Hồng y Jorge Mario Bergoglio của Buenos Aires đã làm nên lịch sử với cuộc bầu cử vào ngày 13 tháng 3 năm 2013, trở thành người Argentina đầu tiên và người Mỹ Latinh đầu tiên trở thành giáo hoàng. 

Khi Đức Giáo hoàng Francis qua đời tại Vatican vào ngày 21 tháng 4 ở tuổi 88, tại Tổng giáo phận Buenos Aires của ngài, nơi mà Tổng giám mục hiện tại Jorge García Cuerva tưởng nhớ ngài như là “giáo hoàng của tất cả mọi người” và “giáo hoàng của người nghèo”. Tổng giám mục cũng tưởng nhớ ngài như là giáo hoàng của tất cả người dân Argentina và kêu gọi đất nước tưởng nhớ người đồng hương quá cố của họ như một hình ảnh đoàn kết trong một quốc gia chia rẽ.

“Bây giờ chúng ta phải giống như Đức Giáo hoàng Francis một chút và cũng phải thương xót lẫn nhau hơn. Tôi nghĩ rằng sự tôn vinh tốt nhất mà chúng ta, những người Argentina, có thể dành cho Đức Phanxicô là đoàn kết. Sự tôn vinh tốt nhất mà chúng ta có thể dành cho ngài là xây dựng những cây cầu, tham gia vào cuộc đối thoại, ngừng liên tục đối đầu với nhau,” Đức Tổng Giám mục García Cuerva phát biểu tại Thánh lễ được cử hành tại Nhà thờ chính tòa Metropolitan ở Buenos Aires cho Đức Giáo hoàng Phanxicô. 

“Còn nỗi đau nào lớn hơn đối với một người cha khi thấy con cái mình bị chia rẽ. Cầu mong Đức Phanxicô lên thiên đàng với sự bình an trong tâm trí rằng con cái của ngài sẽ cố gắng sống sự thống nhất quốc gia giữa chúng ta vẫn còn đang chờ đợi.”

Hội đồng giám mục Argentina đã thêm vào trong một tuyên bố ngày 21 tháng 4 rằng: “Chúng tôi tạ ơn Chúa vì cuộc đời, chức thánh và chứng tá đức tin của một người biết cách hướng dẫn Giáo hội hoàn vũ bằng sự khiêm nhường, sự kiên định truyền giáo và tình yêu vô điều kiện dành cho người nghèo, người bị bỏ rơi và những người đau khổ.”

Đức Giáo hoàng của nhân dân Argentina 

Trong khi cuộc bầu cử của Đức Giáo hoàng Francisđã khơi dậy lòng tự hào, lòng yêu nước và hy vọng hòa giải trong một đất nước chia rẽ về chính trị — di sản của ông ở quê nhà lại phức tạp. Rất ít bức ảnh của Giáo hoàng Francis được phát hiện ở Buenos Aires, thủ đô Argentina, không giống như các ngôi sao bóng đá Diego Maradona và Leonel Messi, những người đã dẫn dắt đất nước của họ đến thành công tại World Cup. 

Những người quan sát cho rằng vị thế khiêm tốn của Đức Giáo hoàng Francis tại quê nhà là do chính trị — với các chính trị gia từ mọi phía cố gắng miêu tả ông như một người bạn đồng hành hoặc, trong trường hợp của Tổng thống hiện tại Javier Milei, nói xấu Giáo hoàng về những lời dạy của ông. Những bình luận của Giáo hoàng thường bị soi xét kỹ lưỡng vì tình cảm chính trị hơn là vì mục vụ. 

Nhiều người Argentina dường như vẫn coi Đức Giáo hoàng là Hồng y Bergoglio, một nhân vật tập trung vào các vấn đề địa phương hơn là người lãnh đạo của giáo hội hoàn vũ.

“Chúng tôi, những người Argentina, không cho phép Bergoglio trở thành Phanxicô,” Đức Tổng Giám mục García Cuerva phát biểu tại Thánh lễ ngày 24 tháng 2, nơi người Argentina cầu nguyện cho vị giáo hoàng khi đó đang nằm viện. “Chúng tôi luôn đặt ngài vào giữa những cuộc thảo luận vô bổ của chúng tôi, chúng tôi đã đặt ngài vào những chia rẽ chính trị của chúng tôi.”

Những người tham dự cầm trên tay những bức ảnh của Đức Giáo hoàng Francis, mặc trang phục màu xanh da trời và trắng quen thuộc của Argentina và mang theo hình ảnh Đức Mẹ Luján, vị bổn mạng của quốc gia này. 

“Ngài đã xác nhận tôi,” Felipa Acosta, một giáo dân tại Nhà thờ Đức Mẹ Caacupé, được đặt theo tên của vị thánh bổn mạng của Paraguay, cho biết. Acosta nhớ lại Đức Giáo hoàng Phanxicô đã đến thăm giáo xứ tại một trong nhiều biệt thự (khu ổ chuột) ở Buenos Aires — những nơi mà xã hội lịch sự tránh xa.

“Đức Giáo hoàng Francis ấy luôn rất gần gũi với chúng tôi”, Claudia Tejada, người nhớ lại việc vị giáo hoàng tương lai đến thăm giáo xứ của cô hàng tháng, cho biết. Cô nhớ lại cảnh ông nhấm nháp trà yerba mate, một loại trà phổ biến, và trò chuyện với giáo dân. 

Nhưng không thể tránh khỏi mối quan hệ phức tạp giữa Giáo hoàng và quê hương của ngài — điều mà Tổng giám mục García Cuerva đã đề cập trong những bình luận ám chỉ đến thái độ của người Argentina và những người Công giáo ở xa hơn.

“Chúng tôi đã cố gắng dạy ngài, theo một cách gần như táo bạo, về ý nghĩa của việc trở thành giáo hoàng như thể chúng tôi đã có cẩm nang cho việc đó,” Tổng giám mục García Cuerva cho biết vào tháng 2.

“Tuy nhiên, ngài yêu thương chúng ta, và ngài vẫn có chúng ta trong trái tim ngài. Ngài đã làm những gì một người cha yêu thương làm. Đó là Francisco, người cha của tất cả, nhưng chúng ta biết rằng trong trái tim ngài có rất nhiều người Argentina và rất nhiều người porteño,” ngài nói về Đức Giáo hoàng Phanxicô, sử dụng biệt danh phổ biến và trìu mến dành cho người bản xứ Buenos Aires.

Một di sản phức tạp

Đức Giáo hoàng Francis sinh ra tại Buenos Aires và lớn lên tại khu phố Flores trung lưu. Đức Giáo hoàng Francisphục vụ với tư cách là giám tỉnh dòng Tên — mặc dù nhiệm kỳ của Đức Giáo hoàng Franciskết thúc trong cay đắng, theo các nhà quan sát — và được bổ nhiệm làm giám mục phụ tá của Buenos Aires vào năm 1992. Đức Giáo hoàng Francis được phong làm tổng giám mục vào năm 1998 và hồng y vào năm 2001.

Với tư cách là tổng giám mục của Buenos Aires, Giáo hoàng Francis được biết đến với chức thánh cơ sở và những cuộc đối đầu với giới tinh hoa chính trị của Argentina — đặc biệt là với cố Tổng thống Néstor Kirchner và vợ ông, cựu Tổng thống Cristina Fernández de Kirchner, về chính trị Peronist của họ. Mặc dù ban đầu lạnh lùng, Fernández de Kirchner sau đó đã ấm áp với Francis, đến thăm ông ở Rome nhiều lần. Tuy nhiên, triều đại giáo hoàng của ông thường bị vướng vào những căng thẳng chính trị của Argentina, với những biểu hiện — hoặc sự im lặng — của ông bị các nhà lãnh đạo trên khắp quang phổ soi mói.

Những người được gọi là “bạn của Francis” cũng bắt đầu xuất hiện, cùng với những người được cho là phát ngôn viên với các thông điệp sau các chuyến đi đến Rome. Điều này buộc hội đồng giám mục Argentina phải yêu cầu mọi người dừng lại, nói rằng việc làm này “đã gây ra sự nhầm lẫn và biện minh cho những sự bóp méo đáng tiếc về hình ảnh và lời nói của ngài”.

Những lời chỉ trích cũng nổi lên về việc Giáo hoàng không đến thăm Argentina. Đức Giáo hoàng Francis đã đến thăm một số quốc gia Nam Mỹ trong thời gian làm giáo hoàng và hai lần bay qua lãnh thổ Argentina trên đường đến Paraguay và Chile.Đức Giáo hoàng Francis thường nói về việc đến thăm, nhưng không bao giờ thực hiện.

“Nếu Francis đến Argentina, người ta cho rằng Đức Giáo hoàng Francis sẽ được sử dụng về mặt chính trị để ủng hộ chính phủ cầm quyền hoặc chống lại chính phủ cầm quyền”, De Vedia cho biết. “Tôi nghĩ rằng Đức Giáo hoàng Francis sẽ có sự nhiệt tình lớn của quần chúng trên đường phố” nếu Đức Giáo hoàng Francis đến thăm “và đồng thời tranh luận về lập trường của mình”, Marianon De Vedia, biên tập viên của tờ La Nacion của Argentina cho biết.

Một quốc gia đang thay đổi

Argentina tiếp tục rời xa Công giáo sau cuộc bầu cử của Francis. Khoảng 62,9% người Argentina tự nhận là người Công giáo trong một cuộc khảo sát năm 2019 của viện nghiên cứu CONICET, giảm so với mức 76,5% vào năm 2008. Số người tự nhận là không theo tôn giáo đạt 18,9%, vượt xa mức tăng trưởng của Tin lành và các giáo đoàn khác.

Phá thai đã được hợp pháp hóa vào năm 2020 khi một phong trào nữ quyền trở nên có ảnh hưởng. Các giám mục Argentina phản đối gay gắt việc hợp pháp hóa phá thai, đặc biệt là khi nó diễn ra trong thời kỳ đại dịch mà nhà thờ — đặc biệt là các linh mục trong các khu ổ chuột, được gọi là “curas villeros” — đã làm việc để nuôi sống và chăm sóc những người dân đang gặp khó khăn về kinh tế.

Đức Giáo hoàng Francis đặc biệt quan tâm đến các “biệt thự” vào thời điểm mà ít người vào khu ổ chuột, hỗ trợ công việc phục vụ cộng đồng đầy rẫy đói nghèo và nghiện ngập của họ.

“Chúng tôi cảm thấy thực sự gần gũi (với ngài) và ngài đã hành động như một giám mục luôn hiện diện và cũng tìm cách giải quyết các vấn đề,” Cha José María di Paola, một cha xứ nổi tiếng được gọi là Padre Pepe, cho biết.

Các curas villeros đã thúc đẩy tầm nhìn của giáo hoàng về việc đi đến vùng ngoại vi. Họ đặc biệt tức giận trước sự trỗi dậy của Tổng thống Milei, người đã từng gọi giáo hoàng là “kẻ cánh tả bẩn thỉu”. Các curas villeros đã cử hành Thánh lễ đền bù tại một khu ổ chuột sau những bình luận của Milei. 

Milei nhậm chức vào năm 2023 với chương trình nghị sự cắt giảm chính phủ. Giáo hoàng Francis đã nhanh chóng chúc mừng ông. Milei đã đến thăm Vatican và yêu cầu giáo hoàng đến thăm. 

Vào ngày 21 tháng 4, Milei cho biết: “Mặc dù chúng tôi khác biệt, nhưng được trải nghiệm lòng tốt của ông ấy là một vinh dự thực sự.”

Văn phòng tổng thống đã chính thức thông báo tin tức này rằng Đức Giáo hoàng đã lãnh đạo Giáo hội Công giáo “với sự tận tụy và tình yêu từ Vatican”.

Lm. Anmai, CSsR tạm dịch