THÁNH LỄ NÀO BỎ QUA HÀNH ĐỘNG THỐNG HỐI VÀ KINH THƯƠNG XÓT
Trong đời sống phụng vụ của Giáo Hội Công giáo, Thánh Lễ là trung tâm của sự thờ phượng, nơi cộng đoàn quy tụ để tôn vinh Thiên Chúa và cử hành mầu nhiệm cứu độ. Mỗi phần của Thánh Lễ – từ Nghi Thức Đầu Lễ đến Lời Nguyện Hiệp Lễ – đều mang một ý nghĩa thần học sâu sắc và được sắp xếp theo một trật tự hài hòa. Tuy nhiên, không ít lần các tín hữu, thậm chí cả những người phụ trách phụng vụ, cảm thấy lúng túng trước câu hỏi: Khi nào thì bỏ qua “Hành Động Thống Hối” nhưng vẫn đọc hoặc hát “Kinh Thương Xót”? Và khi nào thì bỏ cả hai phần này? Sự bối rối này không chỉ xuất phát từ sự thiếu rõ ràng trong thực hành, mà còn từ những hiểu lầm về mối quan hệ giữa hai yếu tố quan trọng trong Nghi Thức Đầu Lễ. Bài viết này sẽ giải đáp vấn đề bằng cách trình bày các trường hợp cụ thể dựa trên hướng dẫn của Hội Thánh, đồng thời phân tích ý nghĩa thần học và thực hành để giúp người đọc hiểu rõ khi nào và tại sao cần bỏ qua Hành Động Thống Hối, Kinh Thương Xót, hoặc cả hai, nhằm cử hành Thánh Lễ một cách ý thức, trọn vẹn và đúng đắn.
- VẤN ĐỀ
Mấu chốt của sự lúng túng nằm ở sự nhầm lẫn về bản chất và mối liên hệ giữa Hành Động Thống Hối (actus penitentialis) và Kinh Thương Xót (Kyrie eleison). Nhiều người cho rằng Kinh Thương Xót – với lời kêu cầu “Lạy Chúa, xin thương xót chúng con” – là một phần không thể tách rời của Hành Động Thống Hối, hoặc thậm chí là cách diễn đạt trực tiếp của sự sám hối. Tuy nhiên, các văn kiện phụng vụ chính thức của Hội Thánh, như Quy chế Tổng quát Sách lễ Rôma (QCSL) và Sách Lễ Nghi Giám Mục, đã làm sáng tỏ sự phân biệt giữa hai yếu tố này.
Theo QCSL (số 51-52), Hành Động Thống Hối là một nghi thức riêng biệt trong Nghi Thức Đầu Lễ, nhằm giúp cộng đoàn chuẩn bị tâm hồn trước khi bước vào mầu nhiệm Thánh Thể bằng cách nhìn nhận tội lỗi và xin ơn tha thứ. Nghi thức này có thể được thực hiện qua ba công thức (mẫu sám hối): Công Thức I (Kinh Thú Tội), Công Thức II (lời kêu cầu lòng thương xót), và Công Thức III (lời tung hô kèm lời cầu xin). Trong khi đó, Kinh Thương Xót – bao gồm lời tung hô “Kyrie” (Lạy Chúa) và “Christe” (Lạy Chúa Kitô) cùng lời cầu “eleison” (xin thương xót) – là một phần tiếp nối, không phải là thành phần cố hữu của Hành Động Thống Hối, ngoại trừ trường hợp sử dụng Công Thức III. QCSL (số 52) ghi rõ: “Sau Hành Động Thống Hối, bao giờ cũng xướng Kinh Lạy Chúa, Xin Thương Xót, trừ khi đã đọc lời tung hô này trong Hành Động Thống Hối.” Điều này cho thấy Kinh Thương Xót có vai trò riêng: một lời khẩn cầu mang tính tôn vinh và cầu xin, vượt ra ngoài ý nghĩa thống hối thuần túy.1
Sự nhầm lẫn càng gia tăng khi thực hành phụng vụ tại các cộng đoàn không đồng nhất. Ví dụ, trong một Thánh Lễ thường nhật, một số linh mục bỏ qua Hành Động Thống Hối nhưng vẫn hát Kinh Thương Xót, trong khi ở nơi khác, cả hai đều bị bỏ qua mà không có giải thích rõ ràng. Để giải quyết vấn đề này, chúng ta cần xem xét các hướng dẫn cụ thể từ Hội Thánh, được ghi trong QCSL (số 46, 125, 258), Sách Lễ Nghi Giám Mục (số 255), và các chú thích chữ đỏ trong Sách Lễ Rôma. Các văn kiện này không chỉ phân biệt rõ hai phần, mà còn chỉ ra các trường hợp cụ thể khi một trong hai hoặc cả hai được bỏ qua, dựa trên bối cảnh phụng vụ và ý nghĩa thần học của nghi thức.
- KHÔNG CỬ HÀNH HÀNH ĐỘNG THỐNG HỐI NHƯNG TÙY NGHI VẪN HÁT/ĐỌC KINH THƯƠNG XÓT HOẶC BỎ LUÔN KINH THƯƠNG XÓT
Trong một số Thánh Lễ, Hội Thánh cho phép bỏ qua Hành Động Thống Hối nhưng để tùy nghi việc hát hoặc đọc Kinh Thương Xót, tùy thuộc vào cấu trúc nghi thức và ý nghĩa của dịp lễ. Dưới đây là các trường hợp cụ thể:
- Thánh Lễ với nghi thức tiếp đón Đức Giám mục tại nhà thờ chính tòa và Thánh Lễ với nghi thức trao dây Pallium
Theo Sách Lễ Nghi Giám Mục (số 1186-1190), khi Đức Giám mục được tiếp đón tại nhà thờ chính tòa hoặc trong nghi thức trao dây Pallium – biểu tượng của quyền bính mục tử – Hành Động Thống Hối được bỏ qua. Lý do chính là sự hiện diện của các nghi thức đặc biệt ở phần đầu Thánh Lễ, như rảy nước thánh hoặc lời chào long trọng, đã thay thế vai trò chuẩn bị tâm hồn của Hành Động Thống Hối. QCSL (số 258) lưu ý rằng khi có các yếu tố phụng vụ khác thường được thêm vào Nghi Thức Đầu Lễ, Hành Động Thống Hối có thể được lược giản để tránh trùng lặp hoặc kéo dài không cần thiết.2
Ví dụ, trong nghi thức tiếp đón Đức Giám mục, sau khi ngài rảy nước thánh trên cộng đoàn – một hành vi mang ý nghĩa thanh tẩy – Thánh Lễ chuyển trực tiếp sang Lời Nguyện Nhập Lễ hoặc Kinh Vinh Danh, tùy nghi bỏ qua Kinh Thương Xót. Việc “tùy nghi” này phản ánh truyền thống Rôma linh hoạt, cho phép cộng đoàn hát Kinh Thương Xót như một lời ngợi khen thay vì bỏ hẳn, đặc biệt nếu nghi thức tiếp đón không quá dài. Trong lịch sử, từ thời Giáo Hội sơ khai, Kinh Thương Xót vốn là một lời cầu nguyện độc lập, được thêm vào Thánh Lễ để tôn vinh lòng thương xót của Chúa, chứ không chỉ giới hạn trong bối cảnh sám hối.3
- Thánh Lễ Thứ Tư Lễ Tro
Sách Lễ Rôma (ấn bản 2002, phần Lễ Tro) ghi rõ: “Bỏ Nghi Thức Sám Hối, thay thế vào đó sẽ có nghi thức xức tro.” Nghi thức xức tro – với lời nhắc nhở “Hãy sám hối và tin vào Tin Mừng” hoặc “Hãy nhớ mình là bụi tro” – đã bao hàm ý nghĩa thống hối, khiến Hành Động Thống Hối trở nên không cần thiết. Tuy nhiên, chữ đỏ cũng cho phép tùy nghi bỏ Kinh Thương Xót, đặc biệt khi có tổ chức rước kiệu theo kiểu “trạm cử hành” Rôma cổ – một thực hành hiếm thấy tại Việt Nam.4
Cụ thể, Sách Lễ hướng dẫn rằng sau lời chào, linh mục đọc một Lời Nguyện Nhập Lễ (về Thánh Giá, ơn tha tội, hoặc Hội Thánh địa phương), rồi cộng đoàn rước đến nhà thờ chính trong khi hát Kinh Cầu Các Thánh. Khi đến nơi, linh mục chào bàn thờ, tùy nghi xông hương, và chuyển thẳng sang Lời Nguyện Nhập Lễ mà không cần Kinh Thương Xót, vì lời cầu trong đoàn rước đã thay thế phần nào vai trò của nó. Tuy nhiên, nếu không có rước kiệu, nhiều cộng đoàn vẫn hát Kinh Thương Xót như một cách tôn vinh lòng thương xót Chúa trước khi bước vào nghi thức xức tro – một lựa chọn phù hợp với tính “tùy nghi” mà Hội Thánh cho phép.
- Chúa Nhật Lễ Lá
Trong cả hai hình thức cử hành Chúa Nhật Lễ Lá – Rước Kiệu (hình thức I) và Nghi Thức Nhập Lễ Trọng Thể (hình thức II) – Sách Lễ Rôma (phần Lễ Lá) quy định bỏ Hành Động Thống Hối. Sau khi rước lá và làm phép lá, linh mục chào bàn thờ, tùy nghi xông hương, rồi đọc ngay Lời Nguyện Nhập Lễ mà không cần Nghi Thức Đầu Lễ đầy đủ.5 Việc bỏ Hành Động Thống Hối xuất phát từ nghi thức rước lá đã mang ý nghĩa chuẩn bị tâm hồn, tái hiện cuộc vào thành Giêrusalem của Chúa Giêsu, khiến hành vi sám hối riêng không còn cần thiết.
Kinh Thương Xót cũng được tùy nghi bỏ qua, vì trọng tâm của ngày này là niềm vui chiến thắng của Đấng Mêsia, được biểu thị qua Kinh Vinh Danh ngay sau đó (trừ khi rơi vào Mùa Chay mà không hát Kinh Vinh Danh). Ví dụ, tại một giáo xứ tổ chức rước lá trọng thể với bài thánh ca “Hosanna”, cộng đoàn có thể bỏ qua Kinh Thương Xót để giữ dòng chảy phụng vụ mượt mà, nhưng ở nơi khác, việc hát Kyrie vẫn được duy trì như một lời cầu xin khiêm nhường trước cuộc Thương Khó sắp được công bố.
- Cử hành phối hợp Kinh Sáng/Kinh Chiều với Thánh Lễ
Khi kết hợp Kinh Sáng hoặc Kinh Chiều với Thánh Lễ, Văn kiện Trình bày và Quy định Các Giờ Kinh Phụng Vụ (số 94, 96) và Sách Lễ Rôma (phần Lễ Vọng Hiện Xuống) cho phép linh hoạt trong việc bỏ Hành Động Thống Hối và Kinh Thương Xót. Cụ thể:
Kinh Sáng trước Thánh Lễ: Có thể bắt đầu bằng câu giáo đầu và thánh thi, hoặc bằng ca nhập lễ và lời chào của linh mục. Sau phần ca vịnh và bài đọc vắn, Hành Động Thống Hối bị bỏ, và Kinh Thương Xót được tùy nghi bỏ qua trước khi hát Kinh Vinh Danh (nếu có).
Kinh Chiều trước Thánh Lễ: Ví dụ, trong Lễ Vọng Hiện Xuống, sau thánh thi “Xin Ngự Đến” và ca vịnh, linh mục bỏ Hành Động Thống Hối, tùy nghi hát Kinh Thương Xót, rồi đọc Lời Nguyện Nhập Lễ.6
Sự linh hoạt này xuất phát từ ý nghĩa của Giờ Kinh Phụng Vụ: các thánh vịnh và lời cầu đã chuẩn bị tâm hồn cộng đoàn, giảm bớt nhu cầu về một nghi thức sám hối riêng. Tuy nhiên, việc giữ lại Kinh Thương Xót trong một số trường hợp (như Lễ Vọng Hiện Xuống) nhấn mạnh lòng thương xót của Chúa Thánh Thần – trọng tâm của ngày lễ – như một lời khẩn cầu phù hợp.
III. NHỮNG TRƯỜNG HỢP BỎ QUA CẢ HÀNH ĐỘNG THỐNG HỐI LẪN KINH THƯƠNG XÓT
Trong các dịp sau, Hội Thánh yêu cầu bỏ cả Hành Động Thống Hối lẫn Kinh Thương Xót để nhường chỗ cho các nghi thức đặc biệt mang ý nghĩa thanh tẩy hoặc khởi đầu mới:
- Khi cử hành “Nghi Thức Làm Phép Và Rảy Nước Thánh” trong Thánh Lễ
Sách Lễ Rôma (Phụ lục, số 1) hướng dẫn: “Ngày Chúa Nhật, nhất là trong Mùa Phục Sinh, có thể cử hành nghi thức làm phép và rảy nước thánh… Khi được cử hành trong Thánh Lễ, nghi thức này thay thế Hành Động Thống Hối đầu lễ.” Sau khi rảy nước thánh – biểu tượng của Bí tích Rửa Tội – cộng đoàn chuyển thẳng sang Kinh Vinh Danh mà không hát Kinh Thương Xót (số 6). Sách Lễ Nghi Giám Mục (số 134) xác nhận: nếu đã rảy nước thánh, cả Hành Động Thống Hối lẫn Kinh Thương Xót đều bị bỏ.7
Ví dụ, trong một Thánh Lễ Chúa Nhật Mùa Phục Sinh, linh mục làm phép nước và rảy trên cộng đoàn để nhắc nhớ Bí tích Rửa Tội, sau đó hát ngay Kinh Vinh Danh, tạo nên một sự chuyển tiếp mượt mà từ ký ức về ơn tái sinh sang lời ngợi khen Thiên Chúa. Nghi thức này, bắt nguồn từ truyền thống Rôma cổ, nhấn mạnh sự thanh tẩy toàn diện, khiến hai phần kia trở nên dư thừa.
- Khi cử hành “Lễ Ban Bí Tích Thánh Tẩy”
Sách Lễ Rôma (phần Lễ Ban Bí Tích Thánh Tẩy) quy định: “Trong Thánh Lễ này bỏ Hành Động Thống Hối đầu lễ, Kinh Xin Chúa Thương Xót và Kinh Tin Kính, nhưng đọc Kinh Vinh Danh.” Điều này áp dụng cho cả Lễ Vọng Phục Sinh và các Thánh Lễ rửa tội trẻ em ngoài dịp Phục Sinh. Lý do là nghi thức Thánh Tẩy – với lời tuyên xưng đức tin và nước rửa tội – đã bao hàm ý nghĩa sám hối và tái sinh, thay thế hoàn toàn Nghi Thức Đầu Lễ thông thường.8
Ví dụ, trong Thánh Lễ rửa tội cho một trẻ sơ sinh vào Chúa Nhật, sau nghi thức làm phép nước và rửa tội, linh mục đọc Lời Nguyện Nhập Lễ và hát Kinh Vinh Danh, bỏ qua cả Hành Động Thống Hối lẫn Kinh Thương Xót, vì Bí tích Thánh Tẩy đã hoàn tất việc thanh tẩy tâm hồn.
- Khi cử hành “Nghi Thức Chúc Lành Cho Ghế Giám Mục Hay Ghế Chủ Tọa” trong Thánh Lễ
Sách Lễ Nghi Giám Mục (số 1010-1014) hướng dẫn bỏ Hành Động Thống Hối sau nghi thức chúc lành ghế – biểu tượng của quyền giảng dạy và lãnh đạo. Mặc dù chữ đỏ không nhắc trực tiếp đến Kinh Thương Xót, thực hành phổ biến (dựa trên tiền lệ từ nghi thức rảy nước thánh) là bỏ luôn cả Kyrie để chuyển sang Kinh Vinh Danh hoặc Lời Nguyện Nhập Lễ. Nghi thức này nhấn mạnh sự khởi đầu mới của sứ vụ, không cần đến lời sám hối hay cầu xin thêm.9
- Khi cử hành “Nghi Thức Hôn Nhân” trong Thánh Lễ
Nghi Thức Cử Hành Hôn Nhân (số 53) quy định: “Bỏ qua Hành Động Thống Hối.” Sau lời chào và dẫn nhập, linh mục chuyển thẳng sang Kinh Vinh Danh mà không hát Kinh Thương Xót, nhờ các bản văn dẫn nhập linh hoạt (số 52-53). Việc bỏ cả hai phần phản ánh niềm vui của Bí tích Hôn Phối – hình ảnh của tình yêu giữa Chúa Kitô và Hội Thánh – vượt lên trên nhu cầu sám hối ban đầu.10
- PHẢI CỬ HÀNH CẢ HÀNH ĐỘNG THỐNG HỐI LẪN KINH THƯƠNG XÓT
Ngoài các trường hợp trên, trong các Thánh Lễ thông thường, Hành Động Thống Hối và Kinh Thương Xót phải được cử hành, trừ khi dùng Công Thức Thống Hối thứ III. Sách Lễ Rôma cung cấp ba mẫu sám hối:
- Công Thức I (Kinh Thú Tội)
Cộng đoàn đọc: “Tôi thú nhận cùng Thiên Chúa toàn năng…” Sau lời xá giải của linh mục, Kinh Thương Xót được hát hoặc đọc như một lời đáp ứng cần thiết (QCSL, số 52).
- Công Thức II (Lời kêu cầu)
Chủ tế: “Lạy Chúa, xin thương xót chúng con” – Cộng đoàn: “Vì chúng con đã xúc phạm đến Chúa.” Sau đó, Kinh Thương Xót được hát để kết thúc nghi thức sám hối và mở đường cho Kinh Vinh Danh.11
- Công Thức III (Lời tung hô)
Chủ tế đọc các câu như: “Lạy Chúa Kitô, Chúa đã được sai đến để cứu chữa những tâm hồn sám hối. Xin thương xót chúng con,” và cộng đoàn đáp lại. Vì Kinh Thương Xót đã được tích hợp, không cần hát thêm Kyrie sau đó (Sách Lễ Nghi Giám Mục, số 134).
Linh mục có thể chọn mẫu phù hợp với mùa phụng vụ hoặc dịp lễ. Ví dụ, Công Thức III thường được dùng trong Mùa Chay để nhấn mạnh lòng thương xót, trong khi Công Thức I phổ biến hơn trong Mùa Thường Niên.
- TẠM KẾT
Bỏ Hành Động Thống Hối nhưng tùy nghi hát/đọc Kinh Thương Xót: Thánh Lễ tiếp đón Đức Giám mục, trao dây Pallium, Thứ Tư Lễ Tro, Chúa Nhật Lễ Lá, phối hợp Kinh Sáng/Kinh Chiều.
Bỏ cả Hành Động Thống Hối lẫn Kinh Thương Xót: Nghi thức rảy nước thánh, Lễ Ban Bí Tích Thánh Tẩy, chúc lành ghế Giám mục, Nghi Thức Hôn Nhân.
Phải cử hành cả hai: Trong các Thánh Lễ khác, dùng Công Thức I hoặc II, trừ khi dùng Công Thức III.
Hiểu rõ các trường hợp này không chỉ giúp tránh lúng túng, mà còn làm sâu sắc thêm sự tham dự của chúng ta vào mầu nhiệm Thánh Lễ, nơi lòng thương xót và sự thánh thiện của Thiên Chúa được tôn vinh qua từng nghi thức.
Lm. Anmai, CSsR
Footnotes
Xem thêm: Joseph A. Jungmann, The Mass of the Roman Rite (New York: Benziger, 1951), tr. 331-336, về nguồn gốc của Kinh Thương Xót như một lời cầu nguyện độc lập. ↩
QCSL, số 258: “Khi có các nghi thức khác thường, có thể bỏ qua một số phần của Nghi Thức Đầu Lễ.” ↩
Xem: Prosper Guéranger, The Liturgical Year (Westminster: Newman Press, 1948), tập 1, tr. 45-50. ↩
Sách Lễ Rôma, Lễ Tro: “Nghi thức xức tro thay thế Hành Động Thống Hối.” ↩
Sách Lễ Rôma, Lễ Lá: “Không cử hành Nghi Thức Đầu Lễ đầy đủ.” ↩
Văn kiện Các Giờ Kinh Phụng Vụ, số 94: “Tùy trường hợp, bỏ một trong hai nghi thức đầu lễ.” ↩
Sách Lễ Nghi Giám Mục, số 134: “Nếu rảy nước thánh, bỏ cả Hành Động Thống Hối và Kinh Thương Xót.” ↩
Sách Lễ Rôma, Lễ Thánh Tẩy: “Bỏ Hành Động Thống Hối và Kyrie.” ↩
Sách Lễ Nghi Giám Mục, số 1014: “Tiếp tục Thánh Lễ như thường lệ.” ↩
Nghi Thức Cử Hành Hôn Nhân, số 53: “Bỏ qua Hành Động Thống Hối.” ↩
QCSL, số 52: “Sau Hành Động Thống Hối, luôn xướng Kinh Thương Xót nếu chưa đọc trước.” ↩
