CHẾT ÊM DỊU

CHẾT ÊM DỊU

1. Khái niệm “Chết êm dịu” (Euthanasia) là gì?

“Chết êm dịu” – hay còn gọi là “an tử” – có nguồn gốc từ tiếng Hy Lạp: eu (tốt) và thanatos (cái chết), ghép lại để chỉ một “cái chết tốt lành”. Trong bối cảnh y khoa và xã hội đương đại, “chết êm dịu” thường được hiểu là một hành động (hoặc chủ ý không hành động) với mục đích trực tiếp chấm dứt sự sống của người bệnh nặng, người đang đau đớn cùng cực, hoặc rơi vào tình trạng không còn khả năng phục hồi, để tránh kéo dài nỗi đau. Người ta cho rằng, đây là cách “giải thoát” bệnh nhân khỏi tình trạng bế tắc về y học hay kiệt quệ về tinh thần.

Tuy nhiên, cần phân biệt rõ hai chiều kích:

• Euthanasia chủ động (Active Euthanasia): Bác sĩ hoặc người thân (hay chính bệnh nhân, nếu tự nguyện) thực hiện một hành vi chủ động nhằm kết thúc sự sống – ví dụ, tiêm thuốc có tính chất gây tử vong. Hành vi này được một số nơi trên thế giới hợp pháp hóa với những điều kiện cụ thể (chẳng hạn, người bệnh phải bày tỏ sự tự nguyện), nhưng vẫn còn gây tranh cãi dữ dội về mặt luân lý, tôn giáo, và pháp lý.
• Euthanasia thụ động (Passive Euthanasia): Việc ngưng hoặc rút bớt các biện pháp điều trị tích cực, như ngừng máy trợ thở, ngừng truyền dịch, ngừng các loại thuốc giúp duy trì sự sống… Trong trường hợp này, người bệnh thường nhanh chóng qua đời do bệnh lý sẵn có, hoặc do thiếu sự hỗ trợ thiết yếu. Mục đích của euthanasia thụ động vẫn là rút ngắn sự sống, nhưng cách thực hiện là không can thiệp (hoặc giảm can thiệp y khoa), hơn là trực tiếp gây chết.

Ý tưởng ủng hộ chết êm dịu thường xoay quanh việc giảm nhẹ gánh nặng cho bệnh nhân và người thân, cả về thể xác lẫn tâm lý – nghĩa là, giúp người bệnh ra đi “không đau đớn, không dằn vặt”. Tuy nhiên, về phương diện đạo đức và luật pháp, chết êm dịu là đề tài phức tạp, gây ra nhiều tranh luận sâu sắc. Một số quốc gia hoặc một số nhóm người cho rằng đó là “nhân đạo”, “tiến bộ”, nhưng không ít tôn giáo, trong đó có Giáo Hội Công Giáo, kiên quyết phản đối vì coi đây là hành động “trực tiếp tước đoạt mạng sống” – điều vốn thuộc quyền tối thượng của Thiên Chúa.

2. Quan điểm của Giáo Hội Công Giáo về “Chết êm dịu”

Giáo Hội Công Giáo khẳng định tính thánh thiêng của sự sống và phản đối dứt khoát an tử (euthanasia). Sở dĩ quan điểm này mang tính tuyệt đối vì:

1. Quyền bất khả xâm phạm của sự sống con người
   • Từ nguyên tắc nền tảng: “Sự sống là hồng ân quý giá Thiên Chúa ban, con người chỉ là người quản lý, không phải chủ sở hữu”, Giáo Hội nhấn mạnh rằng không ai – dù là cá nhân hay tập thể, dù là bác sĩ hay chính người bệnh – có quyền quyết định tước đoạt sinh mạng.
   • Trong Mười Điều Răn, giới răn “Chớ giết người” (Xh 20,13) vốn được hiểu không chỉ ngăn cấm hành động bạo lực thông thường, mà còn bao gồm mọi hình thức cố ý tước đoạt sinh mạng người khác. Dù với mục đích “làm ơn” hay “giải thoát”, hành động ấy vẫn vi phạm quyền được sống một cách trầm trọng.
2. Phân biệt rõ giữa “chấm dứt sinh mạng” và “không điều trị bằng mọi giá”
   • Có sự khác biệt quan trọng giữa an tử (có chủ đích gây chết, hoặc cố tình để chết nhằm mục đích rút ngắn sự sống) và việc ngừng hay không bắt buộc áp dụng các biện pháp y khoa vô ích hoặc không tương xứng.
   • Giáo Hội nhấn mạnh rằng không phải lúc nào cũng phải kéo dài sự sống bằng mọi phương tiện. Trong trường hợp bệnh nhân ở giai đoạn cuối, không còn khả năng hồi phục, hoặc chi phí – nguy cơ – đau đớn liên quan đến điều trị quá lớn mà cơ hội cải thiện gần như vô vọng, thì việc dừng các can thiệp phi lý (extraordinary means) là chấp nhận và tôn trọng diễn tiến tự nhiên của sự sống. Điều này khác hẳn với việc trực tiếp hay cố ý làm cho bệnh nhân chết nhanh hơn.
   • Chăm sóc giảm nhẹ (palliative care) là giải pháp được Giáo Hội đề cao, nhằm giảm đau, xoa dịu tinh thần, giúp bệnh nhân sống giai đoạn cuối một cách nhân ái và xứng phẩm giá, chứ không lựa chọn “giết êm dịu”.
3. Chức năng của y khoa là chữa lành và giảm đau, không phải giết chết
   • Theo quan điểm Công Giáo, thầy thuốc hay nhân viên y tế được kêu gọi phục vụ sự sống con người, bảo vệ sức khỏe thể chất và tinh thần. Khi y khoa đi vào hướng “chết êm dịu”, nghĩa là bác sĩ hoặc người chăm sóc đã chuyển từ vai trò cứu chữa, đồng hành sang vai trò chấm dứt tính mạng. Điều này đi ngược lại với sứ mạng cao cả của ngành y.
   • Thực hành “an tử” có thể dẫn đến nguy cơ “trượt dốc luân lý” (slippery slope): ban đầu chỉ áp dụng cho người bệnh không thể chữa, nhưng dần dần, dưới sức ép kinh tế hoặc xã hội, có thể mở rộng ra những trường hợp chưa phải là “vô phương cứu chữa”. Điều này đe dọa sự an toàn của người già, người khuyết tật, người cô thế.
4. Giáo huấn chính thức của Giáo Hội về an tử
   • Sách Giáo Lý Hội Thánh Công Giáo (số 2276–2279) nêu rõ:
     • Hành vi chủ tâm tước đoạt sự sống của người bệnh – dù động cơ là gì – vẫn là vi phạm luân lý nghiêm trọng.
     • Tuy nhiên, chấp nhận giới hạn của y học, không sử dụng các biện pháp kéo dài sự sống vô ích, thì không bị coi là an tử.
   • Thông điệp Evangelium Vitae (Tin Mừng Sự Sống) của Thánh Giáo hoàng Gioan Phaolô II tái khẳng định: Trực tiếp giết người dưới bất cứ hình thức nào là hoàn toàn trái ngược giới răn Chúa, trái với nhân phẩm và luân lý Kitô giáo.
   • Giáo Hội nhìn nhận những hoàn cảnh khắc nghiệt mà người bệnh phải chịu: đau đớn, kiệt quệ, thiếu niềm hy vọng… nhưng luôn mời gọi đồng hành trong tinh thần bác ái, chăm sóc giảm đau, an ủi tinh thần, cầu nguyện, giúp bệnh nhân sống trọn vẹn những ngày cuối cách xứng nhân phẩm.
5. Sứ mạng “đồng hành trong khổ đau” và ý nghĩa của đau khổ
   • Công Giáo không cổ xúy việc “tìm đau khổ”. Tuy nhiên, Giáo Hội vẫn luôn nhận định đau khổ có một ý nghĩa mầu nhiệm: đôi khi, sự đau đớn của thân xác được liên kết với thập giá của Đức Kitô, hướng con người đến sự đồng cảm, tình liên đới với Chúa, và đạt đến ơn cứu độ.
   • Thay vì “giết” bệnh nhân để họ hết đau, Giáo Hội mời gọi hãy đồng hành với họ trong sự an ủi tinh thần, giúp họ nhận ra giá trị của mỗi phút giây còn sống, đồng thời dùng mọi biện pháp y khoa chính đáng để giảm đau, giữ phẩm giá con người.
6. Tránh nhầm lẫn “tội” và “thương xót”
   • Một số quan điểm đương đại cho rằng euthanasia là “lòng nhân ái” – vì giúp người bệnh không phải chịu đựng thêm. Thế nhưng, Giáo Hội cảnh tỉnh rằng đây là “hành động giết người trong danh nghĩa từ bi” và trái ngược tinh thần bác ái Kitô giáo, vốn là bảo vệ, tôn trọng và phục vụ sự sống.
   • Chẳng hạn, một bác sĩ chuyên ngành giảm đau có thể kê thuốc liều cao để khống chế cơn đau, chứ không phải để cố ý làm bệnh nhân chết. Cùng một liều thuốc, nhưng mục đích và ý muốn là khác nhau. Đó là sự tinh tế trong vấn đề luân lý y khoa.

3. Tóm kết: Sự sống – Ơn ban và Trách nhiệm bảo vệ

“Chết êm dịu” hay an tử, tự bản chất, là việc cố ý kết thúc sự sống để tránh đau khổ. Dù động cơ “tốt” (muốn giúp bệnh nhân), hành vi ấy vẫn xâm phạm quyền tối thượng của Thiên Chúa trên sự sống và cái chết. Giáo Hội Công Giáo đề cao hai khía cạnh quan trọng:

1. Tôn trọng sự sống: Từ lúc đầu thai cho đến khi chết tự nhiên, con người phải được đối xử như nhân vị, không ai có quyền tước đoạt sự sống của chính mình hay của người khác.
2. Chăm sóc người bệnh: Thay vì “giúp chết sớm”, Giáo Hội đề xướng các phương thức chăm sóc giảm nhẹ (palliative care), hỗ trợ tinh thần, nâng đỡ toàn diện. Nếu không còn phương cách y khoa hợp lý để chữa trị, có thể chấp nhận cái chết tự nhiên với niềm tin và sự bình an, không cần duy trì sinh mạng bằng những phương pháp cực đoan, nhưng tuyệt đối không được cố ý gây tử vong.

Từ nền tảng này, ta thấy rằng quan điểm của Giáo Hội về “chết êm dịu” mang tính thống nhất và rõ ràng:

• Phản đối bất cứ hình thức nào chủ đích kết liễu mạng sống.
• Chấp nhận ranh giới hợp lý của y học và đề cao trách nhiệm cung cấp tình thương, sự đồng hành, cùng các biện pháp y tế cần thiết, nhưng không gây chết.
• Mời gọi mỗi người Kitô hữu noi gương Đức Kitô, yêu thương và phục vụ, tôn trọng phẩm giá con người, đặc biệt trong lúc đau yếu, hấp hối.

Như vậy, “chết êm dịu” dưới góc nhìn Công Giáo không phải là “con đường từ bi” mà thế gian vẫn lầm tưởng. Chính sự tôn trọng tối đa sự sống và lòng thương xót đích thực được thể hiện qua việc đồng hành với người đau khổ mới là cách diễn tả rõ nhất thông điệp yêu thương của Tin Mừng. Chết êm dịu – nếu hiểu là cố tình kết thúc mạng sống – đi ngược lại với niềm tin vào Thiên Chúa là nguồn mạch sự sống và tình yêu. Khi chúng ta cảm thương người hấp hối, đau đớn, chúng ta càng phải dấn thân trợ giúp, nâng đỡ thể chất, an ủi tinh thần, để họ có thể ra đi trong bình an và phẩm giá, chứ không phải bằng cách loại bỏ họ ra khỏi sự sống.

Lm. Anmai, CSsR