Nghịch Lý Của Hạnh Phúc: Vẻ Đẹp Của Những Điều Bất Toại Nguyện

 

Có một nghịch lý tồn tại âm thầm trong cuộc hành trình kiếm tìm hạnh phúc của con người. Từ thuở ấu thơ cho đến khi mái đầu đã ngả màu sương khói, chúng ta được dạy rằng hạnh phúc là đích đến, là phần thưởng cho những nỗ lực không ngừng nghỉ để đạt được điều mình mong muốn. Hạnh phúc là ngôi nhà mơ ước, là công việc lý tưởng, là người bạn đời hoàn hảo, là những đứa con ngoan ngoãn. Chúng ta vẽ ra trong tâm trí một kịch bản hoàn hảo cho cuộc đời mình, một con đường thẳng tắp dẫn đến miền đất hứa của sự “như ý”. Và rồi, chúng ta dành cả đời để chạy theo kịch bản ấy, tin rằng chỉ cần một mảnh ghép cuối cùng được đặt vào đúng chỗ, bức tranh viên mãn sẽ hiện ra và chúng ta sẽ thực sự hạnh phúc.

Nhưng cuộc đời, tự bản chất, lại không phải là một đường thẳng. Nó là một dòng sông uốn lượn, lúc hiền hòa, lúc dữ dội, với những khúc quanh bất ngờ và những dòng chảy ngầm không thể lường trước. Trên dòng sông ấy, chúng ta thường xuyên bị đẩy vào những bờ bến mà mình không hề chọn lựa. Chúng ta đối mặt với thất bại, với sự từ chối, với những cánh cửa đóng sầm ngay trước mắt. Chúng ta mất mát, lỡ hẹn, và phải ngậm ngùi chấp nhận rằng thực tại tàn nhẫn và khác xa với những gì ta tô vẽ. Những khoảnh khắc “bất toại nguyện” ấy, theo logic thông thường, chính là hiện thân của khổ đau, là antitese của hạnh phúc.

Thế nhưng, nếu ta chịu dừng lại một chút giữa guồng quay vội vã của cuộc đời, lắng lòng mình xuống và chiêm nghiệm sâu hơn, ta có thể sẽ nhận ra một sự thật tinh tế và sâu sắc hơn nhiều. Rằng, có lẽ, hạnh phúc không chỉ nằm ở cuối con đường “như ý”. Đôi khi, nó ẩn mình trong chính những khúc quanh gập ghềnh, trong những cảnh sắc ta buộc phải ngắm nhìn khi con thuyền đời trôi dạt khỏi hải trình dự tính. Đôi khi, việc không đạt được điều mình muốn lại mở ra một cánh cửa đến với một loại hạnh phúc khác – một thứ hạnh phúc bền bỉ hơn, sâu sắc hơn và chân thật hơn.

Bài luận này là một cuộc hành trình khám phá cái nghịch lý dịu dàng ấy. Chúng ta sẽ cùng nhau lật mở những lớp nghĩa của sự “bất toại nguyện”, để thấy rằng đằng sau vẻ ngoài xù xì của thất bại và thất vọng lại có thể là một món quà vô giá. Đó là món quà của sự trưởng thành, của lòng khiêm tốn, của sự sáng tạo, và của một khả năng kết nối sâu sắc hơn với bản thân và với cuộc đời. Đây không phải là một lời cổ xúy cho sự cam chịu hay thất bại, mà là một lời mời gọi để chúng ta nhìn lại định nghĩa về hạnh phúc, và học cách tìm thấy vẻ đẹp ngay cả trong những mảnh vỡ không hoàn hảo của cuộc sống. Bởi vì, “thi thoảng không được như ý mình, cũng là một loại hạnh phúc”.

 

Để bắt đầu cuộc hành trình này, có lẽ chúng ta cần phải đối diện với một câu hỏi nền tảng: Cái gọi là “như ý” thực chất là gì?

Khi chúng ta nói “tôi muốn mọi chuyện được như ý mình”, chúng ta đang nói về một trạng thái mà ở đó, thực tại bên ngoài hoàn toàn khớp với kịch bản được viết sẵn trong đầu. Đó là một trạng thái của sự kiểm soát tuyệt đối. Ta muốn kiểm soát kết quả của một buổi phỏng vấn, kiểm soát tình cảm của một người khác, kiểm soát sức khỏe của bản thân và những người thân yêu, kiểm soát cả những biến động nhỏ nhặt nhất của đời sống thường ngày. Khát khao kiểm soát này xuất phát từ một nỗi sợ hãi cố hữu của con người: nỗi sợ về sự vô định, về những điều bất ngờ không mong muốn có thể phá vỡ cảm giác an toàn mong manh của chúng ta.

Trong một thế giới vận động không ngừng và đầy biến số, việc níu giữ ảo tưởng về sự kiểm soát cũng giống như cố gắng dùng tay không để nắm giữ một dòng nước. Càng siết chặt, nước càng trôi đi nhanh hơn. Càng cố gắng bám víu vào một kịch bản duy nhất, chúng ta càng dễ bị tổn thương khi thực tế diễn ra khác đi. Sự thất vọng, đau khổ mà chúng ta cảm thấy khi mọi việc không “như ý”, phần lớn không đến từ bản thân sự việc, mà đến từ khoảng cách giữa kỳ vọng của chúng ta và thực tại. Kỳ vọng càng cao, kịch bản càng chi tiết, thì cú ngã khi đối diện với thực tế càng đau đớn.

Thêm vào đó, chúng ta cũng cần phải chất vấn nguồn gốc của những “ý muốn” đó. Liệu những điều chúng ta khao khát có thực sự đến từ sâu thẳm tâm hồn mình? Hay chúng là sản phẩm của một xã hội không ngừng nhào nặn chúng ta theo những khuôn mẫu định sẵn?

Chúng ta sống trong một thời đại của sự so sánh. Mạng xã hội mỗi ngày đều trưng ra những phiên bản long lanh, được cắt gọt cẩn thận về cuộc sống của người khác. Ta thấy bạn bè có công việc thăng tiến, người quen đi du lịch ở những nơi sang trọng, những gia đình trông có vẻ hoàn hảo. Quảng cáo thì thầm vào tai ta rằng ta cần có chiếc xe hơi mới nhất, bộ quần áo hợp thời nhất, làn da không tì vết nhất để được công nhận và hạnh phúc. Áp lực từ gia đình, bạn bè và xã hội định hình nên những tiêu chuẩn về thành công: phải tốt nghiệp một trường danh tiếng, phải có một công việc lương cao, phải kết hôn trước tuổi ba mươi, phải có nhà, có xe…

Dần dần, những mong muốn của người khác, của xã hội trở thành mong muốn của chính mình lúc nào không hay. Chúng ta theo đuổi chúng một cách vô thức, tin rằng đó là con đường duy nhất dẫn đến hạnh phúc. Chúng ta hiếm khi dừng lại để tự hỏi: “Đây có thực sự là điều tôi muốn? Điều gì thực sự mang lại ý nghĩa và niềm vui cho cuộc sống của tôi?”. Khi mải miết chạy theo một mục tiêu không thực sự là của mình, thì dù có đạt được nó, cái cảm giác “như ý” ấy cũng chỉ là một sự thỏa mãn ngắn ngủi, trống rỗng. Và khi không đạt được, nỗi thất vọng lại càng nhân đôi, bởi ta không chỉ cảm thấy mình thất bại, mà còn cảm thấy mình thua kém trong cuộc đua vô hình với những người xung quanh.

Vậy nên, trước khi khám phá hạnh phúc của sự “bất toại nguyện”, bước đầu tiên và quan trọng nhất là phải thấu hiểu bản chất mong manh, ảo tưởng và đôi khi là vay mượn của chính cái gọi là “như ý”. Chỉ khi đó, chúng ta mới có thể cởi trói bản thân khỏi sự bám víu cố chấp vào nó, và mở lòng ra với những khả năng khác mà cuộc sống mang lại.

 

Phần 1: Món Quà Của Sự Thất Bại Và Lỡ Làng

Xã hội hiện đại tôn sùng thành công. Những câu chuyện được kể và nghe nhiều nhất luôn là về những người vượt qua mọi khó khăn để đạt đến đỉnh vinh quang. Thất bại, trong câu chuyện đó, thường chỉ được nhắc đến như một bước đệm cần thiết, một thử thách được tô hồng để làm nền cho chiến thắng cuối cùng. Người ta ít khi nói về những thất bại thật sự – những thất bại không dẫn đến đâu cả, những cánh cửa đóng lại vĩnh viễn, những giấc mơ tan vỡ không thể hàn gắn. Chúng ta được dạy để sợ hãi và né tránh thất bại bằng mọi giá.

Nhưng chính trong những trải nghiệm mà ta thường cho là tồi tệ nhất ấy, lại ẩn chứa những món quà quý giá mà con đường trải hoa hồng của thành công không bao giờ có thể mang lại.

Món quà đầu tiên và rõ ràng nhất chính là sự kiên cường (resilience).

Hãy hình dung tâm hồn của chúng ta như một thớ cơ bắp. Một cơ bắp chỉ có thể trở nên mạnh mẽ và săn chắc hơn thông qua quá trình luyện tập, nơi nó phải chịu đựng áp lực, bị kéo căng và thậm chí bị tổn thương ở mức độ vi mô, để rồi tự chữa lành và trở nên vững chãi hơn. Một cuộc sống luôn luôn “như ý” cũng giống như một cơ bắp không bao giờ được vận động. Nó có thể trông lành lặn, nhưng lại yếu ớt và không có khả năng chống chọi với những va đập bất ngờ.

Ngược lại, mỗi lần chúng ta vấp ngã, mỗi lần đối mặt với sự từ chối, mỗi lần kế hoạch đổ bể, tâm hồn chúng ta đang được “luyện tập”. Cú sốc ban đầu có thể rất đau đớn. Chúng ta cảm thấy tuyệt vọng, xấu hổ, tức giận. Nhưng rồi, khi cảm xúc tiêu cực lắng xuống, chúng ta buộc phải tìm cách đứng dậy. Chúng ta học cách phân tích sai lầm, học cách tự an ủi bản thân, học cách tìm kiếm sự giúp đỡ, và quan trọng nhất, học cách thử lại một lần nữa hoặc tìm một con đường khác.

Quá trình này không hề dễ dàng, nhưng chính nó đã tôi luyện nên bản lĩnh của chúng ta. Người chưa từng thất bại sẽ hoảng loạn khi đối mặt với khó khăn đầu tiên. Còn người đã từng trải qua sóng gió sẽ nhìn nhận thử thách một cách bình tĩnh hơn. Họ hiểu rằng vấp ngã không phải là dấu chấm hết. Họ tin vào khả năng tự phục hồi của bản thân. Sức mạnh thực sự không phải là không bao giờ gục ngã, mà là khả năng đứng dậy sau mỗi lần gục ngã, với một sự khôn ngoan và một trái tim can trường hơn. Sự kiên cường ấy là một tài sản vô giá, là tấm áo giáp bảo vệ chúng ta trước những bão tố không thể tránh khỏi của cuộc đời.

 

Món quà thứ hai là sự khiêm tốn và lòng trắc ẩn.

Một cuộc sống quá suôn sẻ và dễ dàng có thể sinh ra sự kiêu ngạo. Khi mọi thứ luôn diễn ra theo đúng ý mình, người ta dễ có xu hướng tin rằng thành công đó hoàn toàn là do tài năng và nỗ lực của bản thân. Họ có thể nhìn xuống những người kém may mắn hơn với ánh mắt phán xét, cho rằng sự thất bại của người khác là do họ yếu kém hoặc không đủ cố gắng. Họ quên mất vai trò của may mắn, của những cơ hội, của sự giúp đỡ từ người khác và của vô vàn những yếu tố nằm ngoài tầm kiểm soát đã góp phần tạo nên thành công của họ.

Thất bại là một liều thuốc giải độc hiệu quả cho sự kiêu ngạo. Khi chính chúng ta nếm trải cảm giác bất lực, cảm giác bị cuộc đời quật ngã dù đã cố gắng hết sức, chúng ta mới nhận ra một sự thật quan trọng: chúng ta không phải là trung tâm của vũ trụ. Chúng ta chỉ là những con người nhỏ bé, với những giới hạn và sự mong manh cố hữu. Sự nhận thức này không làm chúng ta yếu đi, mà ngược lại, nó giải phóng chúng ta khỏi gánh nặng của cái tôi quá lớn.

Nó dạy cho chúng ta sự khiêm tốn. Chúng ta học cách tôn trọng những yếu tố may rủi trong cuộc sống, biết ơn những gì mình đang có, và trân trọng sự giúp đỡ của những người xung quanh. Quan trọng hơn cả, trải nghiệm về sự thất bại của chính mình sẽ mở ra cánh cửa của lòng trắc ẩn. Khi ta thấy một người đang vật lộn với khó khăn, ta không còn vội vàng phán xét. Thay vào đó, ta có thể nhìn thấy một phần của chính mình trong họ. Ta hiểu được nỗi đau, sự hoang mang và cảm giác cô đơn của họ. Từ sự thấu hiểu đó, lòng yêu thương và sự đồng cảm chân thành nảy nở.

Chúng ta trở nên con người hơn. Chúng ta học cách lắng nghe, cách an ủi, cách đưa tay ra giúp đỡ mà không đòi hỏi sự đền đáp. Mối liên kết giữa ta với cộng đồng, với nhân loại cũng từ đó mà trở nên sâu sắc và bền chặt hơn. Hạnh phúc đến từ sự kết nối chân thành với người khác là một thứ hạnh phúc ấm áp và ý nghĩa, điều mà đỉnh cao của thành công cá nhân đôi khi không thể mang lại.

 

Món quà thứ ba, có lẽ là món quà bất ngờ và kỳ diệu nhất, là những con đường mới và sự khám phá bản thân.

Chúng ta thường có xu hướng bám chặt vào một kế hoạch, một con đường đã định sẵn. Chúng ta tin rằng đó là con đường duy nhất, con đường tốt nhất. Mọi sự chệch hướng khỏi con đường đó đều bị xem là một thảm họa. Nhưng biết đâu, con đường mà ta tự vạch ra ấy lại không phải là con đường dành cho ta? Biết đâu, nó lại quá chật hẹp so với tiềm năng thực sự của ta?

Hãy tưởng tượng bạn đang đi trong một khu rừng, mắt chỉ chăm chăm nhìn vào tấm bản đồ trên tay, cố gắng đi theo một lối mòn đã được vẽ sẵn. Bạn bực bội với mỗi cành cây chắn lối, mỗi tảng đá cản đường. Nhưng rồi một ngày, bạn bị lạc. Tấm bản đồ trở nên vô dụng. Bạn hoảng sợ, nhưng rồi buộc phải ngẩng đầu lên và thực sự quan sát xung quanh.

Và đó là lúc bạn nhận ra vẻ đẹp của khu rừng mà trước đây bạn đã bỏ lỡ. Bạn thấy những bông hoa dại mà lối mòn cũ không có. Bạn nghe thấy tiếng suối chảy róc rách ở một hướng khác. Bạn phát hiện ra một con đường mòn khác, ít người đi hơn nhưng lại dẫn đến một khung cảnh hùng vĩ hơn nhiều.

Việc không đạt được điều mình muốn cũng giống như bị lạc trong khu rừng. Kế hoạch A thất bại buộc chúng ta phải tìm đến kế hoạch B, C, hoặc thậm chí là một bảng chữ cái hoàn toàn mới. Sự nghiệp bác sĩ không thành có thể lại mở đường cho một nhà văn tài năng. Mối tình tan vỡ có thể lại là cơ hội để một người bắt đầu hành trình du lịch một mình và khám phá ra niềm đam mê xê dịch. Một dự án kinh doanh sụp đổ có thể dạy cho người đó những bài học quý giá để rồi xây dựng một sự nghiệp vững chắc hơn sau này.

Nhà văn J.K. Rowling, trước khi thành công với Harry Potter, đã từng coi mình là “thất bại lớn nhất mà tôi từng biết”. Bà ly hôn, thất nghiệp, sống trong cảnh nghèo khó. Nhưng chính trong “khoảng không gian trống rỗng” do thất bại tạo ra ấy, bà đã có thể tập trung toàn bộ năng lượng của mình vào điều duy nhất còn lại có ý nghĩa với bà: viết. Sự thất bại đã “lột bỏ đi những gì không cần thiết”, giúp bà khám phá ra sức mạnh và kỷ luật phi thường của bản thân.

Khi cánh cửa này đóng lại, một cánh cửa khác sẽ mở ra. Câu nói này có vẻ sáo rỗng, nhưng nó chứa đựng một sự thật sâu sắc. Sự “bất toại nguyện” buộc chúng ta phải sáng tạo, phải linh hoạt, phải nhìn ra những khả năng mà trước đây ta chưa từng nghĩ tới. Nó buộc ta phải đào sâu vào bên trong để tự hỏi lại: “Ngoài kia, mình còn có thể là ai? Mình còn có thể làm gì? Đam mê thực sự của mình là gì?”. Quá trình tìm kiếm câu trả lời cho những câu hỏi đó chính là hành trình khám phá bản thân đầy thú vị. Hạnh phúc tìm thấy trên con đường bất ngờ thường chân thật và vừa vặn với con người ta hơn là hạnh phúc trên con đường đã được định sẵn một cách cứng nhắc.

 

Phần 2: Hạnh Phúc Trong Sự Chấp Nhận Và Buông Bỏ

Nếu như phần trước chúng ta đã nói về những “món quà” hữu hình mà sự bất toại nguyện mang lại – sự kiên cường, lòng khiêm tốn, những cơ hội mới – thì ở phần này, chúng ta sẽ đi sâu hơn vào một trạng thái nội tâm, một loại hạnh phúc tinh tế hơn, đến từ khả năng chấp nhận và buông bỏ.

Con người là một sinh vật luôn đấu tranh. Chúng ta đấu tranh với thiên nhiên, với hoàn cảnh, và có lẽ nhiều nhất là đấu tranh với chính thực tại. Khi thực tại không như ý, phản ứng đầu tiên và tự nhiên nhất của chúng ta là chống cự. Chúng ta tức giận, oán trách, nuối tiếc. Chúng ta tua đi tua lại trong đầu những kịch bản “giá như”: “Giá như mình đã học chăm hơn”, “Giá như mình đã không nói câu đó”, “Giá như mình được sinh ra trong một gia đình khác”.

Cuộc chiến vô vọng với một thực tại đã xảy ra này tiêu tốn một nguồn năng lượng tinh thần khổng lồ. Nó giống như việc bạn đứng giữa một trận mưa bão và gào thét vào bầu trời, hy vọng cơn bão sẽ tan. Cơn bão vẫn cứ ở đó, còn bạn thì kiệt sức và ướt sũng. Sự chống cự này không làm thay đổi được quá khứ, cũng không cải thiện được hiện tại. Nó chỉ kéo dài sự đau khổ, giam cầm chúng ta trong một nhà tù của sự tiêu cực và nuối tiếc.

Vậy, lối thoát nằm ở đâu?

Các nhà hiền triết Đông Tây, từ những nhà khắc kỷ La Mã như Epictetus, Seneca cho đến các thiền sư Phật giáo, đều đã chỉ ra một con đường. Đó không phải là con đường của sự chiến thắng bằng cách thay đổi thế giới bên ngoài, mà là con đường của sự bình an bằng cách làm chủ thế giới nội tâm. Chìa khóa của con đường đó nằm ở hai chữ: Chấp nhận.

Chấp nhận ở đây không có nghĩa là đầu hàng một cách thụ động. Nó không phải là sự cam chịu, buông xuôi, hay từ bỏ mọi nỗ lực để cải thiện hoàn cảnh. Sự chấp nhận mà chúng ta đang nói đến là một hành động dũng cảm và sáng suốt: hành động nhìn thẳng vào thực tại như nó vốn là, không phán xét, không tô vẽ, không chối bỏ.

Nó là việc thừa nhận rằng: “Đúng, mình đã thất bại trong kỳ thi này. Đó là một sự thật.” Hoặc: “Đúng, mối quan hệ này đã kết thúc. Đó là một sự thật.” Hoặc: “Đúng, mình đang phải đối mặt với một căn bệnh. Đó là một sự thật.”

Hành động thừa nhận đơn giản này có một sức mạnh giải phóng phi thường. Khi chúng ta ngừng đấu tranh với thực tại, chúng ta giải phóng toàn bộ năng lượng tinh thần đã bị lãng phí vào cuộc chiến vô ích đó. Năng lượng này bây giờ có thể được sử dụng cho những việc hữu ích hơn: học hỏi từ sai lầm, chăm sóc cho vết thương lòng, và quan trọng nhất, tập trung vào câu hỏi: “Bây giờ, trong hoàn cảnh này, mình có thể làm gì?”.

 

Triết học Khắc kỷ (Stoicism) đưa ra một công cụ tư duy rất hữu ích, được gọi là “Phân đôi của sự kiểm soát” (The Dichotomy of Control). Theo đó, mọi thứ trong cuộc sống có thể được chia làm hai loại: những thứ ta có thể kiểm soát và những thứ ta không thể kiểm soát.

Những thứ ta không thể kiểm soát bao gồm: hành động của người khác, lời nói của người khác, thời tiết, quá khứ, cái chết, những biến cố ngẫu nhiên của cuộc đời.

Những thứ ta có thể kiểm soát (hoặc ít nhất là có thể ảnh hưởng lớn) bao gồm: suy nghĩ của chúng ta, quan điểm của chúng ta, những lựa chọn của chúng ta, hành động của chúng ta, và phản ứng của chúng ta trước các sự kiện.

Nguồn gốc của mọi đau khổ, theo các nhà khắc kỷ, chính là việc chúng ta cố gắng kiểm soát những thứ nằm ngoài tầm kiểm soát, trong khi lại lơ là với những thứ nằm trong tầm kiểm soát của mình. Chúng ta tức giận vì trời mưa làm hỏng kế hoạch đi chơi (cố kiểm soát thời tiết). Chúng ta đau khổ vì người khác không yêu mình (cố kiểm soát tình cảm của người khác). Chúng ta day dứt vì một sai lầm trong quá khứ (cố kiểm soát một điều đã bất biến).

Hạnh phúc và sự bình an, do đó, chỉ có thể đạt được khi chúng ta học cách chấp nhận một cách thanh thản những gì mình không thể thay đổi, và dồn toàn bộ tâm sức để làm tốt nhất những gì mình có thể.

Khi một dự án thất bại, thay vì oán trách đồng nghiệp hay thị trường (những yếu tố ngoài tầm kiểm soát), ta hãy tập trung vào việc phân tích những sai sót trong kế hoạch của mình (điều ta có thể kiểm soát) và rút ra bài học cho lần sau. Khi một người nói xấu về ta, thay vì cố gắng thanh minh hay tức giận với họ (cố kiểm soát quan điểm của người khác), ta hãy tập trung vào việc sống đúng với giá trị của mình, để hành động của ta tự nó là câu trả lời (điều ta có thể kiểm soát).

Sự thực hành này không biến chúng ta thành những cỗ máy vô cảm. Nỗi buồn, sự thất vọng vẫn sẽ đến. Nhưng chúng ta không còn bị chúng nhấn chìm. Chúng ta thừa nhận cảm xúc đó, cho phép nó đi qua, và rồi nhẹ nhàng chuyển sự tập trung của mình trở lại vào vòng tròn kiểm soát. Đó là một sự tự do nội tại to lớn.

Từ sự chấp nhận, chúng ta tiến một bước xa hơn đến sự buông bỏ (letting go).

Nếu chấp nhận là hành động thừa nhận thực tại, thì buông bỏ là hành động giải phóng bản thân khỏi những gánh nặng không cần thiết mà chúng ta tự đeo vào mình. Đó là buông bỏ sự bám víu vào những kỳ vọng đã tan vỡ, buông bỏ những oán giận với người khác, buông bỏ sự nuối tiếc về quá khứ, và buông bỏ cả những định nghĩa cứng nhắc về bản thân.

Trong Thiền tông có câu chuyện về hai vị thiền sư cùng nhau qua sông. Gặp một cô gái xinh đẹp không dám lội qua dòng nước xiết, vị thiền sư lớn tuổi đã không ngần ngại cõng cô qua bờ bên kia. Đi một quãng đường dài, vị thiền sư trẻ tuổi vẫn không nguôi ấm ức, cuối cùng không chịu được bèn hỏi: “Sư huynh, chúng ta là người tu hành, sao huynh lại có thể chạm vào phụ nữ như vậy?”. Vị sư huynh mỉm cười trả lời: “Ta đã đặt cô gái đó xuống từ bờ sông bên kia rồi, còn sư đệ vẫn đang cõng cô ấy đến tận bây giờ sao?”.

Nhiều người trong chúng ta cũng giống như vị thiền sư trẻ. Sự việc đã qua đi từ rất lâu, nhưng chúng ta vẫn “cõng” nó trong tâm trí mình. Chúng ta cõng theo nỗi đau bị phản bội, cõng theo sự xấu hổ của một lần thất bại, cõng theo sự tức giận vì một điều bất công. Những gánh nặng này bào mòn năng lượng sống của chúng ta, khiến chúng ta không thể tận hưởng trọn vẹn giây phút hiện tại.

Buông bỏ là một hành động của lòng từ bi, trước hết là từ bi với chính mình. Đó là cho phép bản thân được chữa lành, được bước tiếp. Buông bỏ không có nghĩa là quên đi hay phủ nhận những gì đã xảy ra. Nó có nghĩa là không còn để quá khứ định nghĩa và kiểm soát hiện tại của chúng ta nữa. Ta vẫn có thể giữ lại bài học, nhưng ta trút bỏ gánh nặng cảm xúc.

Khi chúng ta buông bỏ được kỳ vọng rằng cuộc sống phải luôn công bằng, chúng ta sẽ bớt đi cảm giác cay đắng trước những nghịch cảnh. Khi chúng ta buông bỏ được nhu cầu phải chứng tỏ bản thân với người khác, chúng ta sẽ tìm thấy niềm vui trong chính công việc mình làm, bất kể kết quả ra sao. Khi chúng ta buông bỏ được hình ảnh về một “cái tôi” hoàn hảo, không bao giờ mắc sai lầm, chúng ta sẽ học cách tha thứ cho chính mình và sống một cuộc đời chân thật hơn.

Hạnh phúc đến từ sự buông bỏ là một thứ hạnh phúc nhẹ nhàng và thanh thản. Nó không phải là sự phấn khích tột độ khi đạt được một mục tiêu, mà là cảm giác bình yên sâu lắng khi trút bỏ được một gánh nặng. Đó là niềm vui của một tâm trí rộng mở, không còn bị trói buộc bởi những điều đã cũ. Nó là không gian để những điều mới mẻ, những niềm vui bất ngờ có thể bước vào cuộc sống của chúng ta. Trong sự tĩnh lặng của một tâm hồn đã học được cách chấp nhận và buông bỏ, hạnh phúc tự nó nảy mầm, không cần đến một điều kiện “như ý” nào từ bên ngoài.

Thực hành sự chấp nhận và buông bỏ không phải là một việc có thể làm được trong một sớm một chiều. Đó là một quá trình luyện tập hàng ngày, giống như việc tập thể dục cho tâm hồn. Một trong những phương pháp hiệu quả nhất để nuôi dưỡng khả năng này chính là thực hành chánh niệm (mindfulness).

Chánh niệm là khả năng chú tâm một cách có chủ đích vào giây phút hiện tại, mà không phán xét. Khi chúng ta thực hành chánh niệm, dù là qua việc ngồi thiền, tập trung vào hơi thở, hay chỉ đơn giản là chú tâm vào việc rửa bát, uống trà, chúng ta đang rèn luyện cho tâm trí mình một thói quen mới. Thay vì liên tục bị cuốn theo những dòng suy nghĩ về quá khứ hoặc lo lắng về tương lai, tâm trí học cách an trú trong “bây giờ và ở đây”.

Trong không gian của hiện tại, chúng ta có cơ hội quan sát những cảm xúc, suy nghĩ của mình một cách khách quan hơn. Khi một cảm giác thất vọng trỗi dậy, thay vì bị nó nhấn chìm, chúng ta có thể nhận biết: “À, có một cảm giác thất vọng đang ở đây”. Chúng ta quan sát nó như quan sát một đám mây trôi qua trên bầu trời, biết rằng nó sẽ đến rồi sẽ đi, nó không phải là bản chất của chúng ta.

Sự thực hành này giúp chúng ta tạo ra một “khoảng lặng” giữa một sự kiện xảy ra và phản ứng của chúng ta đối với nó. Trong khoảng lặng đó, chúng ta có được sự tự do để lựa chọn. Thay vì phản ứng một cách tự động bằng sự tức giận hay buồn bã, chúng ta có thể lựa chọn một phản ứng khôn ngoan hơn, dựa trên sự chấp nhận và lòng từ bi.

Hơn nữa, khi tâm trí ta không còn bận rộn với việc chống cự thực tại hay nuối tiếc quá khứ, nó sẽ trở nên nhạy bén hơn với những vẻ đẹp bình dị của cuộc sống đang diễn ra ngay trước mắt. Ta sẽ thực sự cảm nhận được vị ngon của một bữa ăn, vẻ đẹp của một ánh nắng ban mai, sự ấm áp của một cuộc trò chuyện. Hạnh phúc không còn là một mục tiêu xa vời ở tương lai, mà trở thành một trải nghiệm có thật trong từng khoảnh khắc.

Nhạc sĩ Trịnh Công Sơn đã viết: “Sống trong đời sống cần có một tấm lòng”. Có lẽ, tấm lòng mà chúng ta cần nhất chính là một tấm lòng rộng mở, biết cách ôm lấy cả những niềm vui và nỗi buồn, cả những lúc “như ý” và những khi “bất toại”. Một tấm lòng không cố chấp, không bám víu, biết cách chấp nhận thực tại và buông bỏ những gì không còn cần thiết. Trong sự rộng mở và tự do của một tấm lòng như vậy, một loại hạnh phúc sâu sắc, bền vững sẽ tự tìm đến, như một dòng nước mát lành thấm sâu vào mảnh đất tâm hồn. Đó là hạnh phúc của sự bình an nội tại, một thứ hạnh phúc không phụ thuộc vào bất kỳ điều kiện bên ngoài nào.

Phần 3: Những Góc Nhìn Khác Về Hạnh Phúc

Sau khi đã khám phá những món quà của sự thất bại và sức mạnh của sự chấp nhận, giờ đây chúng ta có thể mở rộng tầm nhìn của mình để xem xét cách mà nghịch lý “bất toại nguyện” này biểu hiện trong những khía cạnh cụ thể của cuộc sống, từ các mối quan hệ, sự nghiệp cho đến nghệ thuật và sáng tạo. Khi làm điều này, chúng ta sẽ thấy rằng hạnh phúc không phải là một khái niệm đơn nhất, mà có vô vàn sắc thái và hình hài khác nhau.

Trong các mối quan hệ: Vẻ đẹp của sự không hoàn hảo.

Chúng ta thường bước vào một mối quan hệ, dù là tình yêu, tình bạn hay gia đình, với một hình mẫu lý tưởng trong đầu. Ta mong muốn một người bạn đời luôn thấu hiểu, không bao giờ làm ta buồn. Ta mong muốn cha mẹ sẽ luôn ủng hộ mọi quyết định của ta. Ta mong muốn bạn bè sẽ luôn có mặt mỗi khi ta cần. Khi người khác không hành xử đúng như những gì ta kỳ vọng, ta cảm thấy bị tổn thương, thất vọng và cho rằng mối quan hệ đó có vấn đề.

Nhưng một mối quan hệ được xây dựng trên những kỳ vọng cứng nhắc như vậy thì rất mong manh. Con người, về bản chất, là những sinh vật phức tạp, mâu thuẫn và không hoàn hảo. Ai cũng có những ngày tồi tệ, những lúc ích kỷ, những nỗi sợ hãi và những giới hạn riêng. Việc mong muốn một người khác phải hoàn hảo chính là một hành động thiếu tôn trọng đối với sự phức tạp và tính nhân bản của họ.

Khi mọi thứ không “như ý” trong một mối quan hệ – khi một cuộc cãi vã xảy ra, khi một sự hiểu lầm xuất hiện, khi một người làm ta thất vọng – đó không nhất thiết là một dấu hiệu của sự thất bại. Ngược lại, đó có thể là một cơ hội. Đó là cơ hội để chúng ta thực hành sự cảm thông, để cố gắng đặt mình vào vị trí của người khác và thấu hiểu góc nhìn của họ. Đó là cơ hội để chúng ta học cách tha thứ, cả cho người khác và cho chính mình. Đó là cơ hội để chúng ta giao tiếp một cách chân thành hơn, để nói ra những cảm xúc và nhu cầu của mình một cách thẳng thắn nhưng cũng đầy tôn trọng.

Một mối quan hệ bền vững không phải là một mối quan hệ không có xung đột, mà là một mối quan hệ biết cách giải quyết xung đột một cách lành mạnh. Chính qua những lần “sóng gió” như vậy, sự tin tưởng và thấu hiểu lẫn nhau mới được đào sâu. Chúng ta học cách yêu thương con người thật của họ, với cả những ưu điểm và khuyết điểm, chứ không phải yêu một hình mẫu lý tưởng mà ta tự tạo ra. Hạnh phúc trong một mối quan hệ như vậy không phải là sự bình lặng giả tạo của việc mọi thứ luôn “như ý”, mà là sự ấm áp và an toàn khi biết rằng dù có bất đồng, dù có không hoàn hảo, chúng ta vẫn chọn ở bên cạnh nhau, cùng nhau vun đắp và trưởng thành. Đó là một thứ hạnh phúc được tôi luyện qua thử thách, sâu sắc và chân thật hơn nhiều.

Trong sự nghiệp và công việc: Ý nghĩa của hành trình.

Con đường sự nghiệp thường được hình dung như một chiếc thang. Mục tiêu là phải leo lên càng cao càng tốt, càng nhanh càng tốt. Chúng ta đặt ra những mục tiêu cụ thể: được thăng chức, đạt được một mức lương nhất định, làm việc cho một công ty danh tiếng. Khi không đạt được những mục tiêu này theo đúng kế hoạch, ta cảm thấy mình là kẻ thất bại.

Tư duy này đặt toàn bộ giá trị và hạnh phúc vào “đích đến”, trong khi lại xem nhẹ “hành trình”. Nó khiến chúng ta làm việc trong sự căng thẳng và lo âu, luôn so sánh mình với người khác. Và ngay cả khi đạt được mục tiêu, niềm vui thường chỉ thoáng qua, trước khi ta lại đặt ra một mục tiêu mới cao hơn và tiếp tục vòng quay bất tận của sự theo đuổi.

Việc không được “như ý” trên con đường sự nghiệp có thể là một lời nhắc nhở quý giá để chúng ta nhìn lại cách tiếp cận của mình. Khi bạn không được nhận vào công việc mơ ước, khi một dự án bạn tâm huyết bị hủy bỏ, khi công việc kinh doanh của bạn gặp khó khăn, đó là lúc bạn buộc phải dừng lại và suy ngẫm.

Có lẽ, công việc mơ ước kia không thực sự phù hợp với bạn như bạn nghĩ. Có lẽ, sự thất bại của dự án này lại mở ra cho bạn cơ hội để học một kỹ năng mới, hoặc hợp tác với những con người thú vị mà trước đây bạn chưa từng gặp. Có lẽ, sự khó khăn trong kinh doanh lại buộc bạn phải sáng tạo hơn, tìm ra một mô hình mới hiệu quả hơn.

Quan trọng hơn, những trải nghiệm này có thể giúp chúng ta chuyển trọng tâm từ “đích đến” (kết quả, thành tích) sang “hành trình” (quá trình làm việc, sự học hỏi, những mối quan hệ). Chúng ta bắt đầu tìm thấy niềm vui trong chính công việc hàng ngày: niềm vui khi giải quyết được một vấn đề khó, niềm vui khi học được một điều mới, niềm vui khi được cộng tác với những đồng nghiệp tốt, niềm vui khi thấy công việc của mình, dù nhỏ bé, cũng tạo ra một giá trị nào đó cho người khác.

Triết gia Albert Camus, trong luận thuyết về “Huyền thoại Sisyphus”, đã hình dung ra hình ảnh Sisyphus bị trừng phạt phải đẩy một tảng đá lên đỉnh núi, để rồi tảng đá lại lăn xuống và ông phải bắt đầu lại từ đầu, một cách vĩnh viễn. Thoạt nhìn, đó là một hình phạt khủng khiếp, một biểu tượng của sự vô nghĩa. Nhưng Camus kết luận rằng: “Người ta phải hình dung Sisyphus hạnh phúc”. Hạnh phúc của Sisyphus không nằm ở việc đưa được tảng đá lên đỉnh, mà nằm trong chính nỗ lực đẩy tảng đá. Nó nằm trong sự nhận thức đầy đủ về hoàn cảnh của mình và sự lựa chọn can đảm để đối mặt với nó.

Hạnh phúc trong công việc cũng vậy. Nó không chỉ nằm ở những lúc được thăng chức, tăng lương. Nó nằm trong sự tận tâm với công việc, trong nỗ lực không ngừng để hoàn thiện bản thân, trong ý thức về giá trị mà mình đang tạo ra, bất kể quy mô lớn hay nhỏ. Khi chúng ta tìm thấy ý nghĩa trong chính hành trình, những lúc “bất toại nguyện” không còn là thảm họa, mà chỉ đơn giản là một phần của con đường. Chúng không lấy đi hạnh phúc của chúng ta, bởi hạnh phúc đó không phụ thuộc vào một kết quả cụ thể nào.

Trong nghệ thuật và sáng tạo: Sự kỳ diệu của những “tai nạn hạnh phúc”.

Trong thế giới của nghệ thuật, những điều “bất toại nguyện” không chỉ được chấp nhận, mà đôi khi còn được chào đón như một nguồn cảm hứng. Rất nhiều kiệt tác đã ra đời không phải từ việc thực hiện một cách hoàn hảo một kế hoạch đã định, mà từ những sai sót, những tai nạn bất ngờ, những sự ứng biến ngoài dự tính. Người ta gọi đó là những “happy accidents” – những tai nạn hạnh phúc.

Một vệt màu vô tình vương trên tấm toan có thể gợi ý cho họa sĩ một hướng đi hoàn toàn mới cho bức tranh. Một nốt nhạc sai trong lúc ngẫu hứng có thể mở ra một giai điệu độc đáo mà nhà soạn nhạc chưa từng nghĩ tới. Một lỗi trong quá trình tráng phim có thể tạo ra một hiệu ứng hình ảnh đầy ám ảnh cho một nhiếp ảnh gia. Nhà văn có thể bắt đầu với một cốt truyện, nhưng rồi nhân vật bỗng “sống dậy” và hành động theo một logic riêng, kéo câu chuyện đi theo một hướng hoàn toàn khác với dự định ban đầu của tác giả.

Sự sáng tạo đích thực đòi hỏi một sự cởi mở với những điều bất ngờ. Nếu một nghệ sĩ quá bám chặt vào ý tưởng ban đầu của mình, họ sẽ bỏ lỡ những cơ hội kỳ diệu mà quá trình sáng tạo mang lại. Họ sẽ cố gắng xóa đi vệt màu “sai”, sửa lại nốt nhạc “lỗi”, và ép nhân vật phải hành động theo đúng kịch bản. Kết quả có thể là một tác phẩm chỉn chu về mặt kỹ thuật, nhưng lại thiếu đi sức sống, sự độc đáo và cái “thần” của sự sáng tạo.

Cuộc sống của mỗi chúng ta, theo một nghĩa nào đó, cũng là một tác phẩm nghệ thuật. Chúng ta là những người nghệ sĩ đang tự nhào nặn nên cuộc đời mình. Nếu chúng ta quá cứng nhắc, quá sợ hãi những điều “bất toại nguyện”, chúng ta đang tự giới hạn khả năng sáng tạo của chính mình. Chúng ta đang cố gắng vẽ một bức tranh theo mẫu, thay vì để cho tâm hồn mình được tự do phiêu lãng trên tấm toan cuộc đời.

Khi chúng ta học cách nhìn nhận những sự kiện không mong muốn như những “tai nạn hạnh phúc”, cuộc sống sẽ trở nên thú vị và nhiều màu sắc hơn. Một kế hoạch du lịch bị hủy bỏ có thể trở thành một cơ hội để khám phá những điều hay ho ngay tại thành phố mình đang sống. Một buổi hẹn bị lỡ có thể mang lại một buổi tối yên tĩnh để đọc sách hoặc theo đuổi một sở thích cá nhân. Một sai lầm trong công việc có thể là khởi đầu cho một ý tưởng đột phá.

Hạnh phúc ở đây là niềm vui của sự khám phá, của sự ngẫu hứng, của việc nhìn thấy vẻ đẹp trong những điều không lường trước. Nó là sự giải phóng khỏi áp lực phải hoàn hảo, và là sự cho phép bản thân được “chơi đùa” với những khả năng vô tận mà cuộc sống mang lại. Nó là việc nhận ra rằng, đôi khi, những đường nét đẹp nhất trong bức tranh cuộc đời lại chính là những đường nét được vẽ ra một cách tình cờ, ngoài mọi dự định của chúng ta.

 

Triết lý Wabi-sabi: Tìm thấy vẻ đẹp trong sự vô thường và không hoàn hảo.

Trong văn hóa Nhật Bản, có một khái niệm thẩm mỹ và triết học sâu sắc được gọi là Wabi-sabi (侘寂). Wabi-sabi là một thế giới quan tập trung vào việc chấp nhận sự vô thường (impermanence) và không hoàn hảo (imperfection). Nó tìm thấy vẻ đẹp trong những thứ khiêm tốn, mộc mạc, không hoàn thiện, và mang dấu ấn của thời gian.

Một tách trà bị nứt, được hàn lại một cách khéo léo, được trân trọng hơn một chiếc tách hoàn hảo, bởi vết nứt kể một câu chuyện về lịch sử và sự tồn tại của nó. Một bức tường rêu phong, một mảnh gỗ bị bào mòn bởi thời tiết, một chiếc lá đang úa tàn – tất cả đều mang trong mình vẻ đẹp của Wabi-sabi. Đó là một vẻ đẹp trầm lắng, u huyền, gợi lên sự chiêm nghiệm về bản chất của cuộc sống.

Áp dụng triết lý Wabi-sabi vào cuộc sống của chính mình là một cách mạnh mẽ để tìm thấy hạnh phúc trong sự “bất toại nguyện”. Nó mời gọi chúng ta hãy nhìn vào những “vết nứt”, những “khiếm khuyết” trong cuộc đời mình không phải với con mắt của sự phán xét hay thất vọng, mà với con mắt của sự chấp nhận và trân trọng.

Cơ thể chúng ta có thể không hoàn hảo, với những nếp nhăn, những vết sẹo. Nhưng mỗi dấu vết đó đều là một phần của câu chuyện đời ta, là bằng chứng cho thấy ta đã sống, đã yêu thương, đã đấu tranh. Sự nghiệp của chúng ta có thể không đi theo một đường thẳng tắp, mà đầy những khúc quanh và ngõ cụt. Nhưng chính những trải nghiệm đa dạng đó đã tạo nên sự khôn ngoan và một con người thú vị hơn. Các mối quan hệ của chúng ta không phải lúc nào cũng êm đềm, mà có cả những tổn thương và hàn gắn. Nhưng chính những điều đó đã làm cho tình cảm trở nên sâu sắc và đáng quý hơn.

Wabi-sabi dạy chúng ta rằng hạnh phúc không nằm ở việc theo đuổi sự hoàn hảo – một mục tiêu vốn dĩ không thể đạt được và chỉ mang lại sự mệt mỏi. Thay vào đó, hạnh phúc nằm ở khả năng tìm thấy sự đủ đầy ngay trong thực tại không hoàn hảo của chúng ta. Đó là việc biết ơn những gì mình đang có, thay vì than khóc cho những gì mình thiếu. Đó là việc trân trọng vẻ đẹp của sự giản dị, của những khoảnh khắc đời thường.

Khi chúng ta thôi không còn mải miết đi tìm một hạnh phúc lý tưởng, được đóng gói đẹp đẽ và không một tì vết, chúng ta sẽ ngạc nhiên khi nhận ra rằng hạnh phúc đã luôn ở quanh ta, trong những hình hài khiêm tốn và không hoàn hảo nhất. Nó có trong một buổi chiều mưa ngồi đọc sách, trong một bữa ăn giản dị bên người thân, trong cảm giác bình yên sau khi chấp nhận một sự thật khó khăn. Đó là một thứ hạnh phúc không ồn ào, không phô trương, nhưng lại vô cùng ấm áp và bền bỉ, giống như vẻ đẹp trầm mặc của một món đồ gốm cũ.

 

Phần 4: Tái Định Nghĩa Hạnh Phúc – Một Cái Nhìn Toàn Diện

Sau khi đã đi qua những phân tích về các khía cạnh khác nhau của sự “bất toại nguyện”, đã đến lúc chúng ta tổng hợp lại và thử xây dựng một định nghĩa mới, một cái nhìn toàn diện hơn về hạnh phúc.

Hạnh phúc mà chúng ta thường được dạy để theo đuổi là một thứ hạnh phúc có điều kiện. Nó phụ thuộc vào việc đạt được một cái gì đó từ bên ngoài: một công việc, một người yêu, một món tài sản. Nó là một trạng thái đến từ việc “có được”. Logic của nó rất đơn giản: “Khi tôi có X, tôi sẽ hạnh phúc”. Mô hình hạnh phúc này, như chúng ta đã thấy, rất mong manh. Bởi vì những yếu tố bên ngoài luôn thay đổi, và bản thân ham muốn của con người thì vô hạn. Khi có được X, ta lại muốn Y, và vòng quay của sự tìm kiếm lại tiếp tục. Nó giống như việc uống nước muối để giải khát, càng uống càng khát.

Trong khi đó, loại hạnh phúc mà chúng ta khám phá ra từ nghịch lý của sự “bất toại nguyện” lại là một thứ hạnh phúc vô điều kiện, hay chính xác hơn, là một thứ hạnh phúc đến từ nội tại. Nó không phụ thuộc vào việc “có được”, mà phụ thuộc vào việc “là” (being). Nó không phải là một đích đến ở tương lai, mà là một trạng thái có thể được vun trồng và trải nghiệm ngay trong giây phút hiện tại, bất kể hoàn cảnh bên ngoài ra sao.

Loại hạnh phúc này được cấu thành từ nhiều yếu tố, giống như một bản hòa ca với nhiều bè giai điệu khác nhau.

Bè thứ nhất là Sự Tự Do Nội Tại.

Đây là sự tự do đến từ việc thấu hiểu và thực hành “Phân đôi của sự kiểm soát” của các nhà khắc kỷ. Khi chúng ta nhận ra rằng hạnh phúc thực sự của mình không nằm ở những sự kiện bên ngoài (vốn không thể kiểm soát), mà nằm ở cách chúng ta diễn giải và phản ứng với những sự kiện đó (vốn có thể kiểm soát), chúng ta đã tìm thấy một nguồn hạnh phúc không ai có thể lấy đi được.

Một người có thể bị giam cầm trong tù ngục, nhưng vẫn giữ được sự tự do trong tâm trí. Ngược lại, một người có thể sống trong nhung lụa, nhưng lại là nô lệ cho những ham muốn, lo âu và sự phán xét của người khác. Sự tự do nội tại này là khả năng giữ được sự bình tĩnh giữa giông bão, tìm thấy ý nghĩa trong nghịch cảnh, và lựa chọn một thái độ sống tích cực bất chấp hoàn cảnh. Đây là một nền tảng vững chắc cho một hạnh phúc bền bỉ.

 

Bè thứ hai là Sự Kết Nối Sâu Sắc.

Con người là sinh vật xã hội. Chúng ta không thể hạnh phúc một mình. Nhưng sự kết nối mà chúng ta đang nói đến ở đây không chỉ là sự hiện diện đơn thuần bên cạnh nhau. Đó là một sự kết nối chân thành, được xây dựng trên lòng trắc ẩn, sự thấu hiểu và chấp nhận lẫn nhau.

Như chúng ta đã phân tích, chính những trải nghiệm về sự thất bại và không hoàn hảo của bản thân đã dạy cho chúng ta lòng khiêm tốn và sự đồng cảm. Nó phá vỡ bức tường của cái tôi kiêu ngạo, cho phép chúng ta nhìn thấy và kết nối với nhân tính chung mà tất cả chúng ta cùng chia sẻ.

Hạnh phúc đến từ việc có thể chia sẻ những tổn thương của mình với một người bạn mà không sợ bị phán xét. Hạnh phúc đến từ việc có thể giúp đỡ một người khác đang gặp khó khăn, bởi ta hiểu được nỗi đau của họ. Hạnh phúc đến từ cảm giác thuộc về một cộng đồng, một gia đình, nơi ta được yêu thương vì chính con người thật của mình, chứ không phải vì những thành tích ta đạt được. Sự kết nối này nuôi dưỡng tâm hồn ta, mang lại cảm giác an toàn và ý nghĩa. Nó là liều thuốc giải cho sự cô đơn, một trong những nỗi khổ lớn nhất của thời hiện đại.

Bè thứ ba là Sự Trưởng Thành và Phát Triển Không Ngừng.

Nếu hạnh phúc chỉ là cảm giác vui vẻ, dễ chịu, thì một cuộc sống không có thử thách sẽ là lý tưởng. Nhưng con người còn có một nhu cầu sâu sắc hơn: nhu cầu được trưởng thành, được vượt qua giới hạn của bản thân, được trở thành một phiên bản tốt hơn của chính mình.

Đây chính là nơi mà những điều “bất toại nguyện” đóng vai trò quan trọng nhất. Chúng là những thử thách, những bài kiểm tra mà cuộc đời đặt ra cho chúng ta. Mỗi lần vượt qua một khó khăn, chúng ta không chỉ trở nên mạnh mẽ hơn, mà còn khôn ngoan hơn. Chúng ta học được những bài học mới về bản thân, về con người và về thế giới.

Hạnh phúc ở đây không phải là cảm giác thoải mái, mà là cảm giác tự hào và đủ đầy khi nhìn lại chặng đường mình đã đi qua và thấy được sự tiến bộ của bản thân. Đó là niềm vui của một học trò ham học hỏi, xem cuộc đời là một ngôi trường lớn, và mỗi khó khăn là một bài học quý giá. Một cuộc sống không có khó khăn sẽ là một cuộc sống trì trệ và nhàm chán. Hạnh phúc của sự trưởng thành đòi hỏi chúng ta phải dũng cảm bước ra khỏi vùng an toàn, chấp nhận rủi ro thất bại, và xem mỗi vấp ngã là một cơ hội để học hỏi và vươn lên.

 

Bè thứ tư là Ý Thức về Ý Nghĩa và Mục Đích Sống (Purpose).

Nhà tâm lý học Viktor Frankl, người đã sống sót qua trại tập trung của Đức Quốc xã, đã viết trong cuốn sách kinh điển “Đi tìm lẽ sống” (Man’s Search for Meaning) rằng, động lực cơ bản nhất của con người không phải là tìm kiếm niềm vui hay quyền lực, mà là tìm kiếm ý nghĩa. Ông quan sát thấy rằng, trong những điều kiện khắc nghiệt nhất, những người có khả năng sống sót cao hơn không phải là những người khỏe mạnh nhất, mà là những người tìm thấy một lý do để sống – dù đó là để được đoàn tụ với người thân, để hoàn thành một công trình còn dang dở, hay đơn giản là để làm chứng cho những gì đã xảy ra.

Một cuộc sống chỉ xoay quanh việc thỏa mãn những mong muốn cá nhân, dù có thành công đến đâu, cuối cùng cũng sẽ dẫn đến cảm giác trống rỗng. Hạnh phúc đích thực và bền vững thường đến từ việc chúng ta có thể cống hiến cho một điều gì đó lớn lao hơn bản thân mình. Đó có thể là gia đình, cộng đồng, một lý tưởng, một sự nghiệp mang lại giá trị cho xã hội, hay một công trình sáng tạo.

Những lúc “bất toại nguyện” có thể đóng một vai trò quan trọng trong hành trình tìm kiếm ý nghĩa này. Khi những mục tiêu vị kỷ của chúng ta (tiền bạc, danh vọng) bị chặn đứng, chúng ta có cơ hội để nhìn ra ngoài bản thân và tự hỏi: “Điều gì thực sự quan trọng? Mình muốn để lại di sản gì cho cuộc đời này?”. Sự mất mát một người thân yêu có thể thôi thúc một người thành lập một quỹ từ thiện. Sự thất bại trong kinh doanh có thể dẫn một người đến con đường giảng dạy để chia sẻ kinh nghiệm của mình. Chính trong những khoảnh khắc tăm tối nhất, ngọn lửa của mục đích sống thường bùng cháy rực rỡ nhất.

Hạnh phúc đến từ việc sống một cuộc đời có ý nghĩa là một thứ hạnh phúc sâu lắng. Nó mang lại một cảm giác rằng cuộc sống của ta, với tất cả những thăng trầm của nó, không phải là vô nghĩa. Nó cho ta sức mạnh để vượt qua những khó khăn, bởi ta biết rằng mình đang chịu đựng vì một lý do cao cả.

 

Như vậy, bản hòa ca của một thứ hạnh phúc toàn diện và bền vững bao gồm: sự tự do nội tại để không bị ngoại cảnh chi phối, sự kết nối sâu sắc với người khác, sự trưởng thành không ngừng qua thử thách, và ý thức về một mục đích sống lớn lao hơn bản thân.

Loại hạnh phúc này không loại trừ những khoảnh khắc vui vẻ, phấn khích khi mọi thứ “như ý”. Nó trân trọng những khoảnh khắc đó như những món quà ngọt ngào của cuộc sống. Nhưng nó không phụ thuộc vào chúng. Nền tảng của nó vững chắc hơn nhiều. Nó được xây dựng trên những phẩm chất nội tại, được tôi luyện qua cả những lúc thành công và thất bại, cả niềm vui và nỗi buồn.

Nó không phải là một trạng thái tĩnh, mà là một quá trình năng động. Nó là một nghệ thuật sống – nghệ thuật của việc giữ thăng bằng, của việc điều chỉnh những kỳ vọng, của việc học hỏi từ sai lầm, và của việc tìm thấy vẻ đẹp trong sự không hoàn hảo.

Để sống theo nghệ thuật này, chúng ta không cần phải trở thành những vị thánh hay những nhà hiền triết. Chúng ta chỉ cần một chút dũng cảm để đối mặt với sự thật, một chút khiêm tốn để thừa nhận giới hạn của mình, một chút tò mò để khám phá những con đường mới, và một trái tim rộng mở để yêu thương bản thân và cuộc đời, ngay cả khi nó không hoàn hảo.

Cuộc hành trình đi tìm hạnh phúc, rốt cuộc, không phải là hành trình loại bỏ khổ đau. Khổ đau là một phần không thể tách rời của kiếp người. Hành trình đó là hành trình học cách chung sống với khổ đau, học cách chuyển hóa nó thành sự khôn ngoan, lòng trắc ẩn và sức mạnh. Và trong chính quá trình chuyển hóa đó, chúng ta tìm thấy một thứ hạnh phúc không thể bị lay chuyển, một sự bình an sâu thẳm giữa dòng đời vạn biến. Đó chính là hạnh phúc đích thực, hạnh phúc của một tâm hồn đã thực sự trưởng thành.

 

Kết Luận: Vòng Tròn Của Sự Trọn Vẹn

Chúng ta đã bắt đầu bài luận này với một nghịch lý: “Thi thoảng không được như ý mình, cũng là một loại hạnh phúc”. Qua từng trang viết, chúng ta đã cùng nhau bóc tách những lớp vỏ của nghịch lý này, để thấy rằng đằng sau nó không phải là một lời an ủi sáo rỗng, mà là một sự thật sâu sắc về bản chất của hạnh phúc và của cuộc sống.

Chúng ta đã thấy rằng, sự bám víu một cách cứng nhắc vào cái gọi là “như ý” – một trạng thái kiểm soát tuyệt đối và khớp hoàn toàn với kịch bản định sẵn – chính là một nguồn gốc của khổ đau. Nó giam cầm chúng ta trong những kỳ vọng phi thực tế, khiến chúng ta sợ hãi sự thay đổi và dễ dàng bị quật ngã trước những biến cố không lường trước của cuộc đời.

Ngược lại, khi chúng ta dám đối mặt và thậm chí ôm lấy những khoảnh khắc “bất toại nguyện”, chúng ta đã mở ra cho mình cánh cửa đến với những kho báu quý giá. Sự thất bại và lỡ làng không phải là dấu chấm hết, mà là những người thầy nghiêm khắc nhưng tận tụy, dạy cho ta bài học về sự kiên cường, lòng khiêm tốn và sự đồng cảm. Chúng buộc ta phải rời bỏ những lối mòn quen thuộc, để rồi từ đó khám phá ra những con đường mới, những tiềm năng ẩn giấu của bản thân và một sự sáng tạo không giới hạn. Một cú vấp ngã có thể giúp ta nhìn rõ hơn mặt đất dưới chân mình, và một lần đi lạc có thể giúp ta tìm thấy một khung cảnh hùng vĩ hơn.

Hơn thế nữa, hành trình xuyên qua những vùng đất của sự “bất toại nguyện” đã dạy cho chúng ta nghệ thuật sống của sự chấp nhận và buông bỏ. Chúng ta học cách phân biệt những gì có thể và không thể kiểm soát, để rồi dồn năng lượng của mình vào việc làm chủ thế giới nội tâm, thay vì cố gắng thay đổi một thế giới bên ngoài đầy biến động. Chúng ta học cách buông bỏ những gánh nặng của quá khứ, những kỳ vọng của tương lai, để có thể sống một cách trọn vẹn và tìm thấy niềm vui trong chính giây phút hiện tại. Đó là một sự giải phóng, một con đường dẫn đến sự bình an sâu thẳm mà không một thành công bên ngoài nào có thể sánh được.

Từ những bài học đó, chúng ta đã có thể phác họa nên một bức chân dung mới về hạnh phúc. Đó không phải là một trạng thái vui vẻ liên tục, không phải là một cuộc sống không có khổ đau. Đó là một hạnh phúc toàn diện và bền bỉ hơn, được dệt nên từ nhiều sợi chỉ: sự tự do nội tại, sự kết nối sâu sắc, sự trưởng thành không ngừng và một cuộc đời có ý nghĩa. Đây là một thứ hạnh phúc không phụ thuộc vào việc mọi thứ có “như ý” hay không, bởi nó được vun trồng từ chính mảnh đất tâm hồn, được tưới tẩm bằng cả nước mắt và nụ cười.

 

Quay trở lại với hình ảnh dòng sông cuộc đời ở đầu bài luận. Có lẽ, hạnh phúc không phải là việc cố gắng chèo lái con thuyền đi theo một đường thẳng đến một bến đỗ đã định sẵn. Có lẽ, hạnh phúc là việc trở thành một người lái thuyền giỏi.

Một người lái thuyền giỏi không chống lại dòng chảy. Họ học cách đọc dòng nước, hiểu được những con sóng ngầm. Khi gặp thác ghềnh, họ không hoảng loạn, mà dùng sự khéo léo và can đảm để lèo lái con thuyền vượt qua. Khi dòng nước hiền hòa, họ biết cách thả trôi, thư giãn và ngắm nhìn cảnh sắc hai bên bờ. Họ chấp nhận rằng mình không thể kiểm soát dòng sông, nhưng họ hoàn toàn có thể kiểm soát cách mình điều khiển bánh lái và cánh buồm. Họ tìm thấy niềm vui không chỉ ở đích đến, mà trong chính hành trình lênh đênh, trong từng khoảnh khắc được hòa mình với dòng nước.

Sống một cuộc đời hạnh phúc cũng tương tự như vậy. Chúng ta không thể kiểm soát mọi sự kiện xảy đến với mình. Sẽ có những cơn bão bất ngờ, những khúc quanh không lường trước. Nhưng chúng ta luôn có sự lựa chọn về cách chúng ta phản ứng. Chúng ta có thể lựa chọn học hỏi từ sai lầm, lựa chọn tha thứ, lựa chọn tìm kiếm ý nghĩa trong nghịch cảnh, và lựa chọn biết ơn những gì mình đang có.

Vậy, “thi thoảng không được như ý mình, cũng là một loại hạnh phúc” có nghĩa là gì?

Nó có nghĩa là hạnh phúc không chỉ nằm trong sự thỏa mãn, mà còn nằm trong sự trưởng thành.

Nó có nghĩa là hạnh phúc không chỉ nằm trong sự kiểm soát, mà còn nằm trong sự chấp nhận.

Nó có nghĩa là hạnh phúc không chỉ nằm trong nụ cười, mà còn nằm trong sự khôn ngoan ta có được sau những giọt nước mắt.

Nó có nghĩa là hạnh phúc không phải là một đường thẳng, mà là một vòng tròn trọn vẹn, ôm lấy tất cả những cung bậc của kiếp người – thành công và thất bại, niềm vui và nỗi buồn, hy vọng và thất vọng.

 

Chấp nhận sự thật này không làm cho cuộc sống bớt đi những khó khăn. Những nỗi đau vẫn là thật. Những mất mát vẫn sẽ khiến tim ta nhói buốt. Nhưng nó mang lại cho chúng ta một niềm hy vọng và một sức mạnh mới. Chúng ta không còn sợ hãi những điều bất toại nguyện nữa. Chúng ta nhìn chúng với một con mắt khác, không phải như kẻ thù cần tiêu diệt, mà như một phần tất yếu và thậm chí cần thiết của cuộc sống, một phần mang trong nó những hạt mầm của sự chuyển hóa và trưởng thành.

Chúng ta học cách khiêu vũ với cuộc đời, một vũ điệu mà trong đó có cả những bước uyển chuyển, nhẹ nhàng và cả những bước lỡ nhịp, vấp váp. Và chúng ta nhận ra rằng, vẻ đẹp của vũ điệu không chỉ nằm ở những bước chân hoàn hảo, mà còn ở chính nỗ lực, ở sự chân thành, ở khả năng đứng dậy và tiếp tục khiêu vũ sau mỗi lần vấp ngã.

Cuối cùng, có lẽ định nghĩa giản dị nhất về hạnh phúc chính là đây: là khả năng yêu thương cuộc sống này một cách trọn vẹn, không phải bất chấp những điều không hoàn hảo của nó, mà chính là vì những điều không hoàn hảo đó. Bởi chính những vết nứt, những gập ghềnh, những khi “bất toại nguyện” đã tạo nên chiều sâu, ý nghĩa và vẻ đẹp độc đáo cho cuộc hành trình của mỗi chúng ta. Và trong sự chấp nhận đầy yêu thương đó, chúng ta tìm thấy một sự bình an, một niềm vui lặng lẽ, một loại hạnh phúc đích thực và không gì có thể lay chuyển được.