Quy trình bầu chọn Đức Giáo Hoàng, hay còn gọi là Mật nghị Hồng y (Conclave), là một sự kiện vô cùng quan trọng và thiêng liêng trong Giáo Hội Công Giáo, đánh dấu sự chuyển giao quyền lãnh đạo tối cao của Giáo Hội từ một vị Giáo Hoàng sang một vị kế vị mới. Đây không chỉ là một cuộc bầu cử đơn thuần mà còn là một tiến trình đức tin, nơi mà các Hồng y cầu xin sự hướng dẫn của Chúa Thánh Thần để chọn ra vị mục tử xứng đáng nhất, người sẽ chèo lái con thuyền Giáo Hội qua những thách thức của thời đại. Mật nghị Hồng y đã tồn tại qua nhiều thế kỷ, trải qua những biến động của lịch sử, chiến tranh, cải cách, và vẫn giữ được vị trí đặc biệt trong đời sống Giáo Hội. Mỗi khi một Giáo Hoàng băng hà hoặc từ nhiệm, cả Giáo Hội chìm vào một giai đoạn trống ngôi (Sede Vacante), và nhiệm vụ quan trọng nhất của Hồng y Đoàn là đảm bảo rằng một người kế vị xứng đáng được chọn ra một cách cẩn trọng, công bằng, và theo đúng truyền thống của Giáo Hội.
Ngay khi một Giáo Hoàng từ trần hoặc tuyên bố thoái vị, một loạt các thủ tục nghi lễ được thực hiện. Nếu Đức Giáo Hoàng qua đời, nghi thức xác nhận cái chết sẽ được tiến hành bởi Hồng y Niên trưởng hoặc một Hồng y cấp cao khác, thường bằng cách nhẹ nhàng gõ ba lần lên trán ngài bằng một chiếc búa nhỏ và gọi tên thánh của ngài. Nếu không có phản ứng, vị Hồng y sẽ tuyên bố rằng Đức Giáo Hoàng đã thực sự qua đời. Sau đó, vị Quốc Vụ Khanh Tòa Thánh sẽ chính thức thông báo tin buồn cho toàn Giáo Hội và thế giới. Nếu một Giáo Hoàng từ chức, như trường hợp của Đức Bênêđíctô XVI vào năm 2013, thì ngài sẽ tự nguyện rời bỏ chức vụ, và ngay sau thời điểm được ấn định, Tòa Thánh sẽ chính thức rơi vào tình trạng trống ngôi. Khi đó, tất cả quyền hành của Giáo Hoàng đều chấm dứt, mọi quyết định lớn trong Giáo Hội phải tạm dừng, ngoại trừ những việc quản trị tối thiểu để đảm bảo Giáo Hội vẫn hoạt động bình thường.
Trong giai đoạn trống ngôi, Hồng y Đoàn sẽ đảm nhận việc quản trị tạm thời. Tuy nhiên, quyền hành của các Hồng y bị giới hạn nghiêm ngặt: họ không thể ban hành các sắc lệnh lớn, không thể bổ nhiệm Giám Mục hay thay đổi các quy định quan trọng trong Giáo Hội. Vai trò chính của họ trong giai đoạn này là chuẩn bị cho Mật nghị Hồng y để bầu chọn vị Giáo Hoàng mới. Trong thời gian này, tất cả các Hồng y trên thế giới sẽ được triệu tập về Vatican để tham gia vào các phiên họp gọi là General Congregations (Các Phiên họp Tổng hội). Trong những cuộc họp này, các Hồng y thảo luận về tình hình chung của Giáo Hội, những thách thức trước mắt, cũng như những phẩm chất cần có ở vị Giáo Hoàng tương lai. Đây là thời gian để các Hồng y nhận định về các ứng viên tiềm năng, lắng nghe ý kiến của nhau và chuẩn bị tâm thế bước vào Mật nghị.
Sau khoảng 15 đến 20 ngày kể từ khi Tòa Thánh trở nên trống ngôi, các Hồng y tiến vào Nhà nguyện Sistina để bắt đầu Mật nghị Hồng y. Đây là một nghi thức trang trọng và đầy ý nghĩa. Các Hồng y mặc phẩm phục đỏ, tượng trưng cho sự hy sinh và lòng trung thành đối với Giáo Hội, và tiến vào Nhà nguyện dưới những bức bích họa tuyệt đẹp của Michelangelo. Khi tất cả đã an vị, vị Tổng Trưởng Bộ Giám Mục sẽ đọc lời tuyên bố “Extra omnes!” – có nghĩa là “Tất cả những ai không có nhiệm vụ, xin rời khỏi đây!”. Từ giây phút này, cánh cửa Nhà nguyện Sistina được khóa chặt, và không ai được phép rời đi hay liên lạc với thế giới bên ngoài cho đến khi một Giáo Hoàng mới được chọn. Điều này nhằm đảm bảo rằng tiến trình bầu chọn diễn ra trong sự cầu nguyện, phân định và dưới sự hướng dẫn của Chúa Thánh Thần, không bị tác động bởi bất kỳ thế lực bên ngoài nào.
Mỗi ngày, các Hồng y sẽ bỏ phiếu hai lần vào buổi sáng và hai lần vào buổi chiều. Lá phiếu của mỗi Hồng y được viết tay, ghi tên của ứng viên mà họ chọn, sau đó được gấp lại và đặt vào một chiếc bình bằng bạc trên bàn thờ. Khi tất cả đã bỏ phiếu xong, các phiếu được kiểm đếm cẩn thận. Để một ứng viên được bầu làm Giáo Hoàng, ngài cần đạt được ít nhất hai phần ba số phiếu hợp lệ. Nếu không có ai đạt được số phiếu này, một vòng bỏ phiếu mới sẽ được tổ chức ngay sau đó. Các lá phiếu sau mỗi vòng sẽ được thiêu hủy trong một lò đặc biệt. Nếu chưa có kết quả, một chất hóa học sẽ được thêm vào khiến khói bay lên từ ống khói Nhà nguyện Sistina có màu đen, báo hiệu rằng chưa có Giáo Hoàng mới. Nhưng khi một ứng viên đạt đủ số phiếu cần thiết, các lá phiếu sẽ được đốt mà không có chất hóa học, tạo ra làn khói trắng – dấu hiệu báo tin vui cho toàn Giáo Hội: “Habemus Papam!” (Chúng ta đã có Giáo Hoàng!).
Khi một Hồng y đạt được số phiếu cần thiết, Hồng y Niên trưởng sẽ tiến đến hỏi vị ấy: “Ngài có chấp nhận sự bầu chọn này không?” Nếu vị ấy đồng ý, ngài sẽ chọn danh hiệu Giáo Hoàng của mình. Đây là khoảnh khắc đầy ý nghĩa, khi một con người bước vào một trách nhiệm vĩ đại, trở thành người kế vị Thánh Phêrô, Đấng Đại Diện của Chúa Kitô trên trần gian. Sau khi danh hiệu mới được chọn, các Hồng y sẽ lần lượt tiến đến để chúc mừng và tuyên thệ trung thành với vị Giáo Hoàng mới.
Ngay sau đó, tân Giáo Hoàng sẽ thay bộ phẩm phục trắng truyền thống, bước ra ban công của Vương cung thánh đường Thánh Phêrô, nơi hàng vạn tín hữu đang chờ đợi trong hồi hộp. Hồng y Trưởng đẳng Phó tế sẽ xuất hiện trước tiên và tuyên bố bằng tiếng Latinh: “Annuntio vobis gaudium magnum: Habemus Papam!” (Tôi loan báo cho anh chị em một niềm vui lớn: Chúng ta đã có Giáo Hoàng!). Cả quảng trường bùng nổ trong tiếng reo hò, vui mừng. Tân Giáo Hoàng sau đó sẽ xuất hiện, gửi lời chào đầu tiên đến tín hữu và ban phép lành Urbi et Orbi (cho thành Rôma và toàn thế giới), đánh dấu sự khởi đầu của triều đại mới.
Dù Mật nghị Hồng y có thể diễn ra trong vài ngày hoặc lâu hơn, điều quan trọng nhất là các Hồng y không chỉ bỏ phiếu theo ý riêng của mình, mà còn lắng nghe sự hướng dẫn của Chúa Thánh Thần. Đây là một tiến trình linh thánh, nơi mà đức tin, sự cầu nguyện và trách nhiệm cao cả hòa quyện với nhau để chọn ra người chèo lái Giáo Hội Công Giáo toàn cầu. Và khi làn khói trắng bay lên từ Nhà nguyện Sistina, đó không chỉ là tín hiệu của một vị Giáo Hoàng mới, mà còn là biểu tượng của niềm hy vọng, sự tiếp nối và sứ mạng thiêng liêng mà Giáo Hội đã và đang thực hiện trong dòng chảy lịch sử.
Lm. Anmai, CSsR
