Đối với Đức Giáo hoàng Phanxicô, phụng vụ vừa thách thức định nghĩa dễ dàng, vừa có thể được tóm gọn chỉ trong vài câu: “Đó là hành động tạo nên toàn bộ trải nghiệm Kitô giáo và do đó, cầu nguyện cũng là một sự kiện, là một việc đang diễn ra, là sự hiện diện, là cuộc gặp gỡ. Đó là cuộc gặp gỡ với Chúa Kitô”, Đức Giáo hoàng nói với những người nghe trong buổi tiếp kiến ​​chung năm 2021.

Trong khi di sản phụng vụ của Đức Giáo hoàng Francis, người qua đời vào ngày 21 tháng 4 ở tuổi 88, có thể không được nhiều người biết đến, một số chuyên gia đã nói với OSV News rằng 12 năm trị vì của ngài đã tạo ra tác động rõ ràng.

“Đức Giáo hoàng Phanxicô rất yêu thích cầu nguyện phụng vụ”, Cha Andrew Menke, giám đốc điều hành của ban thư ký Ủy ban quốc tế về tiếng Anh trong phụng vụ, hay ICEL, cho biết. “Nhìn thấy ngài trong Thánh lễ là nhìn thấy một người thực sự cầu nguyện từ trái tim và bước vào mầu nhiệm đang được cử hành”.

Đức ông Kevin Irwin, giáo sư nghiên cứu tại Đại học Công giáo Hoa Kỳ ở Washington và là nhà bình luận phụng vụ hàng đầu, tác giả cuốn “Giáo hoàng Phanxicô và Phụng vụ” (Nhà xuất bản Paulist), lưu ý rằng sở thích phụng vụ của Giáo hoàng Phanxicô cũng khá giản dị.

“Việc cử hành phụng vụ của ngài đơn giản như một nghi lễ giáo hoàng”, Đức Cha Irwin nói, ám chỉ đến việc đưa thêm các yếu tố nghi lễ bổ sung và những lời cầu nguyện cụ thể khi Đức Giáo hoàng cử hành Thánh lễ.

Vào ngày 28 tháng 2, trong lá thư từ phòng bệnh Gemelli tại Rome trong thời gian lâm bệnh cuối cùng, Đức Giáo hoàng Phanxicô đã gửi một thông điệp tới các giáo sư và sinh viên tại Học viện Giáo hoàng Thánh Anselm ở Rome, nói rằng các giáo phận nên khuyến khích “một phong cách phụng vụ thể hiện việc noi gương Chúa Giêsu, tránh sự phô trương hay nổi bật không cần thiết”.

Tuy nhiên, Cha Menke tin rằng phụng vụ không nhất thiết định nghĩa triều đại giáo hoàng kéo dài 12 năm của Đức Giáo hoàng Phanxicô theo cách mà các vấn đề khác đã làm.

“Tôi không nghĩ rằng các vấn đề phụng vụ là ưu tiên chính của triều đại giáo hoàng của ngài”, ông nói. “Chúng ta sẽ không nghĩ về di sản phụng vụ của ngài theo cùng cách mà chúng ta sẽ nhớ về tình yêu của ngài dành cho người nghèo và những người ở bên lề của nhà thờ và xã hội”.

Tuy nhiên, Cha Menke thừa nhận cuộc tranh cãi đang diễn ra xung quanh “Traditionis Custodes” (“Những người bảo vệ truyền thống”) của Đức Phanxicô – một tông thư năm 2021 đã cắt giảm đáng kể các quyền trước đây của Thánh Gioan Phaolô II và Đức Giáo hoàng Benedict XVI về việc cử hành Thánh lễ bằng tiếng Latinh theo Sách lễ Rôma năm 1962, thường được gọi là Thánh lễ Latinh truyền thống.

Cha Menke cho biết những hạn chế đó là một thách thức đối với nhiều người Công giáo.

Cha Menke đề xuất rằng một thành phần quan trọng trong di sản phụng vụ của Đức Giáo hoàng Phanxicô xoay quanh di sản của Công đồng Vatican II và cuộc cải cách phụng vụ sau đó dẫn đến Thánh lễ được cử hành bằng ngôn ngữ địa phương.

“Về di sản phụng vụ của ngài, tôi nghĩ ngài sẽ được nhớ đến như một vị giáo hoàng muốn khẳng định và củng cố cuộc cải cách phụng vụ được khởi xướng tại Công đồng Vatican II”, Cha Menke cho biết. “Chúng ta đã cách thời điểm bắt đầu những thay đổi đó hơn 50 năm, và hầu hết chúng ta chỉ coi đó là điều hiển nhiên, hoặc quên đi những nguyên tắc đằng sau cuộc cải cách”.

Đó là kết quả mà Đức Giáo hoàng Phanxicô có lẽ muốn tránh khi ngài viết “Desiderio Desideravi”, bức tông thư năm 2022 của ngài “về sự hình thành phụng vụ của dân Chúa”, lưu ý rằng người Công giáo cần hiểu rõ hơn – thông qua “sự hình thành phụng vụ nghiêm túc và năng động” – về cải cách phụng vụ của Công đồng Vatican II và mục tiêu “cử hành Thánh lễ trọn vẹn, có ý thức, tích cực và hiệu quả”.

Bức thư tông đồ “chứa đựng nhiều ý tưởng về ý nghĩa của sự tham gia, tầm quan trọng của việc dạy giáo lý và sự đào tạo liên tục trong phụng vụ”, Đức ông Irwin cho biết. “Các hội đồng giám mục phải đảm nhận thách thức này. Các giám mục của Pháp, Đức và Nhật Bản, cùng nhiều nước khác, đã làm như vậy. Nhưng vẫn chưa có ở Hoa Kỳ”.

Cha John Baldovin, một tu sĩ Dòng Tên giống như Đức Giáo hoàng Phanxicô và là giáo sư thần học lịch sử và phụng vụ tại Đại học Boston, đồng ý với sự nhấn mạnh của Cha Menke về Công đồng Vatican II trong quan điểm phụng vụ của Đức Giáo hoàng Phanxicô.

“Điều quan trọng là phải nhận ra rằng theo một số cách, Đức Giáo hoàng Francis là vị giáo hoàng đầu tiên sau Công đồng Vatican II; ngài là vị giáo hoàng đầu tiên được thụ phong linh mục sau Công đồng Vatican II”, Cha Baldovin nói. “Vì vậy, đó là một phần lớn trong di sản của ngài”.

Đức Giáo hoàng Phanxicô cũng mở rộng lịch phụng vụ chung của nghi lễ La Mã với cả các lễ tưởng niệm bắt buộc và tùy chọn cùng các lễ tưởng nhớ khác về nhiều vị thánh khác nhau, cũng như Đức Mẹ.

Ngày lễ của Thánh Teresa thành Kolkata (ngày 5 tháng 9) đã được thêm vào, cũng như các ngày lễ của Đức Mẹ Loreto (ngày 10 tháng 12), Thánh Faustina Kowalska (ngày 5 tháng 10) và Thánh Phaolô VI (ngày 29 tháng 5).

Thánh Martha đã xuất hiện trên lịch, nhưng chị gái và anh trai của bà, Thánh Mary và Thánh Lazarus của Bethany, đã được thêm vào một lễ kỷ niệm mới vào ngày 29 tháng 7 cho cả ba người. Thánh Mary Magdalene — cũng đã có trên lịch — đã được nâng ngày kỷ niệm của mình (ngày 22 tháng 7) lên hàng lễ do vai trò của bà là “Apostolorum Apostola” (“Tông đồ của các Tông đồ”).

Một lễ tưởng niệm mới — Đức Maria, Mẹ của Giáo hội, được tưởng nhớ vào thứ Hai sau Chúa Nhật Lễ Hiện Xuống — đã được thành lập vào năm 2018.

Và 21 vị tử đạo Kitô giáo không phải là người Công giáo — những công nhân nhập cư Chính thống giáo Coptic ở Libya bị bọn khủng bố ISIS sát hại năm 2015 — đã được đưa vào Danh sách các vị tử đạo La Mã.

“Theo một số khía cạnh”, Cha Menke nói, “đây chỉ đơn giản là sự tiếp nối những gì các giáo hoàng đã làm trong nhiều thế kỷ. Nghĩa là, khi thêm các lễ kỷ niệm vào lịch phụng vụ, các giáo hoàng nhấn mạnh với Giáo hội những hình mẫu thánh thiện mới có liên quan đặc biệt đến thời điểm hiện tại”.

“Nhưng”, ông lưu ý, khi nhắc đến các vị tử đạo Copt, “sự mới lạ trong việc công nhận sự thánh thiện của những người không theo Công giáo chắc chắn là điều thú vị, và là điều có thể có những hàm ý quan trọng về mặt đại kết. Thời gian sẽ trả lời liệu điều này có trở thành xu hướng rộng rãi hơn với các giáo hoàng tương lai hay không.”

Đức Giáo hoàng Phanxicô cũng giám sát việc trao thẩm quyền biên dịch lớn hơn cho nhiều hội đồng giám mục quốc gia; việc điều chỉnh phụng vụ cho người Công giáo thuộc các nền văn hóa bản địa; và một Thánh lễ và lời cầu nguyện đặc biệt để sử dụng “Trong thời kỳ đại dịch”. Ngài khuyên các linh mục nên viết bài giảng ngắn hơn, và cho phép và khuyến khích việc thiết lập chính thức các giáo dân nam và nữ vào chức thánh giúp lễ, đọc sách và dạy giáo lý — trong khi các vai trò này là phổ biến trên toàn thế giới, việc thiết lập các chức thánh giáo dân này công nhận một cách cụ thể để sống phép rửa tội của họ trong cộng đồng của họ.

Ông cũng là người bắc cầu cho các truyền thống phụng vụ, như các giáo phận cá nhân của Giáo hội Công giáo đối với truyền thống Anh giáo – thường được gọi tắt là “giáo phận Anh giáo” – cho phép sử dụng duy nhất Sách lễ Rôma bằng tiếng Anh truyền thống.

Được thành lập theo tông hiến “Anglicanorum Coetibus” năm 2009 của Đức Giáo hoàng Benedict XVI, các giáo hạt tòng nhân thực chất là các giáo phận Công giáo có truyền thống Anh giáo. Nhờ sự chấp thuận của Đức Giáo hoàng Phanxicô đối với các sách phụng vụ của họ trong suốt triều đại giáo hoàng của ngài, họ cử hành Thánh lễ, Phụng vụ Giờ ​​kinh, các bí tích và các phụng vụ khác bằng tiếng Anh truyền thống, được định hình theo các truyền thống Anh giáo hiện đang hoàn toàn có trong Giáo hội Công giáo.

“Giáo hoàng Phanxicô luôn coi trọng và thúc đẩy các giáo hạt cá nhân kể từ năm 2013”, Hans-Jürgen Feulner, giáo sư nghiên cứu phụng vụ và thần học bí tích tại Đại học Vienna chuyên về phụng vụ Anh giáo và Đông phương, cho biết. Ông cho biết một dấu hiệu chính cho sự ủng hộ của ông cũng là việc ông “bổ nhiệm hai giám mục, Giám mục Steven Lopes cho Hoa Kỳ và Canada (năm 2016) và Giám mục David Waller (năm 2024) cho Anh, xứ Wales và Scotland”.

Feulner nói thêm rằng các sách phụng vụ “Thờ phượng Thiên Chúa” của các giáo phận được Đức Giáo hoàng Phanxicô cho phép “đại diện cho sự phát triển quan trọng trong lịch sử thờ phượng Công giáo”, “vì lần đầu tiên, Giáo hội Công giáo chính thức công nhận và chấp thuận một bộ sưu tập các văn bản phụng vụ được phát triển bên ngoài ranh giới hiệp thông hữu hình của mình”.

Những nỗ lực của Giáo hoàng không chỉ giới hạn ở Giáo hội phương Tây.

“Giáo hoàng Francis đã có tác động to lớn đến đời sống thường nhật của các nhà thờ Công giáo Đông phương”, Cha Mark Morozowich, một linh mục Công giáo Ukraine đội mũ tế và là giám đốc Trung tâm Nghiên cứu Giáo hội Ukraine của Giám mục Basil Lostern tại Đại học Công giáo, chia sẻ với OSV News.

Cha Morozowich nói thêm: “Ngài củng cố các công đồng giám mục quản lý Công giáo Đông phương, cũng như nỗ lực khuyến khích các giám mục sống đời sống phụng vụ của mình một cách trọn vẹn nhất”.

Đức Giáo hoàng Phanxicô đã ủng hộ quyết định của Giáo hội Công giáo Syro-Malabar – bất chấp sự phản đối của một số linh mục và giáo dân – nhằm áp dụng hình thức cử hành Thánh lễ thống nhất, được gọi là Thánh lễ Qurbana, trong đó linh mục quay mặt về phía giáo dân trong Phụng vụ Lời Chúa, rồi cả linh mục và giáo dân cùng quay mặt về hướng Đông, theo truyền thống lâu đời của nhà thờ, trong Phụng vụ Thánh Thể.

“Ông đã nỗ lực hết mình để mang lại sự thống nhất cho Kitô giáo Đông phương và giúp khuyến khích những người Công giáo Đông phương phục vụ trong vai trò là những người xây dựng cầu nối và giúp phục vụ sự thống nhất của Kitô giáo”, Cha Morozowich cho biết.

Đức Giáo hoàng Phanxicô cũng thích thành lập những “ngày” mới để nhà thờ cử hành — trong số đó có Chúa Nhật Lời Chúa (Chúa Nhật thứ ba trong Mùa Thường Niên theo Lịch La Mã); Ngày Thế giới Cầu nguyện cho việc Chăm sóc Thiên nhiên (ngày 1 tháng 9); Ngày Thế giới dành cho Ông bà và Người cao tuổi (Chúa Nhật thứ tư của tháng 7, gần ngày lễ tưởng niệm phụng vụ ngày 26 tháng 7 dành cho ông bà của Chúa Giêsu là Thánh Joachim và Thánh Anna); và Ngày Thế giới Thiếu nhi (tháng 5).

Cha Menke cho biết trong khi Vatican trong những thập kỷ gần đây đã thúc đẩy một số ngày lễ đặc biệt như thế này, ngài cảm thấy chúng thường không nhận được sự quan tâm xứng đáng.

Ông cho biết: “Khi chọn những chủ đề cụ thể này để chúng ta chú ý và cầu nguyện, tôi nghĩ Đức Giáo hoàng Phanxicô muốn Giáo hội ý thức hơn về những con người và những vấn đề thường bị lãng quên”.

“Tôi cho rằng điều đó phù hợp với chủ đề chung của triều đại giáo hoàng của ngài.”