Ai nói tiền bạc không quan trọng? Nói không quan trọng đưa cho tôi xài nhé!
Tiền bạc từ lâu đã là một chủ đề gây tranh cãi trong mọi xã hội, từ thời cổ đại đến hiện đại. Có người cho rằng tiền không phải là tất cả, rằng hạnh phúc và giá trị cuộc sống không thể đo đếm bằng vật chất. Nhưng thực tế, trong một thế giới mà mọi thứ từ nhu cầu cơ bản như cơm ăn áo mặc đến những ước mơ lớn lao như du lịch hay giáo dục đều cần tiền, câu nói “tiền không quan trọng” dường như chỉ là một lời biện minh xa rời thực tế. “Ai nói tiền bạc không quan trọng? Nói không quan trọng đưa cho tôi xài nhé!” – một câu nói mang tính châm biếm nhưng lại phản ánh đúng tâm lý của đại đa số con người: tiền quan trọng, và điều quan trọng hơn cả là làm sao để kiếm được nó và sử dụng nó như thế nào cho hợp lý. Trong bài luận này, chúng ta sẽ cùng phân tích vai trò của tiền bạc, cách kiếm tiền trong xã hội hiện đại, và cách sử dụng nó để tạo ra giá trị thực sự cho cuộc sống.
Tiền bạc có thực sự không quan trọng?
Từ xa xưa, các triết gia đã có những quan điểm trái chiều về tiền bạc. Aristotle, một trong những nhà tư tưởng vĩ đại của Hy Lạp cổ đại, từng cho rằng sự giàu có vật chất không phải là mục tiêu tối thượng của cuộc đời. Trong Nicomachean Ethics, ông lập luận rằng hạnh phúc (eudaimonia) đến từ việc sống một cuộc đời đức hạnh và hoàn thiện bản thân, chứ không phải từ việc tích lũy của cải (Aristotle, 2009). Tương tự, trong triết lý phương Đông, Lão Tử từng khuyên con người sống đơn giản, tránh xa dục vọng về tiền bạc và quyền lực để tìm thấy sự bình yên nội tại (Đạo Đức Kinh). Những tư tưởng này dường như muốn nhắn nhủ rằng tiền bạc chỉ là thứ phù du, không đáng để con người đặt nặng.
Tuy nhiên, nếu đặt những lời dạy ấy vào bối cảnh hiện đại, chúng ta sẽ thấy một thực tế hoàn toàn khác. Trong xã hội ngày nay, tiền bạc không chỉ là phương tiện trao đổi mà còn là chìa khóa mở ra cơ hội và quyền lực. Một nghiên cứu nổi tiếng của hai nhà kinh tế học Daniel Kahneman và Angus Deaton (2010) tại Đại học Princeton đã chỉ ra rằng thu nhập có ảnh hưởng rõ rệt đến mức độ hạnh phúc của con người. Cụ thể, họ phát hiện rằng ở Mỹ, khi thu nhập hàng năm đạt khoảng 75.000 USD, con người cảm thấy hài lòng hơn với cuộc sống hàng ngày, bởi họ có thể đáp ứng được các nhu cầu cơ bản và giảm bớt căng thẳng tài chính. Dưới ngưỡng này, sự thiếu thốn tiền bạc dẫn đến lo âu, bất an, thậm chí là trầm cảm. Điều này cho thấy rằng, dù tiền không mua được tất cả, nó vẫn là nền tảng không thể thiếu để duy trì một cuộc sống ổn định.
Hãy thử tưởng tượng một tình huống đơn giản: một người nói “tiền không quan trọng” khi đứng trước hóa đơn y tế khổng lồ của người thân bị bệnh nặng. Liệu họ có thực sự tin vào câu nói của mình? Hay đó chỉ là cách tự an ủi khi không thể đối mặt với thực tế? Câu phản pháo “đưa cho tôi xài nhé” không chỉ là một lời đùa vui, mà còn là lời nhắc nhở rằng tiền bạc có sức mạnh thực tế trong việc giải quyết vấn đề. Như nhà văn Mark Twain từng nói: “Thiếu tiền là gốc rễ của mọi tội ác” – một cách diễn đạt phóng đại nhưng không hẳn vô lý khi ta nhìn vào những bi kịch xảy ra từ sự nghèo đói.
Làm sao để kiếm tiền trong thế giới hiện đại?
Nếu đồng ý rằng tiền bạc quan trọng, thì câu hỏi tiếp theo là làm sao để kiếm được nó. Trong lịch sử, con người từng kiếm sống bằng săn bắt, hái lượm, rồi chuyển sang nông nghiệp và công nghiệp. Ngày nay, nền kinh tế toàn cầu hóa và sự phát triển của công nghệ đã mở ra vô vàn con đường để tạo ra thu nhập. Tuy nhiên, kiếm tiền không còn đơn thuần là vấn đề lao động chân tay mà đòi hỏi sự kết hợp giữa kỹ năng, tư duy và chiến lược.
Robert Kiyosaki, tác giả của cuốn sách nổi tiếng Rich Dad Poor Dad, từng nhấn mạnh rằng “kiếm tiền không phải là vấn đề của may mắn, mà là vấn đề của giáo dục tài chính” (Kiyosaki & Lechter, 1997). Theo ông, sự khác biệt giữa người giàu và người nghèo không nằm ở số tiền họ có ban đầu, mà ở cách họ hiểu và quản lý tiền bạc. Người giàu biết cách đầu tư, tận dụng lãi suất kép và biến tiền thành công cụ sinh lời, trong khi người nghèo thường chỉ biết làm việc để đổi lấy tiền mà không nghĩ đến tương lai. Ví dụ, nếu một người gửi tiết kiệm 100 triệu đồng với lãi suất 6%/năm, sau 20 năm, số tiền ấy sẽ tăng lên hơn 320 triệu mà không cần làm gì thêm – đó là sức mạnh của tư duy tài chính.
Ở Việt Nam, cơ hội kiếm tiền cũng đang rộng mở hơn bao giờ hết. Theo báo cáo của VietnamWorks (2023), các ngành công nghệ thông tin, thương mại điện tử và dịch vụ trực tuyến đang trở thành “mỏ vàng” cho giới trẻ. Một lập trình viên tự do (freelancer) có thể kiếm từ 500 đến 2.000 USD/tháng nếu làm việc với khách hàng quốc tế, trong khi một người bán hàng qua Shopee hoặc TikTok Shop có thể đạt doanh thu hàng trăm triệu đồng nếu biết cách xây dựng thương hiệu cá nhân. Tuy nhiên, không phải ai cũng thành công. Những câu chuyện về người trẻ bỏ học để khởi nghiệp rồi thất bại, hay những người lao vào đầu tư tiền ảo mà mất trắng, cho thấy rằng kiếm tiền không chỉ cần kỹ năng mà còn cần sự kiên trì và khả năng quản lý rủi ro.
Đạo đức trong việc kiếm tiền cũng là một yếu tố không thể bỏ qua. Những vụ lừa đảo như “đầu tư đa cấp” hay tham nhũng ở Việt Nam trong những năm gần đây – chẳng hạn vụ Trịnh Xuân Thanh với thiệt hại hàng nghìn tỷ đồng – là minh chứng cho việc kiếm tiền bằng cách không chính đáng thường để lại hậu quả nặng nề. Như triết gia Immanuel Kant từng nói: “Hành động sao cho nguyên tắc của ý chí của bạn luôn có thể trở thành luật phổ quát” (Kant, 1785). Nếu ai cũng kiếm tiền bằng lừa dối, xã hội sẽ sụp đổ. Do đó, kiếm tiền không chỉ là vấn đề “làm sao” mà còn là “làm sao cho đúng”.
Sử dụng tiền như thế nào để tạo ra giá trị?
Kiếm được tiền đã khó, nhưng sử dụng nó sao cho hiệu quả lại càng là một thử thách lớn hơn. Nhà kinh tế học Milton Friedman từng phát biểu: “Tiền chỉ có giá trị khi nó được sử dụng” (Friedman, 1962). Câu nói này nhấn mạnh rằng giá trị của tiền không nằm ở con số trong tài khoản ngân hàng, mà ở cách nó được chi tiêu, đầu tư hay sẻ chia để mang lại lợi ích cho bản thân và xã hội.
Có nhiều cách để sử dụng tiền, và mỗi cách phản ánh một triết lý sống khác nhau. Một số người chọn tiêu tiền vào những thứ xa xỉ như xe hơi, túi xách hàng hiệu hay du lịch sang chảnh để tận hưởng cuộc sống. Theo báo cáo của Nielsen Việt Nam (2022), tầng lớp trung lưu mới nổi ở Việt Nam đang chi tiêu mạnh tay hơn vào các sản phẩm cao cấp, với doanh số ngành hàng xa xỉ tăng 15% mỗi năm. Điều này không có gì sai, bởi ai cũng có quyền tận hưởng thành quả lao động của mình. Tuy nhiên, nếu chỉ biết tiêu xài mà không nghĩ đến tiết kiệm hay đầu tư, người ta dễ rơi vào vòng luẩn quẩn “làm bao nhiêu tiêu bấy nhiêu”.
Ngược lại, nhiều người chọn cách sử dụng tiền để đầu tư vào tương lai. Ở Việt Nam, văn hóa tiết kiệm từ lâu đã ăn sâu vào tâm thức người dân. Theo Tổng cục Thống kê (2022), tỷ lệ tiết kiệm hộ gia đình ở Việt Nam dao động từ 15-20% thu nhập, cao hơn nhiều nước trong khu vực như Thái Lan hay Indonesia. Người Việt thường tiết kiệm để mua nhà, cho con cái học hành, hoặc để dành cho lúc tuổi già. Đây là một cách sử dụng tiền khôn ngoan, bởi nó không chỉ đảm bảo an toàn tài chính mà còn tạo ra giá trị lâu dài.
Ngoài ra, tiền còn có thể được dùng để sẻ chia và giúp đỡ cộng đồng. Những tỷ phú như Bill Gates hay Warren Buffett là minh chứng sống động cho việc sử dụng tiền để tạo ra thay đổi xã hội. Quỹ Bill & Melinda Gates đã chi hàng tỷ đô la để cải thiện y tế và giáo dục toàn cầu, trong khi Buffett cam kết hiến tặng 99% tài sản của mình cho từ thiện thông qua sáng kiến Giving Pledge. Ở Việt Nam, những cá nhân như ông Phạm Nhật Vượng cũng đã đóng góp hàng nghìn tỷ đồng để xây trường học và hỗ trợ người nghèo trong đại dịch Covid-19. Những hành động này cho thấy rằng tiền, khi được sử dụng đúng cách, không chỉ mang lại lợi ích cá nhân mà còn có thể thay đổi cuộc sống của hàng triệu người.
Tuy nhiên, không phải ai cũng biết cách cân bằng giữa chi tiêu, tiết kiệm và sẻ chia. Chủ nghĩa tiêu dùng đang khiến nhiều người trẻ rơi vào nợ nần vì mua sắm vượt khả năng. Theo Ngân hàng Nhà nước Việt Nam (2023), nợ tiêu dùng cá nhân tăng 20% trong 5 năm qua, phần lớn do vay để mua điện thoại, xe máy hay đi du lịch. Điều này đặt ra câu hỏi: Liệu chúng ta có đang biến tiền thành “ông chủ” thay vì “người phục vụ”?
Kết luận: Tiền bạc – công cụ hay mục tiêu?
Tiền bạc quan trọng hay không phụ thuộc vào cách mỗi người nhìn nhận nó. Với những ai đang vật lộn với cái đói, cái nghèo, tiền là cứu cánh. Với những ai đã đủ đầy, tiền có thể chỉ là phương tiện để đạt được những mục tiêu cao hơn. Câu nói “Ai nói tiền bạc không quan trọng? Đưa cho tôi xài nhé!” không chỉ là một lời đùa mà còn là một lời nhắc nhở rằng tiền bạc có sức mạnh thực tế trong cuộc sống. Tuy nhiên, điều quan trọng hơn cả không phải là việc tranh cãi về giá trị của nó, mà là làm sao để kiếm tiền một cách chính đáng và sử dụng nó một cách khôn ngoan.
Như triết gia Voltaire từng nói: “Khi nói đến tiền, mọi người đều có chung một tôn giáo” – và “tôn giáo” ấy đòi hỏi sự tỉnh táo, trách nhiệm và tầm nhìn từ mỗi chúng ta. Tiền không phải là tất cả, nhưng không có tiền, chúng ta khó lòng thực hiện được những điều ý nghĩa trong cuộc sống. Vì vậy, thay vì phủ nhận vai trò của tiền, hãy học cách làm chủ nó, biến nó thành công cụ để xây dựng một cuộc đời đáng sống – không chỉ cho bản thân mà còn cho những người xung quanh.
Lm. Anmai, CSsR
Tài liệu tham khảo
- Nicomachean Ethics. (Dịch bởi W.D. Ross, 2009).
- Kahneman, D., & Deaton, A. (2010). “High income improves evaluation of life but not emotional well-being”. Proceedings of the National Academy of Sciences, 107(38), 16489-16493.
- Kiyosaki, R., & Lechter, S. (1997). Rich Dad Poor Dad. Warner Books.
- Friedman, M. (1962). Capitalism and Freedom. University of Chicago Press.
- Kant, I. (1785). Groundwork of the Metaphysics of Morals. (Dịch bởi Mary Gregor, 1998).
- Tổng cục Thống kê Việt Nam. (2022). Báo cáo kinh tế – xã hội.
- (2023). Báo cáo thị trường lao động Việt Nam.
- Nielsen Việt Nam. (2022). Báo cáo hành vi tiêu dùng.
- Ngân hàng Nhà nước Việt Nam. (2023). Báo cáo tín dụng tiêu dùng.
Lm. Anmai, CSsR
