VAI TRÒ CỦA NGÔN NGỮ VÀ GƯƠNG LÀNH TỪ CHA MẸ

Trong bối cảnh xã hội hiện đại, việc giáo dục con cái không chỉ dừng lại ở việc cung cấp tri thức học thuật mà còn đòi hỏi sự định hướng về đạo đức, giá trị nhân bản và đức tin. Giáo dục Công giáo, với nền tảng dựa trên các giá trị Kitô giáo, nhấn mạnh việc nuôi dưỡng con người toàn diện – không chỉ về trí tuệ mà còn về tâm hồn và tinh thần. Một trong những khía cạnh quan trọng trong hành trình giáo dục này là cách cha mẹ sử dụng ngôn ngữ và làm gương cho con cái, bởi “con học cách nói từ chính ba mẹ đó, vì vậy khi con nói trống không – đừng đợi con lớn rồi mới sửa.” Bài luận này sẽ phân tích sâu sắc về vấn đề này, nhấn mạnh vai trò của ngôn ngữ, gương lành của cha mẹ, và cách áp dụng các nguyên tắc Công giáo vào việc giáo dục con cái, nhằm xây dựng một thế hệ trẻ sống có trách nhiệm, yêu thương và tôn trọng.

Ngôn ngữ không chỉ là công cụ giao tiếp mà còn là phương tiện phản ánh tâm hồn, thái độ và giá trị của một con người. Trong giáo dục Công giáo, ngôn ngữ được xem như một ân huệ từ Thiên Chúa, được ban cho con người để bày tỏ tình yêu, sự thật và lòng kính trọng. Sách Thánh Vịnh nhắc nhở: “Xin giữ miệng lưỡi con khỏi điều ác, và môi miệng con khỏi nói lời gian dối” (Tv 34,13). Điều này cho thấy rằng lời nói có sức mạnh định hình không chỉ bản thân người nói mà còn ảnh hưởng sâu sắc đến những người xung quanh, đặc biệt là con cái.

Trẻ em, từ khi còn nhỏ, học cách giao tiếp chủ yếu thông qua việc quan sát và bắt chước cha mẹ. Cách cha mẹ nói chuyện với nhau, với con cái, và với người khác sẽ trở thành hình mẫu cho trẻ. Nếu cha mẹ sử dụng ngôn ngữ thiếu tôn trọng, nói trống không, hoặc dùng những lời lẽ tiêu cực, trẻ sẽ dễ dàng tiếp thu và lặp lại những thói quen đó. Ngược lại, khi cha mẹ sử dụng ngôn ngữ lịch sự, yêu thương và đầy ý nghĩa, trẻ sẽ học được cách giao tiếp một cách nhân văn và xây dựng.

Trong văn hóa Việt Nam, việc trẻ em “nói trống không” (tức là nói mà không dùng các từ ngữ thể hiện sự tôn kính hoặc lịch sự, như “dạ”, “thưa”, “vâng”) đôi khi được xem là bình thường, đặc biệt khi trẻ còn nhỏ. Tuy nhiên, theo quan điểm Công giáo, thói quen này không chỉ là vấn đề ngôn ngữ mà còn liên quan đến việc hình thành nhân cách và lòng kính trọng. Sách Huấn Ca dạy: “Lời nói biểu lộ sự khôn ngoan, và việc làm chứng tỏ lòng trung thực” (Hc 27,7). Khi trẻ nói trống không, điều đó có thể phản ánh sự thiếu ý thức về giá trị của người khác, và nếu không được sửa chữa kịp thời, thói quen này có thể trở thành một phần trong cách hành xử của trẻ khi trưởng thành.

Việc sửa đổi thói quen nói trống không không chỉ là dạy trẻ cách nói đúng mà còn là giúp trẻ hiểu về lòng kính trọng, sự khiêm nhường và tình yêu thương – những giá trị cốt lõi của đức tin Công giáo. Cha mẹ cần nhận thức rằng, việc đợi đến khi trẻ lớn mới sửa chữa là một sai lầm, bởi những thói quen ngôn ngữ hình thành từ nhỏ sẽ ăn sâu vào tâm thức và khó thay đổi khi trẻ trưởng thành.

Trong giáo lý Công giáo, cha mẹ được coi là những người thầy đầu tiên và quan trọng nhất của con cái trong việc truyền đạt đức tin và giá trị đạo đức. Sách Giáo lý Hội Thánh Công giáo nhấn mạnh: “Cha mẹ có trách nhiệm giáo dục con cái trong đức tin, cầu nguyện và các nhân đức Kitô giáo” (GLHTCG, 2226). Điều này đòi hỏi cha mẹ không chỉ dạy dỗ bằng lời nói mà còn bằng chính đời sống gương mẫu của mình.

Trẻ em học hỏi từ cha mẹ không chỉ qua những gì được dạy trực tiếp mà còn qua cách cha mẹ sống, giao tiếp và đối xử với người khác. Nếu cha mẹ muốn con cái nói năng lịch sự, yêu thương và tôn trọng, họ cần phải thể hiện những điều đó trong chính lời nói và hành động của mình. Ví dụ, khi cha mẹ nói lời cảm ơn, xin lỗi, hoặc sử dụng ngôn ngữ tích cực trong giao tiếp hàng ngày, trẻ sẽ tự nhiên học theo và áp dụng vào cuộc sống của mình.

Gương lành của cha mẹ có sức mạnh lớn hơn bất kỳ bài học lý thuyết nào. Thánh Phaolô đã khuyên nhủ: “Anh em hãy bắt chước tôi, như tôi bắt chước Đức Kitô” (1 Cr 11,1). Trong bối cảnh gia đình, cha mẹ được mời gọi để trở thành hình ảnh của Đức Kitô cho con cái, sống một đời sống yêu thương, tha thứ và khiêm nhường. Khi cha mẹ sử dụng ngôn ngữ thể hiện sự kính trọng đối với nhau, với con cái và với những người xung quanh, họ đang dạy con cái một bài học sống động về tình yêu và lòng nhân ái.

Ngược lại, nếu cha mẹ thường xuyên sử dụng ngôn ngữ tiêu cực, chỉ trích, hoặc thiếu tôn trọng, trẻ sẽ học theo những hành vi đó mà không nhận thức được hậu quả. Do đó, cha mẹ cần ý thức rằng mỗi lời nói, mỗi hành động của mình đều là một bài học cho con cái, và họ có trách nhiệm làm gương sáng trong mọi hoàn cảnh.

Giáo dục Công giáo nhấn mạnh rằng việc dạy dỗ con cái cần được thực hiện với tình yêu và lòng kiên nhẫn, bắt chước tình yêu của Thiên Chúa đối với nhân loại. Khi trẻ nói trống không, thay vì trách mắng hoặc áp đặt, cha mẹ nên nhẹ nhàng sửa chữa và giải thích lý do tại sao cần sử dụng ngôn ngữ lịch sự. Ví dụ, cha mẹ có thể nói: “Con ơi, khi con nói ‘vâng’ hoặc ‘dạ’, con đang thể hiện sự tôn trọng với người khác, và điều đó làm Chúa vui lòng.”

Việc sửa đổi ngôn ngữ của trẻ cần được thực hiện ngay từ khi trẻ bắt đầu học nói, bởi đây là giai đoạn trẻ dễ tiếp thu và hình thành thói quen nhất. Cha mẹ có thể sử dụng các câu chuyện trong Kinh Thánh, chẳng hạn như câu chuyện về Chúa Giêsu đối xử với mọi người bằng tình yêu và sự kính trọng, để minh họa cho trẻ hiểu về giá trị của ngôn ngữ.

Để trẻ học được cách sử dụng ngôn ngữ đúng đắn, gia đình cần trở thành một môi trường thấm đậm các giá trị Công giáo. Điều này bao gồm việc cầu nguyện chung, đọc Kinh Thánh, và tham dự Thánh lễ đều đặn. Những hoạt động này không chỉ giúp trẻ hiểu về đức tin mà còn giúp trẻ tiếp xúc với ngôn ngữ của tình yêu, sự tha thứ và lòng biết ơn.

Ngoài ra, cha mẹ nên khuyến khích trẻ tham gia vào các hoạt động cộng đoàn, chẳng hạn như sinh hoạt thiếu nhi Thánh Thể hoặc các nhóm giáo lý. Những môi trường này giúp trẻ học cách giao tiếp với người khác trong tinh thần Kitô giáo, đồng thời củng cố những bài học về ngôn ngữ mà cha mẹ đã dạy ở nhà.

Trong giáo dục Công giáo, việc khen ngợi và khuyến khích được xem là cách hiệu quả để nuôi dưỡng những hành vi tốt. Khi trẻ sử dụng ngôn ngữ lịch sự, cha mẹ nên khen ngợi và bày tỏ niềm vui, chẳng hạn: “Mẹ rất vui khi con nói ‘dạ’ với bà, con đang làm điều đẹp lòng Chúa đó!” Ngược lại, khi trẻ nói trống không, thay vì chỉ trích, cha mẹ nên nhẹ nhàng nhắc nhở và hướng dẫn trẻ cách nói đúng.

Việc khen ngợi không chỉ giúp trẻ cảm thấy được yêu thương mà còn khuyến khích trẻ tiếp tục thực hành những thói quen tốt. Điều này phù hợp với lời dạy của Thánh Phaolô: “Mọi sự anh em làm, hãy làm với lòng yêu mến” (1 Cr 16,14).

Trong xã hội hiện đại, trẻ em tiếp xúc với nhiều nguồn thông tin và ảnh hưởng từ bên ngoài, chẳng hạn như truyền thông, mạng xã hội, và bạn bè. Những môi trường này đôi khi khuyến khích việc sử dụng ngôn ngữ thiếu tôn trọng hoặc không phù hợp với giá trị Công giáo. Điều này đặt ra thách thức lớn cho cha mẹ trong việc duy trì một môi trường ngôn ngữ lành mạnh cho con cái.

Để vượt qua thách thức này, cha mẹ cần chủ động kiểm soát những gì trẻ tiếp xúc, đồng thời dành thời gian trò chuyện và hướng dẫn trẻ phân biệt giữa ngôn ngữ tốt và ngôn ngữ không phù hợp. Việc xây dựng mối quan hệ gần gũi với con cái cũng giúp cha mẹ dễ dàng nhận ra và sửa chữa kịp thời những thói quen ngôn ngữ không tốt mà trẻ học được từ bên ngoài.

Không phải lúc nào cha mẹ cũng hoàn hảo trong việc sử dụng ngôn ngữ. Trong những khoảnh khắc căng thẳng hoặc mệt mỏi, cha mẹ có thể vô tình sử dụng ngôn ngữ tiêu cực hoặc thiếu tôn trọng, từ đó ảnh hưởng đến trẻ. Để khắc phục điều này, cha mẹ cần cầu nguyện và xin Chúa ban ơn để sống đúng với vai trò gương mẫu của mình. Đồng thời, cha mẹ nên thành thật xin lỗi con cái nếu lỡ sử dụng ngôn ngữ không phù hợp, bởi điều này không chỉ giúp sửa chữa sai lầm mà còn dạy trẻ về lòng khiêm nhường và sự tha thứ.

Để giáo dục con cái theo hướng Công giáo một cách hiệu quả, cha mẹ cần xây dựng một kế hoạch dài hạn, bao gồm:

• Duy trì đời sống cầu nguyện gia đình: Cầu nguyện giúp cha mẹ và con cái gắn kết với nhau và với Thiên Chúa, từ đó nuôi dưỡng một tâm hồn biết yêu thương và kính trọng.
• Học hỏi giáo lý Công giáo: Cha mẹ nên dành thời gian học hỏi giáo lý để hiểu rõ hơn về trách nhiệm giáo dục con cái, đồng thời truyền đạt những giá trị này cho trẻ.
• Xây dựng cộng đồng đức tin: Tham gia vào các cộng đoàn giáo xứ hoặc các nhóm gia đình Công giáo để nhận được sự hỗ trợ và chia sẻ kinh nghiệm trong việc giáo dục con cái.

Giáo dục con cái theo hướng Công giáo là một hành trình dài đòi hỏi sự kiên nhẫn, tình yêu và gương sáng từ cha mẹ. Ngôn ngữ, với vai trò là cửa sổ của tâm hồn, đóng một phần quan trọng trong việc hình thành nhân cách và đức tin của trẻ. Khi trẻ nói trống không, cha mẹ không nên đợi đến khi trẻ lớn mới sửa chữa, mà cần nhẹ nhàng hướng dẫn từ nhỏ, kết hợp với việc làm gương sáng trong lời nói và hành động. Bằng cách sống theo các giá trị Công giáo, cha mẹ không chỉ giúp con cái học được cách giao tiếp đúng đắn mà còn giúp trẻ lớn lên trong tình yêu của Thiên Chúa, trở thành những con người sống có trách nhiệm, yêu thương và tôn trọng.

Như lời Chúa Giêsu đã dạy: “Cứ để trẻ nhỏ đến với Thầy, đừng ngăn cản chúng” (Mc 10,14). Cha mẹ, với vai trò là người dẫn đường, có sứ mệnh đưa con cái đến gần Chúa qua từng lời nói, hành động và bài học trong cuộc sống. Hãy bắt đầu ngay hôm nay, với tình yêu và lòng tin, để nuôi dưỡng một thế hệ trẻ sống đúng với hình ảnh của Thiên Chúa.

Lm. Anmai, CSsR