Thông tin chấn động nhanh chóng lan truyền khắp giới mỹ thuật. Một tác phẩm hiếm của bậc thầy vĩ đại người Ý Michelangelo Merisi da Caravaggio (1571-1610) vừa được tìm thấy. Trong vòng 2 tuần, theo lời khuyên của Bảo tàng Prado ở Madrid, Bộ Văn hóa Tây Ban Nha nhóm họp khẩn cấp về việc cấm xuất khẩu bức tranh đó, đồng thời hủy bỏ phiên đấu giá dự kiến. Giáo sư Pulini, sử gia mỹ thuật danh tiếng, đã kể lại quá trình nhận dạng danh tính thực sự của bức họa và nỗ lực hồi hương tác phẩm quý.

Phát hiện tình cờ

Chủ nhân của thư điện tử là Giancarlo Ciaroni, chủ Phòng tranh Altomani danh giá ở Milan và là một trong những nhà môi giới nghệ thuật nổi tiếng nhất hiện nay của Ý. Bản thân ông nhận được ảnh chụp bức tranh sơn dầu về Chúa Giêsu từ tay một nhà môi giới khác ở vùng Basilicata, miền nam nước Ý. Người môi giới đã nhìn thấy bức tranh trên một ấn phẩm trực tuyến của nhà đấu giá Ansorena ở Madrid (Tây Ban Nha).

“Nhiều năm qua, tôi duy trì quan hệ hữu hảo với hàng trăm nhà sưu tập và môi giới tranh. Họ gởi thư điện tử kèm ảnh của các bức tranh, thường không đi kèm dòng chữ nào nhưng lại ngầm yêu cầu tôi định giá hoặc có ý kiến gì về bức tranh đó”, giáo sư Pulini chia sẻ với báoThe Guardian. Theo tài liệu của nhà đấu giá Ansorena, đây là bức tranh vào thế kỷ 17 thuộc về họa sĩ José de Ribera, con của một người đóng giày và chuyên sao chép tranh của Caravaggio. Thế nhưng, ông Pulini cho rằng đây là tác phẩm xuất phát từ bàn tay tài hoa của vị họa sĩ nổi tiếng của Ý.

“Khi thấy bức tranh, tôi không thể tin vào mắt mình.Tác động của bức tranh mang lại quá sức trực diện đến nỗi tôi biết ngay đây là tác phẩm của Caravaggio. Giống như thể bạn tình cờ gặp người quen từ lâu xa cách trên đường hố. Rất khó diễn tả cảm giác vô cùng đặc biệt này, như thể chỉ trong tích tắc, tôi nhận ra ngay điều đó, có thể gọi là một dạng bản năng”, giáo sư Pulini nhớ lại.

Chạy đua giao dịch

Khi đọc được thư hồi âm, nhà môi giới Ciaroni gọi điện cho đồng nghiệp ở Basilicata để thông báo quyết định tham gia đấu giá ở Madrid, nhưng không nói gì đến Caravaggio và đề nghị đối phương xử lý hết sức thận trọng về giao dịch tiềm năng này. Lời khẩn khoản của Ciaroni khiến nhà môi giới ở miền nam hoài nghi và quyết định gởi bức ảnh cho nghị sĩ Vittorio Sgarbi, một nhà phê bình tranh nổi tiếng của Ý và là bạn thân của cựu Thủ tướng Silvio Berlusconi. Giống như giáo sư Pulini, ông Sgarbi nghi ngờ đây là bức họa của bậc thầy Caravaggio. Nhà chính trị gia nảy ra ý định mua để hồi hương bức tranh.

Không nản lòng, ông Ciaroni kiên trì đeo bám mục tiêu và ngày 26.3 đã yêu cầu con trai đến Madrid lo liệu vụ giao dịch. “Nếu muốn mang bức tranh về Ý, chúng tôi biết cần phải đạt được thỏa thuận riêng với người đang sở hữu trước khi buổi đấu giá bắt đầu”, ông Ciaroni cho biết. Một khi bức tranh lộ diện trước công chúng, các chuyên gia khác đều sẽ nhận ra ngay nó thuộc về ai.

Vài ngày sau, Ciaroni xoay xở gặp được chủ nhân hiện tại của bức tranh quý, đó là ba chị em thừa hưởng tác phẩm từ người cha quá cố. Ông Ciaroni khẳng định sẵn sàng chi đến nửa triệu euro để mua lại, nhưng một lần nữa không hề tiết lộ nó có thể là bức tranh của Caravaggio. Khi nhận được hồi âm của gia đình rằng họ vừa nhận được 2 đề nghị khác mua tranh với giá 3 triệu euro, nhà môi giới Ý biết rằng bí mật đã bị tiết lộ. Ba chị em quyết định tìm ra câu trả lời sau khi nhận được 3 lời đề nghị mua tranh với số tiền kếch sù, trong khi ban đầu họ chỉ dè dặt đặt giá khởi điểm là 1.500 euro.

“Họ bối rối và gần như sợ hãi. Tôi đề nghị họ cho 15 phút để làm rõ tình hình và nhanh chóng dùng máy photocopy sao chép lại phân tích của giáo sư Pulini về bức tranh đó”, ông Ciaroni kể. Trong vòng 16 trang, ông Pulini đưa ra những điểm phân tích cho thấy bứcNgười đội mão gaido nhà quý tộc Massimo Massimi tổ chức thực hiện vào năm 1605. Vị giáo sư đã mô tả chi tiết về góc nghiêng của khuôn mặt Chúa Giêsu, mặt của người lính… để chứng minh đây là tác phẩm của Caravaggio.

“Mặt của các chủ nhân bức tranh đột nhiên tái nhợt. Họ không thể thốt nên lời. Cha họ đã mua bức tranh vào thập niên 1970, và trong 50 năm, chẳng ai nghĩ rằng họ đang sở hữu gia tài nhiều triệu USD”, theo ông Ciaroni.

Lưu lạc hơn 400 năm

Trong bài phân tích của mình, giáo sư Pulini còn giải thích một loạt các sự kiện đằng sau cuộc hành trình của bức tranh từ Ý đến Tây Ban Nha. Caravaggio hoàn thành bức tranh vào mùa hè năm 1605. Không đầy một năm sau, vào chiều ngày 28.5.1606, ông giết chết một người tên Ranuccio Tomassoni trong một vụ đấu tay đôi và buộc phải tháo chạy khỏi Rome vì sợ bị truy tố. Có lẽ vì lý do này, nhà quý tộc Massimi đã quyết định chia tay bức tranh và bán nó cho một người Tây Ban Nha.

Theo giả thuyết khác, một họ hàng của ông Massimi là Ðức Hồng y Innocenzo Massimi, năm 1623 trở thành Sứ thần của Tòa Thánh ở Tây Ban Nha. Và có lẽ Ðức Hồng y đã làm trung gian đưa bức tranh đến nước này. Ðiều kỳ diệu là bức tranh sơn dầu vẫn còn nguyên vẹn sau hơn 400 năm lưu lạc và chưa bao giờ được trùng tu. HH