phép mình được buồn, được đau: Bạn có quyền cảm thấy bị tổn thương, tức giận, thất vọng. Đó là những cảm xúc rất con người. Hãy tìm một không gian an toàn (một mình trước Thánh Thể, hoặc với một người bạn thân) để bộc lộ những cảm xúc đó ra. Khóc nếu bạn muốn khóc. Viết ra những suy nghĩ của bạn.
• Mang tất cả nỗi đau đến với Chúa Giêsu trên Thánh Giá: Không ai hiểu nỗi đau bị phản bội hơn Chúa Giêsu. Ngài đã bị Giuđa, một người bạn thân, bán đứng. Ngài đã bị Phêrô, tảng đá của Hội Thánh, chối bỏ. Ngài đã bị cả dân tộc mình ruồng rẫy. Hãy chiêm ngắm Chúa Giêsu trên Thánh Giá và dâng lên Ngài nỗi đau của bạn. Hãy để cho những giọt Máu Thánh của Ngài rửa sạch và chữa lành vết thương lòng của bạn. Bí tích Hòa Giải là một nơi tuyệt vời để trải nghiệm ơn chữa lành này.

5.2. Tha Thứ: Con Đường Giải Thoát

Đây là bước khó khăn nhất, nhưng cũng là bước giải thoát nhất. Tha thứ thường bị hiểu lầm.

• Tha thứ không phải là gì?
  • Không phải là quên đi: Bạn không thể xóa bỏ một ký ức đau buồn.
  • Không phải là nói hành động của họ là đúng: Sự phản bội là sai trái. Tha thứ không xóa bỏ sự thật đó.
  • Không phải là tự động hòa giải: Tha thứ là một hành động đơn phương của bạn. Việc có xây dựng lại mối quan hệ hay không là một quyết định khác, đòi hỏi sự an toàn và sự thay đổi từ phía người kia.
• Vậy tha thứ là gì?
  • Là một quyết định của ý chí: Tha thứ không phải là một cảm xúc, mà là một quyết định. Đó là quyết định từ bỏ quyền “đòi nợ”, quyền được trả thù.
  • Là giải thoát chính mình: Không tha thứ giống như việc bạn uống thuốc độc mà lại mong người kia chết. Sự oán giận, cay đắng sẽ gặm nhấm tâm hồn bạn, biến bạn từ nạn nhân thành một người tù của quá khứ. Tha thứ là hành động bạn phá tan xiềng xích đó để giải thoát cho chính mình.
  • Là một quá trình, không phải một sự kiện: Có thể bạn sẽ phải quyết định tha thứ nhiều lần. Mỗi khi ký ức đau buồn quay lại, hãy lại một lần nữa dâng nó cho Chúa và tái khẳng định quyết định tha thứ của mình.
  • Là một hồng ân: Tự sức mình, chúng ta không thể tha thứ cho những tổn thương sâu sắc. Hãy cầu xin Chúa ban cho bạn ơn có thể tha thứ, như Chúa đã tha thứ cho chúng ta.

5.3. Xây Dựng Lại Lòng Tin?

Đây là một câu hỏi cần rất nhiều sự khôn ngoan. Tha thứ là điều bắt buộc đối với người Kitô hữu, nhưng xây dựng lại lòng tin thì không. Lòng tin, một khi đã vỡ, không thể được hàn gắn một cách đơn giản.

• Lòng tin cần phải được gây dựng lại: Người đã phản bội bạn phải chứng tỏ bằng hành động cụ thể, nhất quán và trong một thời gian dài rằng họ đã thực sự thay đổi và hối lỗi. Lời xin lỗi suông là không đủ.
• Sự an toàn là trên hết: Nếu việc nối lại quan hệ có thể khiến bạn hoặc gia đình bạn bị tổn thương thêm lần nữa (về mặt tình cảm, thể chất, tài chính…), thì quyết định khôn ngoan có thể là tha thứ nhưng giữ khoảng cách. Đây không phải là hành động thiếu yêu thương, mà là hành động của sự tự trọng và trách nhiệm.
• Bắt đầu lại từ những bước nhỏ: Nếu bạn quyết định cho mối quan hệ một cơ hội, hãy bắt đầu lại một cách cẩn trọng. Đừng vội vàng quay lại mức độ thân thiết như trước. Hãy để cho lòng tin được xây dựng lại từ từ qua những hành động nhỏ và đáng tin cậy.

5.4. Dám Tin Tưởng Trở Lại

Vết sẹo lớn nhất mà sự phản bội để lại là nỗi sợ tin tưởng. Nó có thể khiến chúng ta trở nên đa nghi, khép kín, không dám mở lòng với bất kỳ ai nữa. Đây là một cái bẫy của ma quỷ, vì nó đẩy chúng ta vào sự cô lập.

Mục tiêu của sự chữa lành không phải là trở nên vô cảm, mà là trở nên khôn ngoan hơn.

• Phân biệt giữa quá khứ và hiện tại: Đừng để trải nghiệm tồi tệ với một người làm bạn quy chụp cho tất cả những người khác. Hãy cho những mối quan hệ mới một cơ hội công bằng.
• Áp dụng những bài học đã học: Giờ đây bạn đã có kinh nghiệm. Hãy sử dụng những nguyên tắc phân định mà chúng ta đã bàn ở chương 4. Hãy tin tưởng, nhưng hãy “kiểm chứng”.
• Bắt đầu lại với Thiên Chúa: Hãy củng cố lại niềm Tín Thác tuyệt đối vào Thiên Chúa. Ngài sẽ không bao giờ phản bội bạn. Khi bạn cảm thấy an toàn trong tình yêu của Chúa, bạn sẽ có thêm can đảm để mở lòng ra với con người.
• Nhận ra những con người “đường” xung quanh bạn: Hãy tập trung vào việc vun đắp những mối quan hệ tốt đẹp, đáng tin cậy mà bạn đang có. Lòng biết ơn đối với những người tốt sẽ giúp bạn chữa lành và lấy lại niềm tin vào con người.

Một cuộc sống không có lòng tin là một cuộc sống không trọn vẹn. Dù có rủi ro, chúng ta vẫn được mời gọi để yêu thương, và yêu thương luôn bao hàm sự tín nhiệm. Với ơn Chúa và sự khôn ngoan, chúng ta có thể bước đi trên con đường này, trân trọng những vị ngọt của “đường” và biết cách xử lý một cách khôn ngoan khi gặp phải “muối”.

KẾT LUẬN

Quý Anh Chị Em thân mến,

Hành trình của chúng ta trong các mối tương quan nhân loại luôn là một hành trình đầy mầu nhiệm, giữa tin tưởng và cẩn trọng, giữa mở lòng và tự vệ. Hình ảnh “đường và muối” nhắc nhở chúng ta một cách sống động về thực tại phức tạp này: vẻ bề ngoài không phải lúc nào cũng phản ánh bản chất bên trong.

Qua những trang suy tư này, chúng ta không hướng đến một kết luận yếm thế rằng “không thể tin ai được nữa”. Hoàn toàn không. Thay vào đó, chúng ta được mời gọi đến một sự trưởng thành trong đức tin và trong cách sống:

Mục tiêu không phải là sự đa nghi, mà là sự khôn ngoan phân định.

Chúng ta cần cả sự đơn sơ của bồ câu và sự khôn ngoan của con rắn. Đơn sơ để có một trái tim chân thành, yêu thương, không tính toán, sẵn sàng mở lòng ra với tha nhân. Và khôn ngoan để biết nhận ra những dấu hiệu nguy hiểm, để biết bảo vệ mình khỏi những sói dữ đội lốt chiên, để không đặt lòng tin một cách mù quáng và ngây thơ.

Để làm được điều đó, chúng ta cần:

1. Bám rễ sâu trong lời cầu nguyện, xin Chúa Thánh Thần ban ơn phân định.
2. Siêng năng học hỏi Lời Chúa, rút ra những bài học từ cuộc đời của các thánh nhân và cả những tội nhân.
3. Kiên nhẫn quan sát “hoa quả” trong đời sống của người khác, thay vì chỉ tin vào lời nói.
4. Can đảm tha thứ khi bị tổn thương, nhưng cũng dũng cảm đặt ra những giới hạn cần thiết để bảo vệ sự an toàn và phẩm giá của mình.

Cuộc sống sẽ luôn có cả “đường” và “muối”. Sẽ có những người mang đến cho ta vị ngọt của tình yêu chân thành, và cũng sẽ có những người làm ta nếm trải vị mặn chát của sự dối lừa. Xin Chúa cho chúng ta có đủ sự tinh tế để nhận ra và trân quý những con người “đường” mà Chúa gửi đến, và cũng có đủ sự khôn ngoan để nhận biết và ứng xử một cách thích hợp với những con người “muối”.

Nguyện xin Đức Maria, Đấng được mệnh danh là Tòa Đấng Khôn Ngoan, và Thánh Cả Giuse, mẫu gương của người công chính và cẩn trọng, luôn đồng hành và cầu bầu cho chúng ta, để mỗi người chúng ta có thể sống trọn vẹn ơn gọi yêu thương của mình trong sự thật và sự khôn ngoan. Amen.