NGÀY NAY, CON NGƯỜI CẦN CHỨNG NHÂN HƠN LÀ THẦY DẠY
Trong thế giới hiện đại, nơi thông tin tràn ngập và niềm tin ngày càng mong manh, một câu nói nổi tiếng của Giáo hoàng Phaolô VI đã trở nên đặc biệt phù hợp: “Con người hiện đại lắng nghe chứng nhân hơn là thầy dạy, và nếu họ lắng nghe thầy dạy, thì chỉ vì thầy dạy ấy là chứng nhân”1. Câu nói này không chỉ phản ánh sự thay đổi trong cách tiếp nhận kiến thức mà còn nhấn mạnh vào sức mạnh của hành động thực tế so với lời nói suông. Ngày nay, khi xã hội đối mặt với vô vàn thách thức như khủng hoảng niềm tin, sự lan tỏa của thông tin giả mạo và sự phân cực ý kiến, con người dường như không còn cần những bài giảng đạo đức hay lý thuyết trừu tượng nữa. Thay vào đó, họ khao khát những “chứng nhân” – những người sống và hành động theo những giá trị mà họ tin tưởng, trở thành tấm gương sống động để người khác noi theo. Bài luận này sẽ khám phá sâu sắc vấn đề này, phân tích lý do tại sao chứng nhân lại quan trọng hơn thầy dạy trong bối cảnh đương đại, đồng thời đưa ra những ví dụ minh họa và suy ngẫm về ý nghĩa của nó đối với xã hội.
Trước hết, cần làm rõ khái niệm “chứng nhân” và “thầy dạy” để tránh hiểu lầm. “Thầy dạy” ở đây ám chỉ những người truyền đạt kiến thức, lý thuyết hoặc lời khuyên một cách trừu tượng, thường dựa trên sách vở, bài giảng hoặc lời nói. Họ có thể là giáo viên, chuyên gia, nhà lãnh đạo tôn giáo hoặc chính trị gia, những người sử dụng ngôn từ để hướng dẫn người khác. Ngược lại, “chứng nhân” là những cá nhân không chỉ nói mà còn sống theo những gì họ tin, biến lời nói thành hành động cụ thể, có thể quan sát và cảm nhận được. Sự khác biệt này không phải là phủ nhận vai trò của thầy dạy, mà là nhấn mạnh rằng trong thời đại số, nơi mọi người có thể dễ dàng tiếp cận kiến thức qua internet, lời nói thôi chưa đủ để thuyết phục. Con người cần thấy bằng chứng sống động để tin tưởng và thay đổi.
Lý do đầu tiên khiến con người ngày nay cần chứng nhân hơn thầy dạy nằm ở sự bão hòa thông tin và khủng hoảng niềm tin. Trong kỷ nguyên kỹ thuật số, mỗi ngày chúng ta tiếp xúc với hàng triệu thông điệp từ mạng xã hội, tin tức và quảng cáo. Theo báo cáo của Tổ chức Giáo dục, Khoa học và Văn hóa Liên Hợp Quốc (UNESCO), hơn 60% thông tin trên mạng xã hội là sai lệch hoặc bị bóp méo2. Kết quả là, xã hội rơi vào tình trạng “mệt mỏi thông tin” (information fatigue), nơi lời nói của các “thầy dạy” – dù là chuyên gia hay nhà lãnh đạo – thường bị nghi ngờ. Chẳng hạn, trong đại dịch COVID-19, nhiều chính phủ và tổ chức y tế đã đưa ra các hướng dẫn sức khỏe, nhưng tỷ lệ tuân thủ thấp ở một số quốc gia không phải vì thiếu thông tin, mà vì thiếu niềm tin. Ngược lại, những “chứng nhân” như các bác sĩ tuyến đầu chia sẻ câu chuyện cá nhân về cuộc chiến với virus trên mạng xã hội đã thuyết phục hàng triệu người tiêm chủng. Họ không giảng bài, mà đơn giản là sống và chứng minh giá trị của khoa học qua hành động, tạo nên sức lan tỏa mạnh mẽ hơn bất kỳ bài thuyết trình PowerPoint nào.
Hơn nữa, sự phát triển của mạng xã hội đã làm thay đổi cách con người học hỏi và ảnh hưởng lẫn nhau. Ngày nay, các nền tảng như TikTok, Instagram hay Twitter không chỉ là nơi chia sẻ kiến thức mà còn là sân khấu cho những câu chuyện cá nhân. Theo nghiên cứu của Pew Research Center, hơn 70% người trẻ dưới 30 tuổi cho biết họ học hỏi từ các influencer – những người mà họ coi là “chứng nhân” thực tế – hơn là từ sách vở hay trường học truyền thống3. Hãy lấy ví dụ về phong trào môi trường. Greta Thunberg, một cô gái trẻ người Thụy Điển, không phải là nhà khoa học hay giáo sư, nhưng cô đã trở thành biểu tượng toàn cầu nhờ hành động bãi khóa học đường để phản đối biến đổi khí hậu. Cô không dạy lý thuyết về hiệu ứng nhà kính; thay vào đó, cô sống như một chứng nhân, đối mặt với lãnh đạo thế giới và truyền cảm hứng cho hàng triệu người tham gia phong trào Fridays for Future. Trong khi đó, hàng ngàn bài giảng của các chuyên gia môi trường có thể bị lãng quên, hành động của Thunberg vẫn in dấu sâu sắc. Điều này chứng tỏ rằng, trong xã hội nơi mọi người dễ bị phân tâm, chứng nhân tạo ra sự kết nối cảm xúc, khiến lời nói trở nên đáng tin cậy hơn.
Một khía cạnh khác là sự phân cực xã hội và nhu cầu về tính chân thực. Trong bối cảnh chính trị hỗn loạn, nơi các đảng phái và ý thức hệ xung đột gay gắt, con người thường hoài nghi những “thầy dạy” đại diện cho hệ thống. Chẳng hạn, ở Mỹ, sự kiện Capitol Hill năm 2021 đã lộ rõ sự mất lòng tin vào các nhà lãnh đạo chính trị, những người thường bị cáo buộc “nói một đằng, làm một nẻo”4. Ngược lại, những chứng nhân như Malala Yousafzai – người sống sót sau vụ tấn công của Taliban và tiếp tục đấu tranh cho quyền giáo dục phụ nữ – đã thay đổi nhận thức của hàng triệu người mà không cần bài giảng dài dòng. Malala không dạy về bình đẳng giới; cô sống nó qua câu chuyện cá nhân, nhận giải Nobel Hòa bình và thành lập quỹ hỗ trợ giáo dục. Tương tự, ở Việt Nam, các phong trào xã hội như bảo vệ môi trường sông ngòi hay hỗ trợ nạn nhân thiên tai thường thành công nhờ những chứng nhân địa phương – những nông dân, ngư dân hay tình nguyện viên – chứ không phải từ các bài diễn văn của quan chức. Họ chứng minh rằng hành động nhỏ bé nhưng chân thực có thể tạo nên thay đổi lớn lao, vượt qua rào cản ngôn từ.
Tuy nhiên, không thể phủ nhận rằng thầy dạy vẫn có vai trò quan trọng, nhưng chỉ khi họ trở thành chứng nhân. Trong giáo dục, ví dụ, các giáo viên không chỉ truyền đạt kiến thức mà còn phải sống theo những giá trị họ dạy. Một nghiên cứu của Đại học Harvard cho thấy học sinh học tốt hơn từ những giáo viên thể hiện sự nhiệt huyết và hành động thực tế, như tham gia các dự án cộng đồng, hơn là từ những bài giảng khô khan5. Điều này áp dụng rộng rãi cho lãnh đạo doanh nghiệp, tôn giáo hay gia đình. Một CEO như Elon Musk không chỉ nói về tương lai công nghệ; ông chứng minh qua việc xây dựng Tesla và SpaceX, truyền cảm hứng cho hàng triệu người theo đuổi sáng tạo. Ngược lại, những thầy dạy chỉ nói mà không làm thường bị coi là đạo đức giả, dẫn đến sự phản kháng từ xã hội.
Tóm lại, trong thế giới ngày nay, nơi lời nói dễ dàng bị gió cuốn đi, con người cần chứng nhân hơn bao giờ hết để khôi phục niềm tin và thúc đẩy thay đổi. Chứng nhân không phải là những anh hùng siêu phàm, mà là những cá nhân bình thường sống theo giá trị của mình, trở thành ngọn hải đăng soi đường cho người khác. Điều này không loại bỏ thầy dạy, mà nhắc nhở rằng thầy dạy phải là chứng nhân để lời nói có sức nặng. Nếu xã hội chúng ta khuyến khích hơn nữa văn hóa hành động thay vì tranh luận suông, chúng ta có thể xây dựng một thế giới tốt đẹp hơn. Hãy nhớ rằng, như Mahatma Gandhi từng nói: “Hãy trở thành sự thay đổi mà bạn muốn thấy ở thế giới”6 – đó chính là tinh thần của chứng nhân thực thụ.
Lm. Anmai, CSsR
Footnotes
- Trích từ Thông điệp Evangelii Nuntiandi (1975) của Giáo hoàng Phaolô VI, nhấn mạnh vai trò của chứng nhân trong việc truyền bá đức tin và giá trị xã hội. ↩
- Báo cáo “Journalism, ‘Fake News’ & Disinformation” của UNESCO (2018), chỉ ra tỷ lệ thông tin sai lệch trên mạng xã hội. ↩
- Nghiên cứu “Teens, Social Media & Technology 2022” của Pew Research Center, khảo sát cách thế hệ trẻ tiếp nhận thông tin. ↩
- Phân tích từ báo cáo của Ủy ban Điều tra Sự kiện 6/1/2021 của Quốc hội Mỹ, nhấn mạnh khủng hoảng niềm tin chính trị. ↩
- Nghiên cứu “The Power of Teacher Teams” của Đại học Harvard Graduate School of Education (2019), về vai trò của giáo viên như chứng nhân. ↩
- Câu nói nổi tiếng của Mahatma Gandhi, thường được dùng để minh họa sức mạnh của hành động cá nhân. ↩
