MẬT NGHỊ HỒNG Y VÀ TIẾN TRÌNH BẦU GIÁO HOÀNG: MỘT HÀNH TRÌNH THIÊNG LIÊNG CỦA GIÁO HỘI CÔNG GIÁO

Mật nghị Hồng y là một trong những sự kiện trọng đại và thiêng liêng nhất của Giáo hội Công giáo, không chỉ đơn thuần là một cuộc bầu cử để chọn vị lãnh đạo tối cao, mà còn là một hành trình phân định đức tin sâu sắc, được dẫn dắt bởi Chúa Thánh Thần, nhằm chọn ra vị kế vị Thánh Phêrô – người sẽ dẫn dắt Giáo hội toàn cầu. Chúng ta sẽ cùng khám phá chi tiết về ý nghĩa, lịch sử, các giai đoạn, và tầm quan trọng của Mật nghị Hồng y, cũng như vai trò của toàn thể Giáo hội trong tiến trình đặc biệt này.

I. Giai đoạn trống tòa: Thời kỳ chuyển giao của Giáo Hội

Khi một vị Giáo hoàng qua đời hoặc từ nhiệm, Giáo hội Công giáo bước vào một giai đoạn đặc biệt được gọi là Trống Tòa (tiếng Latinh: Sede Vacante), ám chỉ sự khuyết vị của ngai tòa Thánh Phêrô. Đây là một thời kỳ nhạy cảm, khi mọi hoạt động quản trị của Giáo hội tạm thời bị đình chỉ, ngoại trừ những công việc thiết yếu không thể trì hoãn.

1. Các thay đổi trong Giáo hội

Trong giai đoạn Trống Tòa, các chức vụ quan trọng như Tổng Đại diện, Đại diện Giám mục trong các giáo phận, hoặc các Tổng trưởng các Bộ tại Tòa Thánh đều tạm ngừng hoạt động. Chỉ một số vai trò thiết yếu được duy trì để đảm bảo sự vận hành tối thiểu của Giáo hội, bao gồm:

• Chưởng ấn: Người chịu trách nhiệm quản lý các tài liệu và con dấu chính thức.
• Đại diện Tư pháp: Đảm bảo các vấn đề pháp lý trong giáo phận được xử lý.
• Hồng y Nhiếp chính: Vai trò trung tâm trong việc điều phối các hoạt động của Hồng y đoàn.
• Hồng y Chánh án Tòa Ân giải Tối cao: Quản lý các vấn đề liên quan đến ân xá và tha thứ.
• Hồng y Giám quản Giáo phận Roma: Chăm lo cho giáo phận Roma trong thời kỳ chuyển giao.
• Hồng y Giám quản Đền thờ Thánh Phêrô và Thành Vatican: Đảm bảo các hoạt động tại những địa điểm quan trọng này.

Những chức vụ này cùng nhau hỗ trợ Hồng y đoàn trong việc chuẩn bị cho Mật nghị Hồng y và xử lý các công việc khẩn cấp.

2. Vai trò của Hồng y đoàn

Trong thời kỳ Trống Tòa, Hồng y đoàn chịu trách nhiệm điều hành Giáo hội, nhưng quyền hạn của họ bị giới hạn nghiêm ngặt. Họ chỉ được phép giải quyết các vấn đề thông thường hoặc những việc không thể trì hoãn, chẳng hạn như:

• Tổ chức tang lễ cho vị Giáo hoàng vừa qua đời.
• Chuẩn bị các nghi thức và công tác hậu cần cho Mật nghị Hồng y.

Để hỗ trợ Hồng y Nhiếp chính, ba Hồng y khác được bổ nhiệm từ ba đẳng khác nhau (Đẳng Phó tế, Đẳng Linh mục, và Đẳng Giám mục). Nhóm này họp nội bộ để thảo luận các vấn đề cụ thể, trong khi các phiên họp toàn thể của Hồng y đoàn do Hồng y Niên trưởng chủ trì. Các phiên họp này nhằm đảm bảo mọi thứ được chuẩn bị kỹ lưỡng cho việc bầu chọn tân Giáo hoàng.

3. Các công việc chính trong giai đoạn Trống Tòa

Trong thời kỳ này, Giáo hội tập trung vào ba nhiệm vụ chính:

1. Tổ chức tang lễ cho vị Giáo hoàng qua đời: Tang lễ được cử hành với sự trang trọng, thể hiện lòng tôn kính đối với vị lãnh đạo vừa qua đời. Đây là thời điểm toàn thể Giáo hội hiệp thông trong cầu nguyện và tưởng nhớ.
2. Cử hành Novemdiales: Sau tang lễ, Giáo hội tổ chức 9 ngày cầu nguyện, được gọi là Novemdiales (tiếng Latinh, nghĩa là “chín ngày”). Nghi thức này nhằm cầu nguyện cho linh hồn vị Giáo hoàng và chỉ áp dụng khi Giáo hoàng qua đời trong nhiệm kỳ, không áp dụng cho trường hợp Giáo hoàng từ nhiệm (ví dụ, Đức Giáo hoàng danh dự Biển Đức XVI không được cử hành nghi thức này sau khi qua đời).
3. Chuẩn bị cho Mật nghị Hồng y: Đây là công việc phức tạp, đòi hỏi sự phối hợp chặt chẽ. Các chuyên viên kiểm tra Nhà nguyện Sistine để đảm bảo không có thiết bị can thiệp từ bên ngoài, lắp đặt ống khói và lò đốt phiếu bầu, đồng thời chuẩn bị nơi ở cho các Hồng y tại Nhà Thánh Marta – nơi Đức Giáo hoàng từng cư ngụ. Tất cả những người không liên quan tại Nhà Thánh Marta được yêu cầu rời đi để đảm bảo tính riêng tư và bảo mật.

II. Lịch sử hình thành và phát triển của mật nghị Hồng Y

Mật nghị Hồng y, như chúng ta biết ngày nay, không tồn tại trong những thế kỷ đầu tiên của Giáo hội. Thay vào đó, việc bầu Giáo hoàng trong thời kỳ sơ khai thường diễn ra một cách đơn giản, đôi khi chịu ảnh hưởng từ các thế lực thế tục. Dưới đây là những cột mốc lịch sử quan trọng đánh dấu sự phát triển của Mật nghị:

1. Những nền tảng đầu tiên

• Năm 1059: Đức Giáo hoàng Nicôla II ban hành quy định rằng chỉ các Hồng y mới có quyền bầu Giáo hoàng, loại bỏ dần sự can thiệp của hoàng đế hoặc các thế lực thế tục.
• Năm 1179: Đức Giáo hoàng Alexandro III ấn định rằng ứng viên Giáo hoàng phải nhận được ít nhất 2/3 số phiếu bầu của các cử tri, đảm bảo sự đồng thuận rộng rãi trong Hồng y đoàn.

2. Sự ra đời của Mật nghị Hồng y

• Năm 1268-1271: Một cuộc bầu Giáo hoàng tại Viterbo kéo dài đến 2 năm 9 tháng, trở thành cuộc bầu cử lâu nhất trong lịch sử Giáo hội. Sự chậm trễ này khiến dân chúng bất mãn, đến mức họ nhốt các Hồng y trong dinh thự, khóa cửa, và chỉ cung cấp lượng thức ăn tối thiểu để thúc ép các ngài nhanh chóng chọn được Giáo hoàng. Cuộc bầu cử này cuối cùng dẫn đến việc chọn Đức Giáo hoàng Grêgôriô X.
• Năm 1274: Dựa trên kinh nghiệm từ cuộc bầu cử tại Viterbo, Đức Giáo hoàng Grêgôriô X ban hành Tông hiến Ubi Periculum, chính thức thiết lập Mật nghị Hồng y. Tông hiến này quy định rằng việc bầu Giáo hoàng phải diễn ra trong một không gian biệt lập, được “khóa” cả bên trong lẫn bên ngoài (cum clave), tách biệt hoàn toàn với thế giới bên ngoài. Từ đây, thuật ngữ Conclave (Mật nghị) ra đời.

3. Các cải cách sau này

• Năm 1621: Đức Giáo hoàng Grêgôriô XV yêu cầu việc bỏ phiếu phải được thực hiện bằng phiếu kín và ghi bằng văn bản, đảm bảo tính minh bạch và riêng tư.
• Năm 1904: Đức Giáo hoàng Piô X nhấn mạnh rằng các Hồng y phải giữ bí mật tuyệt đối về diễn tiến Mật nghị, kể cả sau khi kết thúc, để bảo vệ sự thánh thiêng của tiến trình.
• Năm 1970: Đức Giáo hoàng Phaolô VI quy định rằng chỉ các Hồng y dưới 80 tuổi được tham gia bầu cử, và số lượng tối đa của Hồng y cử tri là 120, dù con số này đôi khi có thể dao động.
• Năm 1996 và 2013: Tông hiến Universi Dominici Gregis, được Đức Giáo hoàng Gioan Phaolô II ban hành năm 1996 và sửa đổi bởi Đức Giáo hoàng Biển Đức XVI năm 2013, là văn bản pháp lý hiện hành, quy định chi tiết mọi khía cạnh của Mật nghị Hồng y, từ quy trình bỏ phiếu đến nghi thức tuyên thệ.

III. Mật Nghị Hồng Y: Ý nghĩa và đặc điểm

1. Mật nghị Hồng y là gì?

Mật nghị Hồng y (tiếng Latinh: Conclave, nghĩa là “với chìa khóa”) là tiến trình bầu Giáo hoàng, được tổ chức trong một không gian biệt lập, tách biệt hoàn toàn với thế giới bên ngoài. Thuật ngữ này phản ánh ba đặc điểm cốt lõi:

1. Tính biệt lập và cẩn mật: Mật nghị diễn ra tại Nhà nguyện Sistine, nơi được “khóa” cả trong lẫn ngoài, không chỉ ở nghĩa vật lý mà còn ở việc ngăn chặn mọi tác động từ bên ngoài, như truyền thông hay áp lực thế tục.
2. Tính bí mật và màu nhiệm: Đây không phải là một cuộc bầu cử dân sự thông thường, mà là một hành trình thiêng liêng, nơi các Hồng y phân định ý Chúa trong sự hướng dẫn của Chúa Thánh Thần. Các ngài phải giữ bí mật tuyệt đối về diễn tiến Mật nghị, kể cả sau khi kết thúc.
3. Sự dẫn dắt của Thiên Chúa: Giáo hội tin rằng vị Giáo hoàng được chọn là do Chúa Thánh Thần hướng dẫn, thông qua sự phân định của các Hồng y. Điều này làm cho Mật nghị trở thành một sự kiện siêu nhiên, vượt ngoài suy nghĩ và logic của con người.

2. Phân biệt Mật nghị và Công nghị Hồng y

Cần phân biệt rõ ràng giữa Mật nghị Hồng y và Công nghị Hồng y:

• Công nghị Hồng y: Là cuộc triệu tập Hồng y đoàn để thảo luận các vấn đề quan trọng của Giáo hội hoặc phong Hồng y mới. Ví dụ, Công nghị ngày 10 tháng 12 năm 2024 do Đức Giáo hoàng Phanxicô triệu tập để phong 21 Hồng y mới.
• Mật nghị Hồng y: Chỉ nhằm mục đích bầu Giáo hoàng và được tổ chức trong điều kiện biệt lập, với các quy định nghiêm ngặt về bảo mật.

3. Tầm quan trọng của Mật nghị

Mật nghị Hồng y không chỉ là việc chọn ra một vị lãnh đạo, mà còn là biểu tượng của sự hiệp thông và đức tin của Giáo hội. Nó thể hiện sự liên tục của sứ vụ tông đồ, bắt nguồn từ Thánh Phêrô, và khẳng định vai trò của Chúa Thánh Thần trong việc dẫn dắt Giáo hội qua mọi thời đại. Đây là một tiến trình thiêng liêng, nơi các Hồng y không chỉ dựa vào lý trí mà còn cầu xin ơn soi sáng để chọn vị mục tử phù hợp nhất với thánh ý Chúa.

IV. Tiến trình Mật Nghị Hồng Y: Một hành trình thiêng liêng

Mật nghị Hồng y bắt đầu bằng Thánh lễ Pro Eligendo Papa (Cầu nguyện cho việc bầu Giáo hoàng), được cử hành tại Vương cung Thánh đường Thánh Phêrô, do Hồng y Niên trưởng hoặc Phó Niên trưởng Hồng y đoàn chủ sự. Thánh lễ này đánh dấu sự khởi đầu chính thức của Mật nghị và là thời điểm các Hồng y cầu xin Chúa Thánh Thần soi sáng.

1. Chuẩn bị trước Mật nghị

Trước khi Mật nghị bắt đầu, các công tác hậu cần được thực hiện tỉ mỉ:

• Kiểm tra Nhà nguyện Sistine: Các chuyên viên kiểm tra kỹ lưỡng để đảm bảo không có thiết bị ghi âm, ghi hình, hoặc bất kỳ phương tiện nào có thể can thiệp vào tiến trình bầu cử.
• Sắp xếp nơi ở: Các Hồng y cư ngụ tại Nhà Thánh Marta, nơi được chuẩn bị đặc biệt để đảm bảo tính riêng tư. Tất cả những người không liên quan được yêu cầu rời khỏi khu vực này.
• Lắp đặt lò đốt phiếu: Một lò đốt đặc biệt được lắp đặt tại Nhà nguyện Sistine, với ống khói dẫn ra ngoài để báo hiệu kết quả bầu cử qua màu khói (đen hoặc trắng).

2. Quy trình trong Nhà nguyện Sistine

Sau Thánh lễ Pro Eligendo Papa, các Hồng y di chuyển đến Nhà nguyện Sistine, nơi Mật nghị chính thức diễn ra. Quy trình bao gồm các bước sau:

1. Tuyên thệ: Mỗi Hồng y tuyên thệ trước mặt Chúa, cam kết giữ bí mật tuyệt đối về diễn tiến Mật nghị và hành động theo ý Chúa. Vi phạm lời thề này có thể dẫn đến vạ tuyệt thông tiền kết dành cho Tòa Thánh.
2. Lệnh “Extra Omnes”: Trưởng ban Nghi lễ Phụng vụ Tòa Thánh ra lệnh “Extra Omnes” (Tất cả ra ngoài), yêu cầu mọi người không phải Hồng y cử tri rời khỏi Nhà nguyện. Chỉ các Hồng y dưới 80 tuổi (Hồng y cử tri) được ở lại.
3. Suy niệm: Các Hồng y lắng nghe một bài suy niệm, thường được soạn thảo theo Tông hiến Universi Dominici Gregis, nhằm giúp họ ý thức trách nhiệm nặng nề của mình trong việc chọn vị mục tử kế vị Thánh Phêrô.
4. Bỏ phiếu:
   • Hình thức bỏ phiếu: Mỗi Hồng y nhận một phiếu bầu với dòng chữ Latinh Eligo in Summum Pontificem (Tôi bầu chọn Giáo hoàng). Họ tự tay viết tên ứng viên, gấp phiếu hai lần, và tiến lên bàn thờ để bỏ phiếu sau khi tuyên thệ cá nhân.
   • Tần suất bỏ phiếu: Mỗi ngày có tối đa bốn lần bỏ phiếu (hai lần buổi sáng, hai lần buổi chiều), trừ ngày đầu tiên chỉ có một lần vào buổi chiều.
   • Kiểm phiếu: Các phiếu được kiểm tra cẩn thận. Nếu số phiếu không khớp với số Hồng y cử tri, đợt bầu đó bị hủy. Việc kiểm phiếu được thực hiện bởi các Hồng y được chỉ định, đảm bảo tính minh bạch.
   • Yêu cầu 2/3 phiếu bầu: Để trở thành Giáo hoàng hợp lệ, ứng viên phải nhận được ít nhất 2/3 số phiếu của Hồng y cử tri.
5. Đốt phiếu:
   • Sau mỗi đợt bỏ phiếu, phiếu được đốt trong lò tại Nhà nguyện Sistine. Nếu chưa có Giáo hoàng, hóa chất được thêm vào để tạo khói đen. Nếu đã bầu được Giáo hoàng, khói trắng xuất hiện, báo hiệu niềm vui cho toàn thế giới.
   • Khói được đốt hai lần mỗi ngày (sáng và chiều), thu hút sự chú ý của hàng triệu người trên Quảng trường Thánh Phêrô và qua các phương tiện truyền thông.

3. Khi chưa bầu được Giáo hoàng

Nếu sau ba ngày liên tục không chọn được Giáo hoàng, các Hồng y được nghỉ một ngày để cầu nguyện, suy niệm, và thảo luận. Sau đó, tiến trình bỏ phiếu được tiếp tục với cùng quy định. Sự gián đoạn này giúp các Hồng y có thời gian phân định sâu sắc hơn, tránh áp lực hoặc vội vàng trong quyết định quan trọng.

4. Khi Giáo hoàng được bầu

Khi một Hồng y nhận đủ 2/3 số phiếu, Hồng y Phó Niên trưởng (hoặc Niên trưởng, nếu đủ điều kiện) sẽ đến và hỏi: “Ngài có chấp nhận cuộc bầu chọn theo giáo luật để đặt ngài làm Giáo hoàng không?” Nếu vị ấy trả lời “Tôi chấp nhận,” họ lập tức trở thành Giáo hoàng, Giám mục Roma, và lãnh đạo thiêng liêng của Giáo hội Công giáo. Tiến trình tiếp theo bao gồm:

• Chọn tông hiệu: Tân Giáo hoàng chọn một tông hiệu (tên Giáo hoàng), thường mang ý nghĩa thiêng liêng hoặc lịch sử.
• Phong giám mục (nếu cần): Nếu tân Giáo hoàng chưa là giám mục, Hồng y Niên trưởng sẽ thực hiện nghi thức phong giám mục ngay lập tức.
• Chuẩn bị phẩm phục: Tân Giáo hoàng được đưa đến một căn phòng đặc biệt để thử phẩm phục Giáo hoàng, được may sẵn với các kích cỡ khác nhau (lớn, trung, nhỏ).
• Công bố tân Giáo hoàng: Một Hồng y thuộc Đẳng Phó tế (thường là Niên trưởng Đẳng Phó tế) xuất hiện tại ban công Đền thờ Thánh Phêrô và công bố: Annuntio vobis gaudium magnum: Habemus Papam! (Chúng tôi loan báo cho anh chị em một tin mừng trọng đại: Chúng ta có Giáo hoàng!). Sau đó, vị Hồng y giới thiệu tên và tông hiệu của tân Giáo hoàng.
• Ban phép lành: Tân Giáo hoàng xuất hiện tại ban công, ngỏ lời ngắn gọn với dân chúng, và ban phép lành Urbi et Orbi (Cho Thành Roma và Thế giới), đánh dấu sự khởi đầu sứ vụ của ngài.

V. Các sự kiện sau Mật Nghị

Sau khi Mật nghị kết thúc, tân Giáo hoàng thực hiện một số nghi thức quan trọng để chính thức nhận sứ vụ:

1. Thánh lễ khai mạc sứ vụ mục tử: Được tổ chức vào một ngày phù hợp, thánh lễ này đánh dấu sự khởi đầu chính thức của sứ vụ Giáo hoàng. Đây là dịp để tân Giáo hoàng cùng Hồng y đoàn và các tín hữu hiệp thông trong cầu nguyện.
2. Viếng mộ hai Thánh Tông đồ Phêrô và Phaolô: Tân Giáo hoàng đến viếng mộ hai vị tông đồ trưởng để bày tỏ lòng tôn kính và kết nối với truyền thống tông đồ của Giáo hội.
3. Nhận nhiệm sở tại Đền thờ Thánh Gioan Laterano: Đây là nhà thờ chính tòa của Giáo phận Roma, nơi đặt ngai tòa Giám mục Roma. Đền thờ này được gọi là “Mẹ và Đầu của mọi nhà thờ” trên toàn thế giới, vượt qua tầm quan trọng của Đền thờ Thánh Phêrô, vốn chủ yếu là nơi tổ chức các thánh lễ lớn. Tại đây, tân Giáo hoàng chính thức nhận sứ vụ Giám mục Roma.

VI. Vai trò của tín hữu trong Mật Nghị Hồng Y

Mặc dù Mật nghị Hồng y là trách nhiệm trực tiếp của các Hồng y cử tri, nhưng đây cũng là công việc của toàn thể Giáo hội. Mọi tín hữu, từ trẻ em đến người lớn, từ giáo dân đến các dòng tu, đều được mời gọi tham gia thiêng liêng qua cầu nguyện, hy sinh, và hiệp thông.

1. Lời mời gọi cầu nguyện

Hồng y đoàn thường kêu gọi các giáo phận, giáo xứ, chủng viện, và dòng tu trên toàn thế giới cầu nguyện cho Mật nghị Hồng y. Các ý cầu nguyện tập trung vào việc xin Chúa Thánh Thần soi sáng các Hồng y, để họ chọn được vị mục tử theo thánh ý Chúa. Đặc biệt trong tháng Năm, tháng kính Đức Mẹ, các tín hữu được khuyến khích chạy đến với Mẹ Maria, xin Mẹ gìn giữ Giáo hội như Mẹ đã che chở cho Chúa Giêsu.

2. Các sáng kiến cụ thể

• Tại giáo xứ: Các linh mục có thể tổ chức các tuần cầu nguyện đặc biệt hoặc các giờ chầu Thánh Thể để cầu nguyện cho Mật nghị.
• Trong các dòng tu: Các bề trên dòng tu được khuyến khích hướng dẫn các tu sĩ tham gia cầu nguyện và hy sinh, chẳng hạn qua việc lần chuỗi Mân Côi hoặc làm việc bác ái.
• Trong giới trẻ và thiếu nhi: Các giáo lý viên và huynh trưởng có thể hướng dẫn trẻ em cầu nguyện bằng những lời đơn sơ, giúp các em ý thức về tầm quan trọng của việc bầu Giáo hoàng.
• Tại chủng viện: Các chủng sinh được khuyến khích dành thời gian suy niệm và cầu nguyện để xin Chúa gìn giữ Giáo hội trong giai đoạn chuyển giao.

3. Ý nghĩa của sự hiệp thông

Sự hiệp thông của các tín hữu trong Mật nghị Hồng y không chỉ là một hành động hỗ trợ, mà còn là biểu tượng của sự hợp nhất trong Giáo hội. Dù không trực tiếp tham gia bỏ phiếu, các tín hữu góp phần vào tiến trình thiêng liêng bằng đức tin và lòng nhiệt thành, giúp Giáo hội vượt qua những thách đố của thời đại, đặc biệt trong bối cảnh truyền thông hiện đại và các áp lực từ bên ngoài.

VII. Kết luận: Một tiến trình thiêng liêng và hy vọng

Mật nghị Hồng y không chỉ là một sự kiện hành chính hay một cuộc bầu cử, mà là một hành trình thiêng liêng sâu sắc, nơi Giáo hội đặt trọn niềm tin vào sự hướng dẫn của Chúa Thánh Thần. Từ giai đoạn Trống Tòa đến các nghi thức sau Mật nghị, mỗi bước đều mang ý nghĩa thần học và biểu tượng, khẳng định sự liên tục của sứ vụ tông đồ và vai trò của Thiên Chúa trong việc dẫn dắt Giáo hội.

Trong bối cảnh thế giới hiện đại, với những thách đố về đức tin, văn hóa, và truyền thông, việc bầu chọn một vị Giáo hoàng đòi hỏi không chỉ sự khôn ngoan của các Hồng y mà còn sự hiệp thông của toàn thể Giáo hội. Chúng ta được mời gọi tham gia vào hành trình này bằng cầu nguyện, hy sinh, và lòng tin tưởng vào kế hoạch của Thiên Chúa. Hãy cùng nhau phó thác để Giáo hội sớm có một vị mục tử thánh thiện, nhiệt thành, và can đảm, dẫn dắt đoàn chiên Chúa qua những con đường của thời đại.

Lm. Anmai, CSsR tổng hợp