TỪ “BIẾT” ĐẾN “HIỂU” – HÀNH TRÌNH CỦA CON TIM

TỪ “BIẾT” ĐẾN “HIỂU” – HÀNH TRÌNH CỦA CON TIM

LỜI MỞ ĐẦU

Trong cuộc sống thường nhật, chúng ta gặp gỡ và tiếp xúc với biết bao nhiêu người. Chúng ta “biết” tên của người đồng nghiệp, “biết” chức vụ của vị cấp trên, “biết” địa chỉ nhà của người hàng xóm. Trong thế giới kỹ thuật số, cái “biết” ấy lại càng được mở rộng đến vô tận. Chúng ta “biết” một người nổi tiếng có bao nhiêu người theo dõi, “biết” một người bạn vừa đi du lịch ở đâu qua những bức ảnh họ đăng tải. Kho kiến thức của chúng ta về người khác dường như ngày càng đầy lên.

Thế nhưng, giữa dòng chảy thông tin đó, có một câu hỏi thầm lặng nhưng nhức nhối vẫn thường vang lên trong những khoảnh khắc tĩnh tâm của mỗi người: Liệu chúng ta có thật sự “hiểu” họ không?

Câu hỏi ấy len lỏi vào những ngóc ngách sâu thẳm nhất của đời sống. Một nhà thần học uyên bác, thuộc lòng từng câu Kinh Thánh, am tường mọi tín điều của Giáo Hội, có thể gọi là “biết” Chúa, nhưng liệu người ấy có “hiểu” được trái tim thổn thức của một Thiên Chúa đã khóc thương cái chết của bạn mình là Ladarô, hay nỗi đau của Ngài khi bị người môn đệ thân tín chối bỏ? Vợ chồng sống với nhau mấy chục năm, “biết” rõ thói quen của nhau đến từng chân tơ kẽ tóc, nhưng có “hiểu” được những ước mơ thầm kín, những nỗi sợ không tên, những vết thương lòng mà người bạn đời của mình đang âm thầm mang lấy? Anh em tu sĩ sống chung một mái nhà, cùng đọc kinh, cùng làm việc, “biết” rõ lịch trình của nhau, nhưng có “hiểu” được những thao thức, những gánh nặng thiêng liêng mà người anh em mình đang một mình chiến đấu?

Bài luận này mời gọi chúng ta cùng nhau thực hiện một cuộc hành trình. Đó là hành trình đi từ cái “biết” của lý trí đến cái “hiểu” của con tim. Bởi lẽ, “biết” là điều kiện cần, nhưng “hiểu” mới là điều kiện đủ để xây dựng nên tình yêu đích thực, sự hiệp thông sâu sắc và một đức tin sống động. Chính vì thiếu “hiểu”, biết bao mối tương quan đã rạn nứt, biết bao gia đình trở nên nguội lạnh, biết bao cộng đoàn trở nên xa cách, và biết bao tâm hồn đã cảm thấy Thiên Chúa thật xa vời dù hằng ngày vẫn đọc kinh, dự lễ. Chúng ta hãy cùng nhau khám phá hành trình này, để xin ơn Chúa Thánh Thần biến đổi cái “biết” nơi chúng ta thành một sự “thấu hiểu” đầy yêu thương và trắc ẩn.

PHẦN I: “BIẾT” – BỀ MẶT CỦA NHẬN THỨC

Trước khi đi vào chiều sâu của sự “hiểu”, chúng ta cần nhận diện rõ bản chất và những giới hạn của cái “biết”. Trong nhiều trường hợp, chúng ta đã lầm tưởng rằng mình hiểu một ai đó, trong khi thực ra chúng ta chỉ đang dừng lại ở mức độ biết về họ.

Chương 1: Thế giới của thông tin và cái “Biết” hời hợt

Chúng ta đang sống trong một thời đại được gọi là “kỷ nguyên thông tin”. Chỉ với một chiếc điện thoại thông minh, chúng ta có thể “biết” được mọi thứ. Internet và mạng xã hội cung cấp cho chúng ta một lượng dữ liệu khổng lồ về người khác.

• “Biết” là thu thập dữ kiện: Cái “biết” này chủ yếu hoạt động ở tầng lý trí. Nó là việc thu thập, phân loại và lưu trữ thông tin. Chúng ta biết tên, tuổi, nghề nghiệp, trình độ học vấn, sở thích, tình trạng hôn nhân… Những thông tin này giống như những dòng gạch đầu dòng trong một bản sơ yếu lý lịch. Chúng đúng, chúng cần thiết, nhưng chúng không phải là toàn bộ con người.
• “Biết” qua hình ảnh bên ngoài: Mạng xã hội là một ví dụ điển hình. Chúng ta “biết” một gia đình hạnh phúc qua những bức ảnh du lịch tươi cười. Chúng ta “biết” một người thành công qua những bài đăng về thành tựu công việc. Nhưng chúng ta không biết những đêm mất ngủ, những giọt nước mắt, những cuộc cãi vã, những lần thất bại không được kể ra. Chúng ta đang “biết” một phiên bản được chọn lọc, được biên tập kỹ lưỡng của người khác.
• Cái bẫy của việc “biết nhiều”: Khi chúng ta “biết” nhiều thông tin về ai đó, chúng ta dễ có ảo tưởng rằng mình đã hiểu họ. Từ đó, chúng ta bắt đầu phán xét. “Tôi biết anh ta, loại người đó thì…” hay “Tôi biết con bé đó, nó chỉ được cái vẻ ngoài thôi…”. Cái “biết” hời hợt này không dẫn đến yêu thương, mà thường dẫn đến sự xét đoán, định kiến và phân loại người khác vào những chiếc hộp do chính chúng ta tạo ra.

Chương 2: Cái “Biết” trong đời sống thường ngày và những giới hạn

Ảo tưởng này không chỉ tồn tại trên mạng xã hội, nó hiện hữu ngay trong những mối tương quan thân thiết nhất của chúng ta.

Trong gia đình:

Người chồng “biết” vợ mình thích ăn món gì, hay xem phim gì, dị ứng với thứ gì. Người vợ “biết” chồng mình hay để đồ đạc ở đâu, có thói quen đọc báo mỗi sáng. Cha mẹ “biết” con mình học lớp mấy, chơi thân với bạn nào, thích chơi game gì. Những cái “biết” này tạo nên sự vận hành trôi chảy của đời sống gia đình.

Nhưng nó có giới hạn. Người chồng có “hiểu” được tại sao hôm nay vợ mình lại im lặng khác thường không? Người vợ có “hiểu” được áp lực công việc mà người chồng đang gánh chịu không? Cha mẹ có “hiểu” được nỗi sợ bị bạn bè tẩy chay, sự lo lắng về ngoại hình, hay những hoang mang về tương lai mà con cái mình đang đối mặt không? Rất nhiều khi, chúng ta trả lời những ưu tư của người thân bằng những công thức quen thuộc: “Có gì đâu mà buồn?”, “Cố lên rồi mọi chuyện sẽ ổn thôi!”, “Đừng nghĩ ngợi lung tung nữa!”. Chúng ta đưa ra giải pháp khi cái họ cần là sự lắng nghe. Chúng ta hành động dựa trên cái “biết” của mình, mà bỏ qua nhu cầu được “hiểu” của họ.

Trong cộng đoàn (giáo xứ, dòng tu):

Sống chung một mái nhà, làm việc chung một mục vụ, chúng ta “biết” sơ Cố là người nghiêm khắc, cha Xứ là người quảng giao, thầy B là người ít nói. Chúng ta “biết” ai có tài năng gì, ai có khuyết điểm nào.

Nhưng chúng ta có “hiểu” được rằng sự nghiêm khắc của sơ Cố có thể đến từ một tuổi thơ đầy kỷ luật và một mong muốn mọi việc được hoàn hảo cho Chúa? Chúng ta có “hiểu” được rằng đằng sau vẻ quảng giao của cha Xứ là một nỗi cô đơn sâu thẳm? Chúng ta có “hiểu” được rằng sự ít nói của thầy B không phải là kiêu ngạo, mà là một tâm hồn nội tâm, hay một vết thương nào đó trong quá khứ khiến thầy ngại giao tiếp? Khi chỉ dừng lại ở cái “biết” bề ngoài, chúng ta dễ dàng dán nhãn cho anh chị em mình, tạo nên những bức tường vô hình ngay trong lòng cộng đoàn.

PHẦN II: “HIỂU” – CHIỀU SÂU CỦA CON TIM

Nếu “biết” là hành trình của lý trí, thì “hiểu” là cuộc hành hương của con tim. Nó đòi hỏi chúng ta phải bước ra khỏi thế giới của riêng mình để đi vào thế giới của người khác.

Chương 3: “Hiểu” là gì? Một cuộc đi vào nội tâm

“Hiểu” không phải là một trạng thái, mà là một tiến trình. Nó là một nghệ thuật cần được thực hành với sự kiên nhẫn và yêu thương. Bản chất của sự “hiểu” bao gồm những yếu tố sau:

• Lắng nghe bằng cả con tim (Empathic Listening): Đây là yếu tố nền tảng. Lắng nghe không chỉ là im lặng để người kia nói, mà là thực sự chú tâm để nghe được cả những điều không được nói ra bằng lời. Nghe để cảm được niềm vui, nỗi đau, sự sợ hãi, niềm hy vọng ẩn sau câu chữ của họ. Nó đòi hỏi chúng ta phải tạm gác lại những phán xét, những ý định khuyên bảo của mình để hoàn toàn hiện diện với người đối diện.
• Thinh lặng để thấu cảm (Contemplative Silence): Trong một thế giới ồn ào, thinh lặng là không gian cần thiết để sự “hiểu” nảy mầm. Khi chúng ta thinh lặng, chúng ta mới có thể nghe được tiếng nói sâu thẳm của người khác và của chính mình. Sự thinh lặng chia sẻ cùng nhau có sức chữa lành mạnh mẽ hơn ngàn lời nói sáo rỗng.
• Bước vào đôi giày của người khác (Perspective-Taking): “Hiểu” là nỗ lực để nhìn thế giới qua lăng kính của người khác. “Nếu tôi ở trong hoàn cảnh của anh ấy/cô ấy, với quá khứ của họ, với những gánh nặng của họ, tôi sẽ cảm thấy và hành xử như thế nào?”. Nỗ lực này giúp phá tan sự tự cho mình là trung tâm và mở ra lòng trắc ẩn.
• Chấp nhận vô điều kiện (Unconditional Acceptance): “Hiểu” không có nghĩa là đồng tình với mọi hành động của người khác, nhưng là chấp nhận con người họ một cách trọn vẹn, với cả những điểm mạnh và điểm yếu. Đó là yêu thương họ không phải vì họ hoàn hảo, mà yêu thương họ ngay trong sự bất toàn của họ, giống như cách Thiên Chúa yêu thương chúng ta.

Chương 4: Khi “Biết” mà không “Hiểu”: Nguồn gốc của những đổ vỡ

Hầu hết những nỗi đau trong các mối tương quan đều bắt nguồn từ vực thẳm ngăn cách giữa “biết” và “hiểu”.

• Sự cô đơn ngay giữa những người thân yêu: Bi kịch lớn nhất không phải là ở một mình, mà là ở cùng người khác mà vẫn cảm thấy cô đơn. Một người vợ có thể cảm thấy vô cùng cô đơn bên cạnh người chồng “biết” mọi thứ về cô nhưng không “hiểu” được tâm hồn cô. Một người tu sĩ có thể cảm thấy lạc lõng giữa cộng đoàn nơi mọi người “biết” tên nhau nhưng không ai “hiểu” được những thao thức của nhau.
• Những cuộc đối thoại của người điếc: Khi thiếu sự “hiểu”, các cuộc trò chuyện dễ trở thành những màn độc thoại song song. Mỗi người chỉ lo bảo vệ quan điểm của mình, chứng minh mình đúng, thay vì nỗ lực lắng nghe để hiểu góc nhìn của người kia. Điều này dẫn đến những cuộc cãi vã vô tận và những tổn thương ngày càng khoét sâu.
• Sự phán xét và lên án: Khi chỉ dựa trên cái “biết” bề ngoài, chúng ta nhanh chóng đưa ra những lời phán xét cay nghiệt. Chúng ta thấy hành động mà không thấy động cơ. Chúng ta thấy cái gai trong mắt anh em mà không thấy cái đà trong mắt mình. Chúa Giêsu đã kịch liệt lên án thái độ này của những người Pharisêu, những người “biết” luật Môsê nhưng không “hiểu” được trái tim của Thiên Chúa là Cha giàu lòng thương xót.

PHẦN III: TỪ “BIẾT” CHÚA ĐẾN “HIỂU” CHÚA – TÂM ĐIỂM CỦA ĐỨC TIN

Nơi mà hành trình từ “biết” đến “hiểu” trở nên quan trọng và mang tính sống còn nhất chính là trong đời sống đức tin của chúng ta.

Chương 5: “Biết” Chúa: Cái bẫy của một đức tin thuần lý trí

Có một mối nguy hiểm lớn trong đời sống thiêng liêng, đó là dừng lại ở việc “biết” về Thiên Chúa.

• Hình ảnh người Pharisêu: Họ là những chuyên gia về Lề Luật. Họ “biết” Kinh Thánh thuộc lòng. Họ “biết” phải dâng lễ vật nào, giữ ngày Sabát ra sao. Họ “biết” mọi quy tắc về sự thanh sạch. Nhưng Chúa Giêsu gọi họ là “mồ mả tô vôi”, vì bên trong họ trống rỗng tình yêu. Họ “biết” Thiên Chúa của Lề Luật, nhưng họ không “hiểu” Thiên Chúa của Lòng Thương Xót. Họ dùng kiến thức của mình để xét đoán và kết án người khác.
• Hình ảnh nhà thần học “trên giấy”: Một người có thể đọc hết các tác phẩm của Thánh Tôma Aquinô, phân tích được các mầu nhiệm một cách logic, tranh luận thần học một cách sắc bén. Đó là một cái “biết” quý giá. Nhưng nếu cái “biết” đó không dẫn đến một con tim yêu mến, một đời sống cầu nguyện sâu sắc, một sự khiêm tốn phủ phục trước mầu nhiệm cao cả, thì nó chỉ là một cái “biết” của trí năng, một “cái thùng rỗng kêu to”. Đức tin của họ có nguy cơ trở thành một hệ thống triết học thay vì là một mối tương quan sống động.
• Người giáo dân “giữ đạo”: Nhiều người trong chúng ta tự hào là “Công giáo gốc”, “biết” các kinh, “biết” các bổn phận phải giữ. Chúng ta đi lễ, xưng tội, rước lễ như một thói quen, một nghĩa vụ. Chúng ta “biết” Thiên Chúa là Đấng quyền năng, Đấng phán xét. Nhưng chúng ta có “hiểu” được rằng Thiên Chúa là một Người Cha đang khắc khoải chờ mong chúng ta trong tòa giải tội? Chúng ta có “hiểu” được rằng trong mỗi Thánh lễ, chính Chúa Giêsu đang khao khát được đến và ở lại trong tâm hồn chúng ta? Khi chỉ “biết” mà không “hiểu”, đức tin của chúng ta trở nên khô khan, nặng nề và thiếu sức sống.

Chương 6: “Hiểu” Chúa: Hành trình gặp gỡ của con tim

Làm thế nào để vượt qua cái “biết” để đạt đến sự “hiểu” Thiên Chúa? Đó là con đường của các vị thánh, con đường của người môn đệ đích thực.

1. Gặp gỡ Ngài trong Lời Chúa:

“Không biết Kinh Thánh là không biết Chúa Kitô” (Thánh Giêrônimô). Nhưng biết ở đây không chỉ là đọc. Để “hiểu” Chúa qua Kinh Thánh, chúng ta cần thực hành Lectio Divina (Đọc Sách Thánh trong tinh thần cầu nguyện).

• Đọc (Lectio): Đọc chậm rãi một đoạn Tin Mừng.
• Suy ngẫm (Meditatio): Dừng lại ở một lời, một hình ảnh đánh động tâm hồn. “Lời này nói gì với tôi hôm nay?”
• Cầu nguyện (Oratio): Thưa chuyện với Chúa về những gì mình vừa suy ngẫm. Đó có thể là lời ca ngợi, tạ ơn, xin lỗi hay cầu xin.
• Chiêm niệm (Contemplatio): An nghỉ trong sự hiện diện của Chúa, để tình yêu của Ngài thấm vào tâm hồn. Qua cách cầu nguyện này, Lời Chúa không còn là một văn bản cổ xưa, mà trở thành Lời hằng sống, qua đó chúng ta “hiểu” được tâm tình, ý muốn và tình yêu của Chúa dành cho mình.

2. Gặp gỡ Ngài trong Bí tích Thánh Thể:

Thánh lễ không phải là một vở kịch để xem. Đó là một cuộc gặp gỡ thân tình. Để “hiểu” được tình yêu của Chúa Giêsu nơi Thánh Thể, chúng ta cần:

• Tham dự Thánh lễ với tâm tình: Ý thức rằng mình đang đến gặp một Người đang yêu và đang chờ đợi mình.
• Dành thời gian thinh lặng trước và sau rước lễ: Những giây phút này là cơ hội quý giá để lắng nghe Chúa nói trong tâm hồn, để “hiểu” được sự khiêm nhường vô bờ của một vị Thiên Chúa làm người đã tự biến mình thành tấm bánh mong manh vì yêu chúng ta.
• Viếng Thánh Thể: Dành những phút giây ngồi trước Nhà Tạm, không cần nói gì nhiều, chỉ đơn giản là ở đó với Ngài. Trong sự thinh lặng ấy, con tim chúng ta sẽ dần dần “hiểu” được sự hiện diện yêu thương của Ngài.

3. Gặp gỡ Ngài nơi tha nhân:

Chúa Giêsu đã đồng hóa mình với những người bé mọn: “Mỗi lần các ngươi làm như thế cho một trong những anh em bé nhỏ nhất của Ta đây, là các ngươi đã làm cho chính Ta vậy” (Mt 25,40). Để “hiểu” trái tim của Chúa, chúng ta phải học cách nhìn thấy Ngài nơi người khác.

• Nơi người nghèo khổ, bệnh tật: Khi chúng ta phục vụ một người già neo đơn, thăm một bệnh nhân, giúp đỡ một người gặp khó khăn, chúng ta đang chạm vào chính vết thương của Chúa Kitô. Qua đó, chúng ta “hiểu” được lòng trắc ẩn của Ngài.
• Nơi những người làm ta tổn thương: Tha thứ cho một người đã xúc phạm đến mình là một trong những cách mạnh mẽ nhất để “hiểu” được lòng thương xót của Thiên Chúa, Đấng đã tha thứ cho chính những kẻ đóng đinh mình.

PHẦN IV: XÂY DỰNG MỘT NỀN VĂN HÓA CỦA SỰ “HIỂU”

Hành trình từ “biết” đến “hiểu” không phải là một nỗ lực cá nhân đơn độc. Chúng ta được mời gọi để cùng nhau xây dựng một nền văn hóa của sự thấu hiểu trong gia đình và cộng đoàn của mình.

Chương 7: Trong gia đình: Từ chung sống đến hiệp thông

Để một gia đình không chỉ là nơi “chung sống” mà là một cộng đoàn “hiệp thông”, mỗi thành viên cần thực hành nghệ thuật “hiểu” nhau.

• Tạo không gian cho sự chia sẻ: Thiết lập những “thời gian chất lượng” bên nhau, ví dụ như bữa ăn tối không có TV và điện thoại. Đặt những câu hỏi mở, không chỉ hỏi “Hôm nay con được mấy điểm?” mà là “Hôm nay ở trường có gì vui không con?”.
• Thực hành lắng nghe tích cực: Khi người thân nói, hãy nhìn vào mắt họ, gật đầu, và cố gắng tóm tắt lại ý họ để cho thấy mình đang thực sự lắng nghe. Đừng vội cắt lời hay đưa ra giải pháp.
• Cùng nhau cầu nguyện: Khi một gia đình cùng nhau dâng lên Chúa những niềm vui, nỗi buồn, những lo lắng của từng thành viên, họ đang học cách “hiểu” gánh nặng của nhau dưới cái nhìn của Thiên Chúa.

Chương 8: Trong cộng đoàn: Từ một tổ chức đến một gia đình thiêng liêng

Để giáo xứ hay cộng đoàn tu trì trở thành một “gia đình của Thiên Chúa”, cần có một sự chuyển đổi từ não trạng “tổ chức” sang con tim “gia đình”.

• Khuyến khích các nhóm nhỏ chia sẻ đức tin: Nơi những nhóm nhỏ, người ta cảm thấy an toàn để chia sẻ những khó khăn, những nghi nan trong đời sống đức tin. Chính trong sự chia sẻ chân thành đó, họ “hiểu” và nâng đỡ nhau.
• Lãnh đạo bằng sự thấu cảm: Các vị mục tử và những người hữu trách cần dành thời gian để lắng nghe thao thức của đoàn chiên, của anh chị em mình. Một nhà lãnh đạo biết “hiểu” sẽ quy tụ được lòng người hơn là một nhà quản lý chỉ biết “ra lệnh”.
• Thay phán xét bằng lòng thương xót: Tập thói quen, trước khi phán xét một hành động của ai đó trong cộng đoàn, hãy dừng lại một chút và cầu nguyện: “Lạy Chúa, xin cho con hiểu được người anh/chị/em này”. Lời cầu nguyện đơn sơ đó có thể thay đổi hoàn toàn cách chúng ta nhìn nhận và đối xử với nhau.

KẾT LUẬN

Hành trình từ “biết” đến “hiểu” là hành trình cả một đời người, một cuộc trở về không bao giờ kết thúc. Đó là hành trình đi từ cái đầu đến trái tim, từ sự hời hợt của thông tin đến chiều sâu của tình yêu. “Biết” cho chúng ta kiến thức, nhưng “hiểu” mới mang lại cho chúng ta sự khôn ngoan. “Biết” có thể khiến chúng ta kiêu ngạo, nhưng “hiểu” luôn dẫn chúng ta đến sự khiêm tốn và lòng trắc ẩn.

Trong các mối tương quan, sự thấu hiểu là chất keo gắn kết và chữa lành mọi vết thương. Trong đời sống đức tin, sự thấu hiểu là chìa khóa mở ra một mối tương quan mật thiết với một Thiên Chúa không phải là một định lý thần học, mà là một Ngôi Vị yêu thương, là Người Cha, Người Bạn, người Yêu của tâm hồn.

Sau khi Phục sinh, Chúa Giêsu không hỏi Phêrô: “Con có biết Thầy là ai không?”. Ngài đã hỏi một câu hỏi của con tim: “Con có yêu mến Thầy không?”. Để có thể trả lời câu hỏi đó một cách trọn vẹn, Phêrô đã phải trải qua một hành trình đau thương từ cái “biết” tự phụ của mình (“Dầu tất cả có vấp ngã, con cũng chẳng bao giờ…”) đến cái “hiểu” khiêm cung sau giọt nước mắt sám hối.

Xin Chúa Thánh Thần, Đấng thấu suốt mọi sự, kể cả những gì sâu thẳm nơi Thiên Chúa (x. 1 Cr 2,10), ban cho mỗi chúng ta một con tim biết lắng nghe, một trí khôn biết khiêm nhường, và một tinh thần biết yêu thương. Để chúng ta không chỉ “biết” về Chúa và về nhau, mà còn có thể thực sự “hiểu”, và nhờ đó, chúng ta có thể yêu thương một cách đích thực. Amen.