TỪ XIỀNG XÍCH ĐẾN TỰ DO: HÀNH TRÌNH CHỮA LÀNH CƠN NGHIỆN QUA LĂNG KÍNH ĐỨC TIN CÔNG GIÁO
Khám Phá Vai Trò Của Đức Tin, Cộng Đoàn và Mầu Nhiệm Về “Sức Mạnh Cao Hơn” Trong Quá Trình Phục Hồi Thiêng Liêng
DẪN NHẬP: TIẾNG GỌI TRONG SA MẠC HIỆN ĐẠI
Thế giới hiện đại, với những tiến bộ vượt bậc về khoa học và công nghệ, đã mang đến cho con người vô vàn tiện nghi vật chất và những phương thức kết nối tưởng chừng như không giới hạn. Chỉ với một cú nhấp chuột, chúng ta có thể du hành đến bất kỳ đâu, trò chuyện với bất kỳ ai, và tiếp cận một kho tàng kiến thức khổng lồ. Thế nhưng, nghịch lý thay, giữa một thế giới siêu kết nối, con người dường như lại đang ngày càng trở nên cô đơn, lạc lõng và mất phương hướng hơn bao giờ hết. Chính trong cái sa mạc của sự cô đơn nội tâm ấy, những ảo ảnh về một ốc đảo giải thoát đã hiện ra, mời gọi con người tìm đến sự lãng quên và khuây khỏa tạm thời. Những ảo ảnh đó mang nhiều hình dạng: một ly rượu mạnh, một làn khói trắng, một viên thuốc nhỏ, hay tinh vi hơn, là ánh sáng xanh mê hoặc từ màn hình điện thoại, là những vòng lặp vô tận của mạng xã hội, game online và các nội dung giải trí tức thời. Đây chính là mảnh đất màu mỡ đã gieo mầm và nuôi dưỡng cho đại dịch của thời đại: cơn nghiện.
Nghiện, dù là nghiện các chất kích thích hữu hình như rượu, ma túy, hay nghiện các hành vi, công nghệ vô hình, đều có chung một bản chất. Nó không đơn thuần là một thói quen xấu, một sự yếu đuối về mặt ý chí, hay thậm chí chỉ là một “căn bệnh của não bộ” như y học thường định nghĩa. Nhìn sâu hơn qua lăng kính đức tin, nghiện là một triệu chứng của một căn bệnh trầm trọng hơn nhiều: căn bệnh tâm linh. Nó là tiếng kêu cứu tuyệt vọng của một tâm hồn đang đói khát ý nghĩa, khao khát tình yêu và tìm kiếm sự siêu việt nhưng lại đi lạc đường. Người nghiện, trong vô thức, đang cố gắng dùng một thứ hữu hạn để lấp đầy một khoảng trống vô hạn trong cõi lòng – khoảng trống vốn dĩ chỉ dành riêng cho Thiên Chúa. Họ đang cố gắng tìm kiếm thiên đàng trong những sản phẩm của trần thế, và kết quả là họ chỉ tìm thấy một địa ngục ngày càng sâu hơn của sự lệ thuộc, dối trá và tuyệt vọng.
Bài viết này không nhằm mục đích phân tích cơn nghiện dưới góc độ y khoa hay tâm lý học thuần túy, dù những lĩnh vực đó có vai trò không thể phủ nhận. Thay vào đó, chúng ta sẽ cùng nhau thực hiện một cuộc hành trình sâu hơn, khám phá cơn nghiện như một vấn đề tâm linh và tìm kiếm con đường phục hồi toàn diện μέσα trong kho tàng khôn ngoan của đức tin Công giáo. Chúng ta sẽ đào sâu vai trò không thể thay thế của đức tin như một nguồn sức mạnh và của cộng đoàn như một môi trường chữa lành. Đặc biệt, chúng ta sẽ tìm cách giải mã và hội nhập một khái niệm vô cùng hiệu quả từ các chương trình cai nghiện 12 bước nổi tiếng: khái niệm về một “Sức Mạnh Cao Hơn” (Higher Power), và làm sáng tỏ cách người Công giáo có thể hiểu và đón nhận khái niệm này một cách trọn vẹn và sâu sắc trong mối tương quan với Thiên Chúa Ba Ngôi. Đây là hành trình đi từ xiềng xích của sự lệ thuộc đến tự do đích thực của con cái Thiên Chúa, một hành trình đòi hỏi lòng can đảm để đối diện với sự thật, sự khiêm tốn để thừa nhận bất lực và một niềm tín thác vô bờ vào lòng thương xót của Đấng là cội nguồn của mọi sự chữa lành.
PHẦN I: HIỂU VỀ BÓNG TỐI – BẢN CHẤT TÂM LINH CỦA CƠN NGHIỆN
Để có thể chữa lành một căn bệnh, trước hết chúng ta phải chẩn đoán đúng về nó. Việc chỉ nhìn nhận nghiện như một vấn đề thể lý hay tâm lý sẽ dẫn đến những phương pháp điều trị thiếu sót, giống như việc lau dọn sàn nhà trong khi vòi nước trên cao vẫn đang chảy. Cơn nghiện có gốc rễ sâu xa trong đời sống tinh thần của con người, trong chính cấu trúc của một hữu thể được tạo dựng “cho Thiên Chúa” và sẽ chỉ tìm thấy sự bình an khi được nghỉ yên trong Ngài.
Khi mối tương quan nền tảng này bị rạn nứt hoặc cắt đứt, một khoảng trống mênh mông sẽ xuất hiện trong tâm hồn. Con người bắt đầu cảm thấy bồn chồn, bất an, vô nghĩa. Cơn nghiện chính là một nỗ lực sai lầm để “tự chữa trị” cho nỗi đau tâm linh này. Chất kích thích hay hành vi gây nghiện trở thành một thứ “thuốc giảm đau” cho tâm hồn, mang lại những cảm giác dễ chịu, hưng phấn hoặc tê liệt tạm thời, giúp người ta thoát khỏi thực tại đau khổ của mình. Nhưng liều thuốc này lại chính là thuốc độc. Nó tạo ra một vòng luẩn quẩn tàn khốc: nỗi đau tâm linh dẫn đến hành vi nghiện, hành vi nghiện lại càng đào sâu thêm nỗi đau, sự hổ thẹn, tội lỗi và sự cô lập, từ đó lại càng cần đến liều thuốc nghiện mạnh hơn.
Trong ngôn ngữ của thần học, cơn nghiện là một hình thái của sự thờ ngẫu tượng. Con người được dựng nên để thờ phượng Thiên Chúa, để đặt Ngài làm trung tâm của cuộc đời. Khi chúng ta từ chối hoặc lãng quên Thiên Chúa, bản tính khao khát thờ phượng của chúng ta không hề biến mất; nó chỉ đơn giản là tìm một đối tượng khác để thay thế. Đối tượng đó có thể là tiền bạc, danh vọng, quyền lực, và trong trường hợp này, là chất gây nghiện hoặc hành vi gây nghiện. Cái chai, viên thuốc, hay màn hình điện thoại trở thành “chúa tể” mới. Nó ra lệnh, và người nghiện phải tuân theo. Nó hứa hẹn sự bình an, nhưng chỉ mang lại bất an. Nó hứa hẹn sự tự do, nhưng lại trói buộc con người trong xiềng xích của sự nô lệ. Người nghiện dâng hiến thời gian, sức khỏe, tiền bạc, các mối quan hệ và cả phẩm giá của mình trên bàn thờ của ngẫu tượng này, để rồi chỉ nhận lại sự trống rỗng và hủy diệt.
Sự trỗi dậy của nghiện công nghệ trong thế kỷ 21 là một minh chứng hùng hồn cho luận điểm này. Mạng xã hội, game online, nội dung khiêu dâm, và dòng chảy thông tin vô tận đã tạo ra một ma trận kỹ thuật số, được thiết kế một cách tinh vi để khai thác những khao khát sâu thẳm nhất của con người: khao khát được kết nối, được công nhận, được yêu thương và được thoát khỏi sự nhàm chán. Mỗi một “like”, một thông báo, một phần thưởng trong game đều kích hoạt hệ thống tưởng thưởng dopamine trong não, tạo ra một cảm giác thỏa mãn tức thời, tương tự như tác động của ma túy.
Nhưng sự kết nối mà công nghệ mang lại chỉ là một sự kết nối ảo. Nó tạo ra ảo tưởng về sự gần gũi trong khi lại bào mòn khả năng tương tác sâu sắc ngoài đời thực. Nó tạo ra một sân khấu để con người trình diễn một phiên bản hoàn hảo giả tạo của bản thân, trong khi lại gặm nhấm lòng tự trọng và gây ra sự so sánh ghen tị không ngừng. Nó hứa hẹn một thế giới vô tận để khám phá, nhưng lại giam cầm con người trong một không gian chật hẹp của màn hình, đánh cắp thời gian dành cho gia đình, cho cầu nguyện, cho sự chiêm ngắm vẻ đẹp của thiên nhiên và cho việc phục vụ tha nhân. Nghiện công nghệ, vì thế, không chỉ là một thói quen xấu, mà là một sự lựa chọn sai lầm về nguồn mạch của niềm vui và ý nghĩa sống. Nó là một sự thay thế Thiên Chúa hằng sống bằng một thế giới ảo, một sự thay thế cộng đoàn đích thực bằng những mối quan hệ phù du trên mạng.
Hậu quả tâm linh của cơn nghiện, dù là chất kích thích hay công nghệ, đều vô cùng tàn khốc. Trước hết, đó là sự mất tự do. Thánh Phaolô đã nói: “Tất cả đều được phép, nhưng không phải tất cả đều có ích. Tất cả đều được phép, nhưng tôi sẽ không để mình bị cái gì bắt làm nô lệ” (1 Cor 6,12). Người nghiện hoàn toàn mất đi sự tự do này. Ý chí của họ bị suy nhược, bị điều khiển bởi sự thèm muốn. Họ biết điều mình làm là sai, là có hại, nhưng họ không thể dừng lại. Họ trở thành nô lệ cho chính đam mê của mình.
Thứ hai, đó là sự cô lập và dối trá. Cơn nghiện phát triển mạnh nhất trong bóng tối của sự bí mật. Người nghiện thường phải nói dối để che giấu hành vi của mình, tạo ra một bức tường ngăn cách họ với những người thân yêu. Sự hổ thẹn và mặc cảm tội lỗi khiến họ tự xa lánh cộng đoàn, tự giam mình trong thế giới riêng, nơi chỉ có họ và “ngẫu tượng” của mình. Mối tương quan với Thiên Chúa và với tha nhân đều bị tổn hại nghiêm trọng.
Cuối cùng, hậu quả sâu xa nhất là sự tuyệt vọng. Khi đã thử mọi cách mà không thể thoát ra, khi đã gây ra quá nhiều đổ vỡ cho bản thân và gia đình, người nghiện dễ dàng rơi vào vực thẳm của sự vô vọng. Họ tin rằng mình là một kẻ bỏ đi, không thể cứu chữa, và ngay cả Thiên Chúa cũng đã từ bỏ họ. Đây chính là điểm đáy của bóng tối, nhưng cũng chính từ nơi đây, một tia sáng của hy vọng có thể lóe lên, nếu họ dám ngước nhìn lên.
PHẦN II: ÁNH SÁNG CỦA HY VỌNG – VAI TRÒ CỦA ĐỨC TIN VÀ CỘNG ĐOÀN TRONG SỰ PHỤC HỒI
Nếu cơn nghiện có gốc rễ từ sự tan vỡ trong mối tương quan với Thiên Chúa, thì con đường phục hồi đích thực không thể nào khác hơn là con đường hàn gắn lại mối tương quan ấy. Các phương pháp y tế và tâm lý trị liệu có thể rất hữu ích trong việc ổn định thể chất, quản lý các triệu chứng và cung cấp các công cụ hành vi cần thiết. Nhưng để chữa lành tận gốc vết thương tâm linh, để lấp đầy khoảng trống trong tâm hồn, con người cần đến một nguồn sức mạnh vượt trên chính mình. Đó chính là vai trò không thể thay thế của đức tin và cộng đoàn.
- Đức Tin: Nền Tảng Của Sự Chuyển Hóa
Hành trình phục hồi thiêng liêng luôn được bắt đầu bằng một bước đi vô cùng quan trọng nhưng cũng đầy khó khăn: sự khiêm tốn thừa nhận mình bất lực. Đây chính là tinh thần của Bước 1 trong chương trình 12 bước: “Chúng tôi thừa nhận rằng chúng tôi bất lực trước cơn nghiện – rằng cuộc sống của chúng tôi đã trở nên không thể kiểm soát.” Đối với người Công giáo, đây không chỉ là một sự thừa nhận tâm lý, mà là một hành vi thiêng liêng sâu sắc. Đó là tiếng vang của lời Chúa Giêsu trong Tin Mừng: “Vì không có Thầy, anh em chẳng làm gì được” (Ga 15,5).
Sự thừa nhận này là cánh cửa mở ra để ân sủng của Thiên Chúa có thể đi vào. Chừng nào con người còn cậy dựa vào sức riêng, còn kiêu ngạo nghĩ rằng mình có thể tự cứu lấy mình, chừng đó cánh cửa vẫn còn đóng chặt. Nhưng khi một người, sau bao lần thất bại cay đắng, cuối cùng buông tay và kêu lên từ vực thẳm: “Lạy Chúa, con bất lực! Xin cứu con!”, đó chính là khoảnh khắc ân sủng bắt đầu hành động. Đó là sự khiêm nhường của người thu thuế đứng ở cuối đền thờ, không dám ngước mắt lên, chỉ đấm ngực và thưa: “Lạy Thiên Chúa, xin thương xót con là kẻ tội lỗi” (Lc 18,13). Lời cầu nguyện này luôn được Thiên Chúa đoái thương.
Sau khi đã thừa nhận sự bất lực, bước tiếp theo là phó thác và tin tưởng. Người nghiện cần tin rằng có một “Sức Mạnh Cao Hơn” có thể phục hồi sự lành mạnh cho họ. Đối với chúng ta, Sức Mạnh này không phải là một năng lượng vũ trụ mơ hồ, mà là một Ngôi Vị đầy yêu thương: Thiên Chúa của Giao Ước, được mặc khải trọn vẹn nơi Đức Giêsu Kitô. Đức tin không phải là một cảm tính mơ hồ, mà là một quyết định của ý chí: quyết định tin rằng Thiên Chúa yêu thương tôi vô điều kiện, ngay cả trong tình trạng tồi tệ nhất của tôi; quyết định tin rằng Ngài quyền năng hơn cơn nghiện của tôi; và quyết định tin rằng Ngài có một kế hoạch tốt đẹp cho cuộc đời tôi.
Niềm tin này được nuôi dưỡng và lớn lên qua đời sống cầu nguyện. Cầu nguyện là hơi thở của linh hồn. Đối với người đang trong quá trình cai nghiện, cầu nguyện không phải là một bổn phận, mà là một nhu cầu sống còn.
- Cầu nguyện trong cơn cám dỗ: Khi cơn thèm muốn trỗi dậy, thay vì đầu hàng, người ấy học cách lập tức hướng lòng lên với Chúa, dù chỉ bằng một lời kêu vắn tắt: “Lạy Chúa Giêsu, xin cứu giúp con!”. Lời kêu cầu này là một hành động đức tin, chuyển sự tập trung từ cơn nghiện sang Thiên Chúa.
- Cầu nguyện chiêm niệm và suy gẫm Lời Chúa: Dành thời gian mỗi ngày trong thinh lặng để ở lại với Chúa, đọc và suy gẫm một đoạn Tin Mừng, cho phép Lời Chúa thấm vào tâm hồn, uốn nắn lại những suy nghĩ lệch lạc, chữa lành những vết thương và ban cho một cái nhìn mới về bản thân và cuộc đời.
- Cầu nguyện qua các kinh nguyện truyền thống: Kinh Mân Côi, Chuỗi Lòng Thương Xót, Chặng Đàng Thánh Giá… là những phương thế tuyệt vời để kết hiệp với cuộc đời của Chúa Giêsu và Mẹ Maria, kín múc sức mạnh từ Mầu nhiệm Cứu chuộc. Đặc biệt, việc chiêm ngắm Cuộc Khổ Nạn của Chúa giúp người nghiện nhận ra rằng họ không cô đơn trong đau khổ, và chính từ những thương tích của Chúa mà họ được chữa lành (x. Is 53,5).
Bên cạnh cầu nguyện, đời sống đức tin của người Công giáo còn được nuôi dưỡng bằng một nguồn mạch ân sủng vô tận: các Bí tích, đặc biệt là Bí tích Hòa Giải và Bí tích Thánh Thể.
Bí tích Hòa Giải (Giải tội) có thể được xem là bí tích chữa lành cơn nghiện κατ’ εξοχήν (par excellence). Cơn nghiện luôn đi kèm với tội lỗi, sự dối trá và mặc cảm tội lỗi nặng nề. Người nghiện thường mang trong lòng một gánh nặng khổng lồ của sự hổ thẹn, đến mức họ không dám tha thứ cho chính mình. Bí tích Hòa Giải mang lại một sự giải thoát toàn diện.
- Về mặt tâm lý: Việc can đảm nói ra những lỗi lầm sâu kín nhất của mình trong một môi trường an toàn, không phán xét đã là một hành vi chữa lành. Nó phá vỡ sự cô lập và bí mật.
- Về mặt thiêng liêng: Đây mới là điều cốt lõi. Qua vị linh mục, chính Chúa Giêsu nói lời tha thứ. Người nghiện không chỉ được nghe lời khuyên bảo, mà còn được đón nhận ân sủng tha thứ một cách khách quan. Tội lỗi của họ được xóa bỏ, gánh nặng được cất đi. Họ được trao cho một cơ hội để bắt đầu lại, không phải bằng sức riêng, mà bằng sức mạnh của ơn thánh hóa. Lời khuyên của vị linh mục (việc đền tội) cũng giúp họ có những bước đi cụ thể trên con đường hoán cải.
Bí tích Thánh Thể là đỉnh cao của sự kết hiệp với Thiên Chúa. Nếu cơn nghiện là việc con người cố gắng lấp đầy sự trống rỗng bằng những thứ chóng qua, thì Thánh Thể chính là “Tấm Bánh Hằng Sống”, là lương thực duy nhất có thể thỏa mãn cơn đói khát sâu thẳm nhất của tâm hồn.
- Tham dự Thánh lễ giúp người đang phục hồi tái định hướng cuộc đời mình. Họ không còn là trung tâm, mà cùng với cộng đoàn, họ hướng về hy tế của Chúa Kitô trên Thánh giá, dâng lên Thiên Chúa những đau khổ, yếu đuối và quyết tâm của mình.
- Rước lễ là hành vi kết hiệp mật thiết nhất với Chúa Giêsu. Khi rước Mình và Máu Thánh Chúa, họ được đón nhận chính sự sống thần linh vào trong tâm hồn. Chúa Giêsu, Đấng đã chiến thắng tội lỗi và sự chết, giờ đây ở trong họ, ban cho họ sức mạnh để chiến thắng cơn nghiện. Thánh Thể trở thành liều thuốc giải độc thiêng liêng, dần dần thay thế sự lệ thuộc vào các chất hay hành vi gây nghiện bằng sự “lệ thuộc” vào tình yêu của Chúa.
Như vậy, đức tin không phải là một lý thuyết trừu tượng, mà là một con đường sống động, cung cấp những phương thế cụ thể và đầy quyền năng để giúp một người thoát khỏi xiềng xích của cơn nghiện. Nó không chỉ giúp họ “cai”, mà còn giúp họ được “chữa lành” và “biến đổi” từ bên trong.
- Cộng Đoàn: Môi Trường Của Sự Chữa Lành
Thiên Chúa không cứu độ chúng ta cách riêng lẻ, nhưng Ngài cứu độ chúng ta trong một dân tộc, một cộng đoàn. Đức tin cần có cộng đoàn để được nuôi dưỡng và thể hiện. Đối với người đang cai nghiện, vai trò của cộng đoàn lại càng trở nên thiết yếu. Cơn nghiện đẩy người ta vào sự cô lập; cộng đoàn kéo họ trở lại với mối tương quan. Cơn nghiện phát triển trong bí mật; cộng đoàn mang đến ánh sáng của sự thật và tình huynh đệ.
Giáo xứ – Một Bệnh viện Thiêng liêng: Đức Thánh Cha Phanxicô thường ví von Hội Thánh như một “bệnh viện dã chiến sau một trận đánh”. Hình ảnh này đặc biệt đúng khi nói về vai trò của giáo xứ đối với những người đang vật lộn với cơn nghiện. Giáo xứ không phải là một câu lạc bộ của những người hoàn hảo, một bảo tàng của các vị thánh, mà là một nơi trú ẩn cho những người tội lỗi, một gia đình của những người yếu đuối biết nương tựa vào nhau và cùng nhau dựa vào lòng thương xót của Chúa.
Một cộng đoàn giáo xứ thực sự sống tinh thần Tin Mừng sẽ là một môi trường chữa lành lý tưởng:
- Sự Chào đón Không Phán xét: Người đang cai nghiện thường mang tâm lý mặc cảm và sợ bị kỳ thị. Điều họ cần nhất là một nơi họ có thể đến mà không bị nhìn bằng ánh mắt xét đoán, nơi họ được đón nhận như một người con yêu dấu của Chúa, bất kể quá khứ của họ. Cộng đoàn cần phải là hiện thân của người cha nhân hậu trong dụ ngôn Đứa Con Hoang Đàng, luôn mở rộng vòng tay chào đón người con trở về.
- Sự Đồng hành và Nâng đỡ: Sự phục hồi là một hành trình dài và đầy chông gai, với nhiều lần vấp ngã. Người đang cai nghiện cần có những người bạn đồng hành, những người có thể lắng nghe họ một cách chân thành, cầu nguyện cho họ, khích lệ họ khi họ nản lòng, và giúp họ đứng dậy sau mỗi lần vấp ngã. Đó có thể là vị linh mục linh hướng, một người bạn tâm giao trong giáo xứ, hay một nhóm nhỏ chia sẻ Lời Chúa. Sự đồng hành này là liều thuốc giải cho sự cô đơn, kẻ thù lớn nhất của quá trình phục hồi.
- Sự Gương mẫu và Niềm Hy vọng: Khi tiếp xúc với những thành viên khác trong cộng đoàn, những người cũng có những yếu đuối và khó khăn riêng nhưng vẫn đang nỗ lực sống đức tin mỗi ngày, người đang phục hồi sẽ tìm thấy niềm hy vọng. Họ nhận ra rằng họ không phải là người duy nhất chiến đấu, và sự thánh thiện không phải là sự hoàn hảo không tì vết, mà là một quá trình không ngừng đứng dậy sau khi vấp ngã với sự trợ giúp của ơn Chúa.
Các Nhóm Tự Lực và Hội Đoàn Công Giáo: Bên cạnh cộng đoàn giáo xứ rộng lớn, các nhóm nhỏ chuyên biệt đóng một vai trò cực kỳ quan trọng. Các chương trình 12 bước (như Alcoholics Anonymous – AA, Narcotics Anonymous – NA) là một mô hình rất thành công, dựa trên nguyên tắc chia sẻ kinh nghiệm, sức mạnh và hy vọng trong một môi trường ẩn danh và an toàn.
Người Công giáo có thể và nên tham gia các nhóm này. Đồng thời, việc thành lập các nhóm hỗ trợ cai nghiện dựa trên nền tảng đức tin Công giáo cũng là một nhu cầu cấp thiết. Trong các nhóm này, ngoài việc chia sẻ theo 12 bước, các thành viên còn có thể cùng nhau cầu nguyện, đọc và suy gẫm Lời Chúa, học hỏi giáo lý của Hội Thánh về tội lỗi và ân sủng, và cùng nhau tham dự các bí tích. Sự kết hợp giữa tâm lý trị liệu nhóm và đời sống thiêng liêng sâu sắc sẽ tạo ra một sức mạnh tổng hợp, thúc đẩy quá trình chữa lành một cách toàn diện.
Cuối cùng, một khía cạnh quan trọng của việc phục hồi trong cộng đoàn là sự chuyển hướng từ vị kỷ sang vị tha. Cơn nghiện là một căn bệnh ích kỷ tột độ; mọi suy nghĩ và hành động của người nghiện đều xoay quanh việc làm sao để thỏa mãn cơn thèm muốn của mình. Cộng đoàn chữa lành bằng cách mời gọi họ ra khỏi chính mình. Khi bắt đầu tham gia vào các hoạt động phục vụ của giáo xứ, như thăm viếng người bệnh, giúp đỡ người nghèo, dạy giáo lý… người đang phục hồi dần dần khám phá ra một niềm vui mới, một ý nghĩa mới cho cuộc sống. Niềm vui của sự cho đi, của việc phục vụ tha nhân sẽ dần dần thay thế cho những khoái lạc giả tạo và ích kỷ của cơn nghiện. Họ nhận ra rằng cách tốt nhất để chữa lành vết thương của chính mình là dùng kinh nghiệm và lòng cảm thông của mình để giúp đỡ những người cùng cảnh ngộ. Bằng cách trở thành một “người chữa lành bị thương tích”, họ không chỉ củng cố sự phục hồi của bản thân mà còn trở thành một kênh dẫn ơn Chúa cho người khác.
Tóm lại, nếu đức tin là động cơ bên trong của hành trình phục hồi, thì cộng đoàn chính là con tàu chuyên chở, là môi trường bảo vệ và nuôi dưỡng hành trình đó. Không ai có thể đi một mình trên con đường chông gai này. Chúng ta cần có Chúa và chúng ta cần có nhau.
PHẦN III: “SỨC MẠNH CAO HƠN” – MỘT CÁCH HIỂU CỦA NGƯỜI CÔNG GIÁO
Một trong những yếu tố thiên tài và thành công nhất của các chương trình 12 bước, đặc biệt là các bước 2 và 3, chính là việc sử dụng thuật ngữ “Sức Mạnh Cao Hơn” (a Power greater than ourselves) hay “Thiên Chúa theo cách chúng ta hiểu về Ngài” (God as we understood Him). Thuật ngữ này, thoạt nghe có vẻ mơ hồ và có thể gây bối rối cho một số người Công giáo vốn quen thuộc với một giáo lý rõ ràng và cụ thể về Thiên Chúa. Tuy nhiên, nếu hiểu đúng, đây lại là một cánh cửa mục vụ đầy khôn ngoan, có khả năng dẫn dắt rất nhiều người từ bóng tối của sự vô tín hay giận dữ với tôn giáo trở về với ánh sáng của đức tin chân thật.
- Sự Khôn Ngoan Mục Vụ Của Khái Niệm “Sức Mạnh Cao Hơn”
Những người sáng lập chương trình Alcoholics Anonymous (AA), Bill Wilson và Bác sĩ Bob Smith, là những người có đức tin Kitô giáo. Tuy nhiên, họ nhận ra rằng rất nhiều người nghiện rượu tìm đến họ lại mang trong mình những vết thương sâu sắc liên quan đến tôn giáo. Có người đã bị tổn thương bởi chính những người có đạo. Có người cảm thấy một Thiên Chúa phán xét, xa cách, đòi hỏi những điều mà họ không thể làm được. Có người vì mặc cảm tội lỗi mà nghĩ rằng Thiên Chúa đã từ bỏ họ, hoặc họ đã mất hết niềm tin. Nếu ngay từ đầu, chương trình đòi hỏi họ phải tin vào một Thiên Chúa theo một định nghĩa chặt chẽ nào đó, rất có thể họ sẽ quay lưng bỏ đi.
Khái niệm “Sức Mạnh Cao Hơn” ra đời như một giải pháp mục vụ tuyệt vời.
- Tính Bao Dung và Mời Gọi: Nó không áp đặt một hình ảnh cụ thể nào về Thiên Chúa. Nó chỉ yêu cầu một điều tối thiểu: thừa nhận rằng “tôi không phải là trung tâm của vũ trụ”, và tin rằng “có một cái gì đó/một ai đó” quyền năng hơn tôi, có thể giúp tôi. Đối với một người đang ở dưới đáy của sự bất lực, đây là một bước nhảy vọt của niềm tin, nhưng là một bước nhảy khả thi. Cánh cửa được mở ra cho tất cả mọi người, dù họ là người Công giáo, Tin Lành, Do Thái, Phật tử, hay thậm chí là người vô thần hoặc bất khả tri.
- Tính Cá Nhân và Kinh Nghiệm: Cụm từ “Thiên Chúa theo cách chúng ta hiểu về Ngài” mời gọi mỗi người bắt đầu hành trình tâm linh từ chính nơi họ đang đứng. Nó tôn trọng kinh nghiệm cá nhân và cho phép mối tương quan với “Sức Mạnh Cao Hơn” được phát triển một cách tự nhiên, không gượng ép. Ban đầu, “Sức Mạnh Cao Hơn” của một người có thể chỉ đơn giản là chính cộng đoàn AA, là những người đã tỉnh táo và sẵn lòng giúp đỡ họ. Dần dần, qua kinh nghiệm được chữa lành và chứng kiến sự thay đổi nơi bản thân và người khác, sự hiểu biết của họ về “Sức Mạnh Cao Hơn” sẽ trở nên sâu sắc và cá vị hơn.
Đối với người Công giáo, chúng ta không nên e ngại hay nghi ngờ khái niệm này. Trái lại, chúng ta nên nhìn nhận nó như một công cụ của Chúa Thánh Thần, một hình thức “tiền Phúc âm hóa”. Nó giống như bàn thờ kính “Vị Chúa không biết tên” mà thánh Phaolô đã thấy ở A-thên (x. Cv 17,23). Thánh Phaolô đã không lên án, mà đã dùng chính điểm chung đó làm khởi điểm để loan báo về Thiên Chúa thật, Đấng đã mặc khải nơi Đức Giêsu Kitô. Tương tự như vậy, khái niệm “Sức Mạnh Cao Hơn” chính là cái “bàn thờ” trong tâm hồn của người nghiện thời hiện đại. Nhiệm vụ của chúng ta là giúp họ khám phá ra Dung Mạo và Tên Gọi đích thực của Vị Thiên Chúa mà họ đang khao khát tìm kiếm trong vô thức.
- Từ “Sức Mạnh Cao Hơn” Đến Thiên Chúa Ba Ngôi
Đối với người Công giáo, hành trình khám phá “Sức Mạnh Cao Hơn” không phải là một hành trình đi vào cõi mơ hồ, mà là một hành trình trở về với trái tim của Mặc khải Kitô giáo: Thiên Chúa là Cha, Con và Thánh Thần. Khái niệm của chương trình 12 bước là cánh cửa, và đức tin Công giáo cung cấp cho chúng ta sự hiểu biết trọn vẹn về Ngôi Nhà ở phía sau cánh cửa đó.
- Thiên Chúa Cha – Nguồn Mạch Của Tình Thương và Lòng Thương Xót
Bước 2 của chương trình nói rằng chúng ta “tin rằng một Sức Mạnh Cao Hơn chúng ta có thể phục hồi sự lành mạnh cho chúng ta”. Người Công giáo nhận ra Sức Mạnh này trước hết nơi Thiên Chúa Cha. Hình ảnh đẹp nhất về Thiên Chúa Cha trong bối cảnh phục hồi chính là người cha trong dụ ngôn Đứa Con Hoang Đàng (Lc 15, 11-32).
- Người Cha Chờ Đợi: Người cha không từ bỏ đứa con hư hỏng. Mỗi ngày ông đều trông ngóng, chờ đợi. Tình yêu của Thiên Chúa Cha dành cho chúng ta cũng vậy. Ngài không bao giờ bỏ rơi chúng ta, ngay cả khi chúng ta lún sâu nhất trong tội lỗi và cơn nghiện. Ngài luôn ở đó, chờ đợi chúng ta quay về.
- Người Cha Chạy Đến Ôm Chầm: Khi đứa con còn ở đằng xa, người cha đã trông thấy và “chạnh lòng thương”. Ông chạy ra, ôm cổ anh ta và hôn lấy hôn để. Thiên Chúa không phải là một vị quan tòa ngồi chờ chúng ta trả giá cho lỗi lầm. Ngài là một người Cha chạy đến với chúng ta, không phải để trách phạt, mà để ôm lấy chúng ta trong lòng thương xót của Ngài. Tình yêu của Ngài đi trước cả sự thống hối của chúng ta.
- Người Cha Phục Hồi Phẩm Giá: Người cha không chỉ tha thứ, mà còn phục hồi lại toàn bộ phẩm giá cho đứa con: mặc áo đẹp nhất, đeo nhẫn vào tay, xỏ dép vào chân. Thiên Chúa cũng vậy. Khi chúng ta trở về với Ngài qua Bí tích Hòa Giải, Ngài không chỉ xóa tội, mà còn phục hồi lại phẩm giá làm con cái Thiên Chúa của chúng ta. Ngài nhìn chúng ta không phải như một kẻ nghiện, mà như một người con yêu dấu đã chết nay sống lại, đã mất nay lại tìm thấy.
Hiểu về “Sức Mạnh Cao Hơn” như Thiên Chúa Cha nhân hậu sẽ phá tan hình ảnh một Thiên Chúa trừng phạt, giận dữ mà nhiều người nghiện mang trong lòng. Nó mở ra một con đường của sự tin tưởng, cho phép họ dám trở về mà không sợ hãi.
- Chúa Giêsu Kitô – Sức Mạnh Cao Hơn Đã Trở Nên Thân Phận Con Người
Đức tin Kitô giáo có một nét độc đáo tuyệt vời: Thiên Chúa của chúng ta không phải là một sức mạnh trừu tượng, xa vời. Nơi Đức Giêsu Kitô, Sức Mạnh Cao Hơn đã trở thành một con người bằng xương bằng thịt. Ngài là “Emmanuel – Thiên Chúa ở cùng chúng ta”. Điều này có ý nghĩa vô cùng sâu sắc đối với người đang phục hồi.
- Vị Thiên Chúa Thấu Hiểu: Chúa Giêsu đã sống một kiếp người trọn vẹn, đã trải qua mọi thử thách và cám dỗ, ngoại trừ tội lỗi (x. Dt 4,15). Ngài hiểu rõ sự yếu đuối của thân phận con người. Ngài biết thế nào là đau khổ, là bị bỏ rơi, là bị cám dỗ trong sa mạc. Khi người nghiện cầu nguyện với Chúa Giêsu, họ không nói với một Đấng xa lạ, mà với một người Anh, một người Bạn thấu hiểu họ một cách trọn vẹn.
- Vị Thầy thuốc Thần linh: Tin Mừng đầy dẫy những trình thuật Chúa Giêsu chữa lành cho những người bệnh tật, cả thể xác lẫn tinh thần. Ngài chữa lành cho người phụ nữ băng huyết, người mù từ thuở mới sinh, người bị quỷ ám… Mỗi câu chuyện chữa lành là một lời hứa cho chúng ta hôm nay: Chúa Giêsu vẫn đang tiếp tục công việc chữa lành của Ngài qua các bí tích và qua lời cầu nguyện. Người nghiện có thể đến với Chúa Giêsu như những bệnh nhân trong Tin Mừng, với tất cả sự khốn cùng của mình, và tin tưởng rằng Ngài có quyền năng và lòng thương xót để chữa lành họ.
- Mầu Nhiệm Thánh Giá và Phục Sinh: Đây là câu trả lời tối hậu của Kitô giáo cho vấn đề đau khổ và sự dữ. Trên Thánh giá, Chúa Giêsu đã gánh lấy tất cả tội lỗi, bệnh tật và sự nghiện ngập của chúng ta. Ngài đã đi xuống tận cùng của sự đau khổ và sự chết. Người nghiện, khi nhìn lên Thánh giá, sẽ thấy một Vị Thiên Chúa không đứng bên ngoài để quan sát, mà đã lao vào trong chính nỗi đau của họ để cứu họ. Và sự Phục sinh của Ngài là bảo chứng cho chiến thắng cuối cùng. Nó loan báo rằng sự chết, tội lỗi và cơn nghiện không có tiếng nói cuối cùng. Sự sống, ân sủng và tự do mới là lời cuối của Thiên Chúa. Sức mạnh của sự Phục sinh đang hoạt động trong những ai tin vào Ngài, ban cho họ sức mạnh để trỗi dậy từ nấm mồ của cơn nghiện.
- Chúa Thánh Thần – Sức Mạnh Cao Hơn Ở Bên Trong Chúng Ta
Một trong những sai lầm phổ biến là nghĩ về “Sức Mạnh Cao Hơn” như một cái gì đó hoàn toàn ở bên ngoài. Mặc khải Kitô giáo cho chúng ta biết rằng, qua Bí tích Rửa tội, chính Chúa Thánh Thần, Ngôi Ba Thiên Chúa, đã đến và ngự trong tâm hồn chúng ta, biến chúng ta thành đền thờ của Ngài (x. 1 Cor 6,19).
- Vị Trạng Sư và Đấng An Ủi: Chúa Giêsu gọi Chúa Thánh Thần là Paraclete, có nghĩa là Đấng Bảo vệ, Đấng An ủi, Đấng ở bên cạnh để bênh vực chúng ta. Trong cuộc chiến đấu nội tâm hằng ngày chống lại cơn nghiện, người đang phục hồi không hề đơn độc. Chúa Thánh Thần ở trong họ, soi sáng cho họ nhận ra những cạm bẫy của cám dỗ, ban cho họ sức mạnh để nói “không” với điều xấu và nói “có” với Thiên Chúa. Khi họ yếu đuối, chính Thánh Thần cầu thay nguyện giúp cho họ bằng những tiếng rên xiết khôn tả (x. Rm 8,26).
- Nguồn Mạch của các Nhân Đức và Hoa Trái: Con đường phục hồi không chỉ là việc từ bỏ thói xấu, mà còn là việc vun trồng các nhân đức tốt lành. Chính Chúa Thánh Thần là Đấng ban cho chúng ta bảy ơn của Ngài (Khôn ngoan, Thông hiểu, Lo liệu, Sức mạnh, Suy biết, Đạo đức, Kính sợ Thiên Chúa) và giúp chúng ta trổ sinh những hoa trái của Thần Khí: “bác ái, hoan lạc, bình an, nhẫn nhục, nhân hậu, từ tâm, trung tín, hiền hòa, tiết độ” (Gal 5,22-23). Đây chính là những đức tính đối lập hoàn toàn với đời sống của người nghiện (ích kỷ, bất an, nóng nảy, bất trung, vô độ…). Quá trình phục hồi, nhờ ơn Chúa Thánh Thần, là một sự biến đổi từ con người cũ sang con người mới, được dựng nên theo hình ảnh Đức Kitô.
Tóm lại, đối với người Công giáo, “Sức Mạnh Cao Hơn” không phải là một khái niệm để chúng ta dừng lại. Nó là một điểm khởi đầu tuyệt vời. Nó là lời mời gọi đi vào trong một mối tương quan ngày càng sâu sắc và cá vị với Thiên Chúa Ba Ngôi. Đó là một Thiên Chúa không chỉ “cao hơn” chúng ta, mà còn là Đấng đã hạ mình xuống “ở với” chúng ta nơi Đức Giêsu, và giờ đây đang “ở trong” chúng ta nhờ Chúa Thánh Thần. Chính trong sự hiểu biết và sống mối tương quan Ba Ngôi này, người Công giáo sẽ tìm thấy một nguồn sức mạnh, một sự chữa lành và một niềm hy vọng vô biên, vượt xa những gì họ có thể tưởng tượng.
KẾT LUẬN: HÀNH TRÌNH ĐẾN TỰ DO ĐÍCH THỰC
Cơn nghiện, trong mọi hình thái của nó, là một trong những xiềng xích đau đớn và tinh vi nhất của ma quỷ trong thời đại chúng ta. Nó hứa hẹn sự giải thoát nhưng chỉ mang lại sự nô lệ. Nó hứa hẹn niềm vui nhưng chỉ gieo rắc đau khổ. Nó hứa hẹn sự kết nối nhưng lại dẫn đến sự cô lập tột cùng. Hành trình thoát khỏi cơn nghiện không chỉ đơn thuần là một cuộc chiến của ý chí hay một liệu trình y tế, mà là một cuộc xuất hành thiêng liêng – một cuộc vượt qua từ đất nô lệ của tội lỗi và sự lệ thuộc, tiến vào miền đất hứa của tự do và sự sống mới trong Đức Kitô.
Như chúng ta đã khám phá, hành trình này không thể được thực hiện một mình. Nó đòi hỏi sự can đảm để thừa nhận sự bất lực và mở lòng ra với một “Sức Mạnh Cao Hơn”. Đối với chúng ta, là những người con của Hội Thánh, Sức Mạnh ấy có một Dung Mạo và một Tên Gọi: đó là Thiên Chúa Ba Ngôi, Đấng là Tình Yêu.
- Đó là Thiên Chúa Cha nhân hậu, Đấng không bao giờ mệt mỏi chờ đợi và tha thứ, luôn sẵn sàng phục hồi phẩm giá cho những người con lầm lạc trở về.
- Đó là Chúa Giêsu Kitô, Con Thiên Chúa làm người, Vị Thầy thuốc Thần linh đã mang lấy những vết thương của chúng ta trên Thân Thể Ngài, và qua cái chết và sự phục sinh của Ngài, đã phá tan quyền lực của tội lỗi và sự chết, mở ra con đường dẫn đến sự sống đời đời.
- Và đó là Chúa Thánh Thần, Đấng An Ủi và là sức mạnh của Thiên Chúa ở trong tâm hồn chúng ta, không ngừng thánh hóa, hướng dẫn và ban cho chúng ta sức mạnh để chiến đấu và chiến thắng trong cuộc chiến thiêng liêng hằng ngày.
Đức tin vào Thiên Chúa Ba Ngôi không phải là một lý thuyết, mà là một kinh nghiệm sống động, được nuôi dưỡng qua lời cầu nguyện, qua việc suy gẫm Lời Chúa, và đặc biệt là qua các Bí tích – những kênh mạch hữu hình mà qua đó ân sủng chữa lành của Thiên Chúa được tuôn đổ cách dồi dào trên chúng ta. Bí tích Hòa Giải rửa sạch quá khứ, và Bí tích Thánh Thể nuôi dưỡng hiện tại và tương lai của chúng ta bằng chính Sự Sống Thần Linh.
Bên cạnh đó, không ai có thể sống đức tin một mình. Cộng đoàn, đặc biệt là cộng đoàn giáo xứ và các nhóm hỗ trợ, chính là môi trường thiết yếu để sự chữa lành có thể diễn ra và được duy trì. Đó là nơi chúng ta tìm thấy sự chấp nhận thay vì phán xét, sự đồng hành thay vì bỏ rơi, và niềm hy vọng thay vì tuyệt vọng. Trong cộng đoàn, chúng ta học cách yêu thương và được yêu thương, học cách phục vụ và qua đó tìm thấy ý nghĩa đích thực của cuộc sống, một ý nghĩa cao cả hơn việc thỏa mãn những đam mê ích kỷ.
Cuối cùng, khái niệm “Sức Mạnh Cao Hơn” từ các chương trình 12 bước không hề đối nghịch với đức tin Công giáo, mà trái lại, có thể được xem như một bước chuẩn bị, một cánh cửa mở. Nó là điểm khởi đầu cho một hành trình đức tin có thể dẫn một người từ chỗ chỉ tin vào một “cái gì đó” đến chỗ có một mối tương quan cá vị và sâu sắc với Thiên Chúa là Cha, Con và Thánh Thần.
Hành trình phục hồi là một con đường dài, đòi hỏi sự kiên nhẫn, lòng khiêm tốn và quyết tâm mỗi ngày. Sẽ có những lúc vấp ngã, những lúc nản lòng. Nhưng lời hứa của đức tin vẫn luôn ở đó: “Ơn của Thầy đã đủ cho con, vì sức mạnh của Thầy được biểu lộ trọn vẹn trong sự yếu đuối của con” (2 Cor 12,9). Cho tất cả những ai đang bị trói buộc trong xiềng xích của cơn nghiện, cho gia đình và những người thân yêu của họ, thông điệp của Tin Mừng luôn là một thông điệp của niềm hy vọng. Không có bóng tối nào mà ánh sáng của Đức Kitô không thể xuyên qua. Không có vực thẳm nào mà lòng thương xót của Chúa không thể với tới. Không có xiềng xích nào mà ân sủng của Ngài không thể bẻ gãy. Hãy can đảm bước đi trên con đường đức tin, hãy tín thác vào quyền năng của Chúa và hãy nắm lấy tay của anh chị em mình trong cộng đoàn. Vì tự do đích thực, tự do của con cái Thiên Chúa, là một món quà đang chờ đợi những ai dám tin và dám lên đường.
Lm. Anmai, CSsR
