Luỹ Bán-Bích.
Trước tiên xin nói rõ đây là luỹ-thành, tên Bán-Bích, chớ không phải là danh-nhơn. Chúng ta ngược dòng lịch sử:
Tháng 10/1771 sau khi đánh chiếm Chơn-Lạp, vua Xiêm-La đem hai vạn quân thủy-bộ kéo sang vây đánh thành Hà-Tiên. Mạc-Thiên-Tứ không giữ được phải rút chạy.
Năm 1772, chúa Nguyễn-Phúc-Thuần sai Chưởng-cơ Nguyễn-Cửu-Đàm làm Khâm-sai Thống-suất-đốc-chiến và Cai-bộ dinh Quảng-Nam là ông Trần-Phước-Thành làm Tham-tán đem 10.000 quân thủy-bộ và 30 chiến-thuyền đi đánh quân Xiêm-La.
Quân của chúa Nguyễn nhanh chóng đánh bật Xiêm-La.
Sẵn đà ngài Thống-suất đưa quân theo hướng Tiền-Giang hiệp với các cánh quân khác tiến chiếm Châu-Đốc, qua tuốt bên Nam-Vang đánh văng Xiêm-La ra khỏi Chơn-Lạp ,đưa vua Nặc-Tôn trở về nước.
Sách Đại-Nam nhứt-thống-chí có chép:
Trích “Năm Nhâm-Thìn đời Duệ’Tông( năm1772), người Xiêm-La xâm-lấn Hà-Tiên, Nam-Vang. Đàm làm Chánh-thống-suất, từ Tiền-Giang, tiến đánh quân Xiêm ở Nam-Vang, cả phá được, người Xiêm xin hòa, Chơn-Lạp lại được yên-ổn”.(hết trích).
Sau khi đẩy lui Xiêm-La, Nguyễn-Cửu-Đàm rút quân về Gia-Định giúp chúa Nguyễn củng-cố các thành-lũy, đặt các quan Cai-cơ, Ký-lục trông coi việc trấn-giữ.
Đề phòng Xiêm-La tấn-công trở lợi, năm 1772 Cửu-Đàm cho xây-dựng lũy-thành, tên là Bán-Bích (lũy Tân-Hoa) dài 15 dặm (hơn 8,5 km) ở địa-giới hai huyện Bình-Dương và Tân-Long của đất Gia-Định xưa (nay là quận 11, 10, 3) bao quanh đồn dinh.
Lũy nối hai đầu rạch Bến-Nghé và Thị-Nghè, xuống đến cầu Bông, tạo một vòng-cung bao-quanh Sài-Gòn như hòn đảo rộng khoảng 50 km2. Vì lũy có hình dáng như nửa bức tường, nên có tên gọi là Bán-Bích.
Đại-Nam liệt-truyện chép:” Duệ-Tông Hoàng-Đế năm thứ 7, Nhâm-Thìn (1772)… Đàm dẫn quân về, đắp lũy Tân-Hoa, dài 15 dặm, hình như bán-nguyệt, bao-quanh doanh-trại chặn ngang đường bộ để đề-phòng bất-trắc”.( hết trích).
Sài-Gòn từ khi có luỹ này thì trở thành môt pháo-đài-bất-khả-xâm-phạm.
Thực-tế chứng-minh, Xiêm-La tấn-công trở lợi nhiều lần nhưng đều thất-bại thảm-hại khi chưa đến cửa ngõ thành, và ôm đầu máu chạy về nước.
Nói thêm, theo người Pháp và vua Gia-Long, thành-phố Sài-Gòn ” khai-sanh” năm 1790, nhưng các nhà nghiên-cứu lịch-sử cho rằng phải là năm 1772, thời điểm xây Luỹ-Bán-Bích. Lúc đó các phố-xá, thương-cảng đã được bảo-vệ bởi một vách thành dài 15 dặm.
Năm 1777, Nguyễn-Cửu-Đàm chết trận trong chiến-dịch Ký-Giang cùng Nội-tả Chưởng-cơ Phó-tiết-chế Tuấn-Đức-hầu Nguyễn-Cửu-Tuấn.
Do nhiều công lao, năm 1810 Nguyễn-Cửu-Đàm được vua Gia-Long cho thờ ở miếu Trung-tiết công-thần tại Huế.
Ở quận Tân-Phú hiện nay có con lộ tên là Luỹ-Bán-Bích, trước đó lộ này tên là Hương-lộ 14 do Pháp xây-cất và đặt tên( năm 1915), năm 1999 chánh-quyền-địa-phương đổi thành Luỹ-Bán-Bích.
Sưu Tầm Từ Người Nam Kỳ.
